Vizionarski roman „Prisutnost“ Ježija Kosinjskog u 119. Laguninom književnom klubu

Tema je vizionarski roman „Prisutnost“ poljsko-američkog pisca Ježija Kosinjskog iz 1971, po kome je osam godina kasnije Hal Ešbi snimio čuveni film „Dobro došli, gospodine Čens“ sa Piterom Selersom u glavnoj ulozi.

O ovoj društvenoj satiri sa Monom Cukić iz Lagune razgovaraće filmski i književni kritičar Zoran Janković, autor pogovora Laguninog izdanja “Prisutnosti” koje je, u prevodu Milice Simić, izašlo iz štampe početkom prošlog septembra.

Ježi Kosinjski je lažni identitet poljskog Jevrejina iz Lođa Jozefa Levinkopfa (1933-1991), koji je posle strahota preživljenih tokom Drugog svetskog rata, kao mladić emigrirao u SAD.

Pre emigracije u rodnoj Poljskoj završio je studije istorije i sociologije na Univerzitetu u Lođu i radio kao asistent u nastavi Poljske akademije nauka.

Takođe je studirao i u Sovjetskom Savezu, a služio je i kao strelac u Poljskoj vojsci. U SAD emigrigao je 1957, uz pomoć lažne fondacije koju je stvorio i falsifikovanja pisama komunističkih funkcionera, kako bi ispunio neophodne uslove za izlazak iz Poljske.

Za nekoliko godina od vozača kamiona stigao je do diplome Univerziteta Kolumbija, da bi 1965. uzeo američko državljanstvo. To mu je otvorilo put do Gugenhajmove stipendije i grantova Ford fondacije.

Postaje predavač na univerzitetima Jejl, Prinston, Davenport i Veslijan, a u dva manadata bio je predsednik američkog PENA. Bavio se i fotografijom i glumom. Prijatelj iz školskih dana u Poljskoj sa kontraverznim režiserom Romanom Polanskim, Kosinski je u filmu Vorena Bitija „Crveni“ igrao ulogu boljševičkog revolucionara i člana Politbiroa Grigorija Zinovjeva.

Njegov prvi američki brak sa 18 godiina starijom američkom naslednicom čelika Meri Hejvord Vir završio se razvodom, posle kog se oženio bavarskom plemkinjom Katarinom „Kiki“ fon Fraunhofer (1933–2007).

Suočen sa bolešću i prozivkama zbog plagijata, Kosinski je 3. maja 1991. izvršio samoubistvo. Njegov pepeo rasut je je u Dominikanskoj reublici.

Svoja najpoznatija književna dela, gotovo sva sa liste bestseleta Njujork Tajmsa i prevedena na više od 30 jezika, napisao je na engleskom, uključjući i dva romana koja su doživela filmsku adaptaciju – „Obojena ptica“ i „Prisutnost“, a zbog kojih se našao na udaru optužbi za plagijat.

Kad je obavljena „Prisutnost“ pojedini poljski književni kritičari u ovom delu prepoznali su međuratnu knjigu Tadeuša Dolega-Mostovića „Karijera Nikodema Dizme“.

Bez obzira na osporavanja autorstva, „Prisutnost“ se kao satirični pogled na apsurdnu stvarnost američke medijske kulture i danas smatra jednim od najznačjanijih dela Ježija Kosinjskog.

To je priča o baštovanu Čensu, čoveku ne baš jake inteligencije, bez porekla, čiji je iskustveni život ogračen na svet u koji ga je smestio njegov dobrotvor, ali koji sticajem životnih obrta i okolnosti iznenada postaje naslednik tajkuna sa Volstrita, poltičkog savetnika i kandidata za potpredsednika.

U snalaženju u novom okruženju Čens koristi svoje znanje stečeno sa TV ekrana. Jednostavnim komentarima o baštovanstvu, koji se medijski tumače kao duboko metaforični i vizionarski stavovi o društvu, stvaraju od Čensa mega medijsku i javnu zvezdu koja fascinira javnost, dok ga političari doživljavaju kao ključnog igrača za budućnost nacije.

Američki istoričari i teoretičari književnosti veruju da je Kosinjskog za lik baštovana koji nesvesno postaje traženi politički stručnjak i komentator hirova modernog sveta inspirisao izvesni Džeri Darvis, menadžer staklenika koji je postao nacionalni vođa pokreta transcendentalne meditacije, kog je pisac upoznao u Masačusetsu.