Predsedavanje svome narodu milije od krune

NJen autor je Dušan Babac, publicista, član Krunskog veća Kraljevskog doma Karađorđević i jedan od najboljih poznavalaca srpske vojne istorije. Knjiga o Kralju Petru Prvom početkom nedelje predstavljena je u nekadašnjoj prestolnoj dvorani njegovog dvora – današnjoj Skupštini Grada Beograda.

U razgovoru za Danas Dušan Babac, između ostalog, objašnjava zbog čega je vladavina kralja Petra Prvog u 215 godina dugoj istoriji moderne srpske države jedini period koji se smatra „zlatnim dobom srpske demokratije“, neprevaziđen i u 21. veku?

– Slobodno i bez ustezanja može se reći da je u našoj savremenoj istoriji kralj Petar Prvi Oslobodilac bio jedini ustavotvorni parlamentarni monarh i demokrata u pravom smislu te reči. Mada je vladao pre više od 100 godina, njegov primer može biti veliko nadahnuće i uzor i u današnje vreme, naročito kada se uzme u obzir i njegova lična skromnost koja se graničila sa asketizmom. Da li je na demokratičnost ličnosti i vladavine kralja Petra presudan uticaj imalo to što je karakter izgrađivao u demokratskim zemljama kakve su bile Švajcarska i Francuska toga vremena, ili je pak presudan bio dodatni neformalni faktor kontrole koju je vršila grupa zaverenika odgovorna za majski prevrat, veoma uticajna izvan institucija, mi to nikada nećemo sa sigurnošću znati. Ipak, njegova izjava da bi se, ukoliko srpski narod tako odluči, saglasio i sa ukidanjem monarhije i uspostavom republike, što je bila izjava bez presedana u dotadašnjoj, ali i kasnijoj srpskoj istoriji, ukazuje na autentičnost njegove demokratičnosti – kaže Dušan Babac.

*Da li postoji bilo kakva veza između majskog prevrata 1903. i Karađorđevića?

– Teško je decidirano tvrditi, ali bih rekao da nije postojala.

*Zašto je odluka kralja Petra Prvog da 24. juna 1914. kraljevska ovlašćenja prenese na regenta Alekandra i danas istorijski kontraverzna?

– Smatra se, ne bez osnova, da je ova odluka doneta uz pritisak grupe zaverenika. Pomenute okolnosti su se poklopile sa već narušenim kraljevim zdravljem, što je rezultiralo odlukom o prenosu kraljevskih ovlašćenja na prestolonaslednika.

*Šta je kralj Petar Prvi lično mislio o stvaranju zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca, čiji je formalno bio prvi vladar?

– Dok je boravio u Solunu 1917, kralj je primio je američkog novinara Edvarda Maršala i tom prilikom dao izjave koje su privukle pažnju cele svetske javnosti: „Ja sam se povukao sa srpskom vojskom preko gudura Albanije. Sačuvaj Bože svakoga da preživi ono što smo mi preživeli. Bilo je to usred ciče zime. Preko albanskih planina nije bilo puta. Desetine hiljada žena i dece umiralo je od zime, gladi i umora. Bože dragi, koliko staju moju napaćenu otadžbinu ondašnji dani! Mnogo puta zažalim i čudim se što nisam i ja među onima što su pali. Ali moje je srce onda prepuklo. Ja volim svoj narod i morao sam gledati kako hiljade njih padaju pored puteva i umiru u snegu i blatu. A šta da kažem o svojim vojnicima. Sve vreme su sa poštovanjem susretali kralja, koga su izabrali. Kada su me videli kako zebem, pozvali su me slabom žaru svoje vatre, ili ako su imali samo dva zalogaja hleba, ponudili bi me jednim. A taj hleb, što sam ga delio sa njima na tom uzmicanju preko albanskih planina, bio je za mene takva svetinja, kao i onaj hleb pričešća koji se uzima u hramu. Sada mi je, kao kralju Srbije, ostala još samo jedna jedina želja, a to je da vidim ceo svoj narod, Srbe, Hrvate i Slovence, oslobođene od njihovih ugnjetača i ujedinjene u jednoj državi“.

*Šta je to što bi danas trebalo da učimo iz primera kralja Petra Prvog i zbog čega su danas oslobodilački ratovi koje je vodio, u delu takozvane političke elite, potpuno neshvaćeni?

– Za početak, mi Srbi, već dugi niz godina nemamo definisane nacionalne interese a ni ciljeve. Mnogi predstavnici takozvanih političkih elita danas se pozivaju na ovo ili ono kao nacionalni interes, ali na žalost pojedinačno, ad hok, u funkciji dnevne politike. Jasno definisani nacionalni interesi su vam kao kompas kada se nalazite u gustoj šumi. Da se ne zavaravamo, karakter političkih elita u prošlosti i danas, ima veoma mnogo zajedničkih osobina, ali su ipak njihove razlike te koje odvajaju prošlo vreme od današnjeg. Državotvornost i stremljenje ka nacionalnim interesima su krasili starije generacije. Zato bih ponovo citirao samog kralja Petra iz pomenutog intervjua: „Provodeći celu svoju mladost u jednoj republici, ja se sada ponosim time što sam samo krunisani predsednik jedne republike. Ali, to što predsedavam svome narodu milije mi je od krune. Ja nikako nisam kralj u starom i, mislim, u zlom smislu reči. Ja se dičim što sam kralj u onom smislu u kojem kraljuje kralj Đorđe u Engleskoj, dakle, što sam kralj narodu koji je slobodan. Ja sam danas jedini kralj u Evropi koji je za kralja bio biran. Kada sam došao da kraljujem u Srbiji, zatekao sam je kao malu slobodnu kraljevinu, pritešnjenu sa dve strane kao oblakoderima visokim autokratijama: Austrijom sa severne, Turskom sa južne strane. Meni i danas izgleda čudnovato kako smo mi uspeli da sačuvamo svoje ideale o demokratiji i pored onog silnog uticaja, koji je tokom mnogo godina dolazio od suseda“.

Političko istorijska analiza

Monografija o kralju Petru Prvom je treća knjiga o vladarima iz dinastije Karađorđević u izdanju izdavačke kuće Evro buk, koja ove godine obeležava dve decenije rada. Dušan Babac priredio je 2013. Memoare kralja Petra Drugog povodom prenosa njegovih posmrtnih ostataka iz Libertvila (SAD) u Srbiju na Oplenac, što se poklopilo sa 90. godišnjicom rođenja poslednjeg jugoslovenskog kralja. U okviru obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata Babac je 2018. objavio knjigu o vrhovnom komandantu Srpske vojske u Velikom ratu kralju Aleksandru Ujedinitelju, što se poklopilo sa 130. godišnjicom od njegovog rođenja. Ove godine navršava se 175. godina od rođenja kralja Petra Prvog i monografija o njemu je političko-istorijska analiza vremena i okolnosti koje su pratile njegov život i vladavinu. Više od 300 fotografija iz kraljeve epohe nepoznatih široj javnosti, predstavljaju istorijski izvor prvog reda. U knjizi su prikupljeni i kraljevi portreti sačuvani u muzejima u Srbiji i na prostoru bivše Jugoslavije, a prvi put prvi put objavljene su fotografije nekih ličnih predmeta kralja Petra, poput venčanih kruna sa knjeginjom Zorkom sa Cetinja 1883, triptih ikona koju je kralj Petar dobio na poklon od ruskog cara Nikolaja Drugog…