Posle premijere i knjiga o Hristićevom "Sutonu"

Jedino Hristićevo opersko delo se u režiji Nebojše Bradića, kao jedina operska premijera na prošlogodišnjim 48. Beogradskim muzičkim svečanostima, kojom je Madlenianum otvorio novu pozorišnu sezonu, posle 62 godine 22. oktobra 2016. vratilo na beogradski operski repertoar i to u integralnoj verziji – sa više decenija izgubljenim baletskim divertismanom, dopisanim 1954. pred gostovanje u Rusiji. Ova knjiga je prva operska studija ovakve vrste u Srbiji, ne samo kad je reč o domaćoj, nego i o svetskoj operskoj literaturi.

To je dvojezično – srpsko-englesko izdanje, koje sadrži detaljnu književno-istorijsku, dramaturšku i muzikološku analizu „Sutona“, uz trileru ravnu priču o pronalaženju zagubljenog baletskog dela. Autori tekstova su: književnik, teatrolog, pozorišni i radio-kritičar Raško V. Jovanović, muzikolozi Tijana Popović Mlađenović, Marija Masnikova i Branka Radović. Nedostaje samo pregled ranijih produkcija „Sutona“, što Branka Radović, inače direktor Madlenianuma, pravda nedostatkom podataka, ali napominje da „u tekstovima svi autori pišu o ranijim izvođenjima „Sutona““, koji ima status druge izvedene opere istoriji srpske muzike – prva, „Na uranku“ Stanislava Biničkog po libretu Branislava Nušića, premijerno je izvedena 1903. u Narodnom pozorištu u Beogradu, a ovo Hristićevo delo 22 godine kasnije na istoj sceni.

– Nismo se rukovodili istorijskim redosledom. Prosto, premijera „Sutona“ se dogodila. Hteli smo da je upotpunimo, zato što ne verujemo da će skoro biti postavljena na drugim scenama, a možda i da podstaknemo druga izvođenja. Od nečega je trebalo krenuti, jer u Srbiji nijedna druga opera nema svoju knjižicu – kaže za Danas Branka Radović, koja je na FMU diplomirala na „Sutonu“.

Prema njenim rečima, „saradnja nauke i umetnosti – Madlenianuma i Muzikološkog društva Srbije – počela je pre „Sutona“ na nekoliko neobičnih projekata, dva istaknuta, ali zaboravljena srpska baleta – „Sobarevoj metli“ Miloja Milojevića i „Baladi o mesecu lutalici“ Dušana Radića, koji kao i Hristićeva opera nisu mnogo izvođeni, ali su našem igračkom svetu dodali neke drugačije koreografije, igre, boje, tonove“.

– Ideja za projekat krunisan knjigom o „Sutonu“ potekla je iz Muzikološkog društva Srbije, jer smo smatrali da ovakvo delo Stevana Hristića i Ive Vojnovića zaslužuje da bude predstavljeno na odgovarajući način. Išli smo na to da se najpre uradi prepis partiture u kompletnoj verziji, sa baletskim divertismanom i da se opera izvede – objašnjava za Danas Tijana Popović Mlađenović

Ona napominje da „tradicija srpske opere, koja se razvila iz komada s pevanjem, datira od pre 100 godina“, a da se opera „Suton“ „izdvaja od ostalog operskog stvaralaštva prvih decenija 20. veka, ali i kasnijeg doba, po tome što ne počiva na folklornim elementima“.

– Najveći broj srpskih opera počivao je na folklornim elementima ili ih je uključivao, što je i izraz nacionalnog smera, koji je utemeljio Stevan Mokranjac. „Suton“ je za ono vreme i u našim i u evropskom prilika bilo, a i sada jeste vrlo zanimljivo i neubičajeno delo. To je kamerna opera, koja se rešenjima u muzičkoj dramaturgiji utkiva u evropski kontekst operskog stvaralaštva tog vremena, ali je i vrlo neobičan amalgam različitih stilskih elemenata. To je neobična kombinacija francuske lirske drame, verističke drame sa impresionističkim elementima, bazirana na pozno romantičarskom muzičkom prosedeu, a pronalaženje partiture zagubljenog baleta otvorilo je prostor i za drugačije sagledavanje ovog operskog ostvarenja, jer ga je Hristić napisao u neoklasičnom maniru – napominje Tamara Popović Mlađenović.

Ona naglašava da je objavljivanjem knjige o „Sutonu“ završen samo jedan u nizu projekata MDS, koji se bave domaćim muzičkom baštinom, na čemu je ovo društvo dosad sarađivalo samo s Madlenianumom. U MDS kažu da sa Narodnim pozorištem „nisu imali saradnju, mada bi svakako trebalo da bude uključeno, jer je to jedna od važnijih dimenzija postojanja i rada nacionalne kuće u bilo kojoj zemlji“.

Na pitanje da li Madlenianum ima dugoročnije planove sa izvođenjem domaćih opera, koje bi takođe pratili ovakve publikacije, ona odgovara da se „Suton“ uklapa u „osnovnu melodramsku liniju predstava u ovoj umetničkoj kući zbog čega je bilo sasvim primereno da se postavi na njen repertoar, mada je domaćoj operi mesto na nacionalnoj sceni, čija je osnovna obaveza da je neguje“.

– Verujem da neka dela iz baštine, tradicije, ali i iz savremenosti zaslužuju da im se posveti simpozijum, seminar, posebna publikacija. Mi moramo držati do digniteta naše muzike i naših stvaralaca. To pre svih zavređuje pet opera Petra Konjovića, da ne pominjemo druge autore. Ne sme sve biti lako dostupno, komercijalno, igrivo, gledano u širokim narodnim masama. Mora postojati kutak za čistu i veliku umetnost koja znači samom sobom. Mi imamo vrednu muzičku kulturu kojom se treba intenzivno baviti. Nećemo mi našu operu nigde staviti u ravan s drugim velikim kućama izvodeći Verdija i Pučinija. U svet treba da idemo sa domaćim delima – smatra Branka Radović.

Srpska nacionalna opera

Pitanje nacionalne opere je važan segment istorije srpske muzike i zaslužuje da se tretira veoma ozbiljno, naučno, ali i produkcijski. Ne sme se dozvoliti da generacije mladih nisu u prilici da vide nijednu domaću operu na sceni. Druge nacije postupaju sasvim suprotno. Smetanina „Prodana nevesta“ stalno je na repertoaru nekog od pozorišta u Pragu. Poljska, Slovačka, da ne govorimo o ruskoj naciji, odnose se sa najvećim pijetetom prema svojoj baštini – kaže Branka Radović, odgovarajući na pitanje da li danas ima smisla govoriti o srpskoj nacionalnoj operi, što je kao temu pokrenuo još Jovan Sterija Popović, a pre dve godine aktuelizovala premijera Božićeve opere „Mistični snovi grofa Save Vladislavića“.