Retrospektiva jugoslovenskog crnog talasa u njujorškoj MoMI: Mračni filmovi puni nade

Biće prikazano 15 filmova prema izboru Mina Radovića, istoričara filma i jednog od organizatora izložbe s kojim smo razgovarali o tome kako je došlo do ove retrospektive i šta je ideja njenog koncepta.

Doduše, u pozivu na događaj date su osnovne informacije.

Podseća se da je “termin Crni talas 1969.  godine skovao kritičar Vladimir Jovičić iz prezira prema tadašnjim filmovima jugoslovenske kinematografije koja je, po njegovom mišljenju, postala nezdravo fiksirana na mračnu stranu ljudskog iskustva.

Filmski stvaraoci kao što su Dušan Makavejev, Aleksandar Petrović i Živojin Pavlović bavili su se tabu temama poput seksa, rata i društvenog otuđenja sa karakterističnim crnim humorom i briljantnim invencijama u kinematografskoj formi.

Iako su mnogi od ovih filmova bili zabranjeni ili cenzurisani od socijalističkih vlasti, oni su privukli dovoljno međunarodne pažnje da postignu meru slobode nezamislivu u drugim zemljama istočnog bloka.

Nažalost, mnogi od ovih filmova su nestali iz distribucije kada se nacionalna vlada srušila usred građanskih ratova 1990-ih.

Program retrospektive je preliminarni pokušaj da se povrati deo tog izgubljenog dela”, poručuju iz MoME.

Istoričar filma i jedan od organizatora izložbe Mina Radović, koji, inače, živi i radi u Londonu, kaže za Danas da je ideja koncepta  programa u Momi,  “da se ljudima  pribiliži i da ih upozna  sa raznovrsnošću, lepotom, jedinstvenom dubinom i neverovatnom širinom jugoslovenskog filmskog stvaralaštva 60 -ih godina,  od samih početaka novog filma u delima Aleksandra Petrovića i Boštjana Hladnika, do čuvenog crnog talasa na kraju decenije.

– Izbor filmova uključuje najvažnija dela Aleksabdra  Petrovića, Živojina Pavlovića i Dušana Makavejeva do manje poznatih filmova “Po isti poti se ne vračaj” Jože Babića o radnicima u Sloveniji, “Roj” Miće Popovića o prvom srpskom ustanku kao i “Memento” Dimitrija Osmanlija, ljubavna priča koja postaje dnevnik sećanja o Skoplju posle zemljotresa ’63 godine – objašnjava Mina.

Prema njegovim rečima, naročito mu je “drago što će biti prikazan film “Podne” u znak sećanja na odlazak velikana našeg filma Mladomira Puriše Đorđevića kao i omnibus “Grad”, jedini film u Jugoslaviji, koji je zvanično zabranio sud”.

– Ipak ideja nije da se kaže kako se nešto novo pojavilo i bilo ugušeno već naprotiv, ideja retrospektive je da pokaže kako u epopeji jednog talasa u svom njegovom crnilu se projavio jedan iskreni egzistencijalizam, duboki osećaj prema društvenom i duhovnom stradanju čoveka (najbolje oličenom u delima Žike Pavlovića kao što je i sam Makavejev govorio), i da se iz tog doživljaja koji ovi filmovi pružaju gledaocu, možemo zaista preispitati i izaći sa nadom. Toj luči nade je posvećen naslov “Black Wave to White Ray” – ističe Mina.

Zamoljen  da  izdvoji  neke od  filmova koji će biti prikazani, Mina kaže da bi se osvrnuo  na  film “Tri” Aleksandra Petrovića s kojim će retrospektiva u MoMI biti otvorena.

– To je sjajan triptih u kome se tri junaka koje glumi legendarni Bata Živojinović suočavaju sa smrću i pitanjem kako postupiti kao čovek u okolnostima koje nas primoravaju na suprotno. Film je čisto poetsko delo i nosi u sebi nešto vanvremensko, oličeno u pojavljivanju  neočekivane figure koja kao Sv Jovana Krstitelj poziva ljude na pokajanje. Drugi film koji  pomenuo je “Roj” Miće Popovića koji na jedan neverovatan, klaustrofobičan i krajnje nadrealan način oslikava doba prvog srpskog ustanka. “Roj” ukazuje na ulogu žena – najpre kroz lik majke – u očuvanju jednog naroda. Treći film bih želeo da što više ljudi otkrije. To  je  film “Mali vojnici” Bate Čengića. Reč je o aktuelnom ostvarenju s obzirom na to  da  se kroz priču o sirotištu govori na jedinstven način o nasleđu socijalizma, o fašizmu i o tome šta se desi kada deca kao nevini članovi društva odluče da se  igraju rata –

O tome kako je došlo  do saradnje  sa MoMI , Mina, objašnjava da je svemu  prethodila  međunarodna retrospektiva posvećena jugoslovenskoj kinematografiji koju je on priredio za festival Il Cinema Ritrovato u Kinoteci u Bolonji prošle godine.

– Ta retrospektiva  je tamo bila divno primljena i imala veliki odijek.  Posebno sam zahvalan Dave Kehru, čuvenom filmskom kritičaru i velikom ljubitelju našeg filma, koji je bio otvoren za saradnju i omogućio da se uradi program u MoMI u Njujorku gde je on inače, kurator.

Takođe bih želeo da se srdačno zahvalim direktoru arhiva Jugoslovenske Kinoteke Aleksandru Erdeljanoviću na dugogodišnjoj saradnji i Slavoljubu Gnjatoviću iz Delta Videa u Beogradu na toploj saradnji i izuzetnim kopijama filmova od kojih su novorestaurirani i isto tako kolegama u Hrvatskoj Kinoteci, Slovenačkom Filmskom Centru, Kinoteci Bosne i Hercegovine i Kinoteci Severne Makedonije bez čije divne saradnje ova retrospketiva ne bi bila moguća – naglašava Mina

On dodaje da su velika  čast i radost što  možemo predstaviti našu kinematografiju u tako važnoj instituticiji kao što je MOMA.

– Mislim da će to otvoriti  vrata da se sazna više o dragocenosti našeg filmskog stvaralaštva kao i o njegovoj važnosti ne samo za našu kulturnu baštinu već i evropsku i svetsku kinematografiju. Takođe mi je drago da je retrospektiva u Njujorku gde su više naslova bili prikazani i uživali pažnju na Njujorškom festivalu i samoj MoMI 60i- h godina kao i podsetnik da su imali vezu sa talasom New Hollywood poput uticaja filma “Kad budem mrtav i beo” Žike Pavlovića na “Midnight Cowboy” Džona Šlezingera. U tom smislu se nadam da retrospektiva zaokružuje jednu nit sećanja – konstatuje Mina Radović.

Filmski istoričar, kustos i arhivista

Zamoljen da se predstavi čitaocima Danasa Mina Radović kaže da radi kao filmski istoričar, kustos i arhivista.

– Inače sam iz Beograda gde sam rođen i počeo školovanje.  Odrastao sam u Edinburgu u Škotskoj gde sam završio Master of Arts na University of St Andrews i PhD u oblasti filmskih studija i lingvistike na Goldsmiths, University of London, gde sam takođe predavao književnost i film. Završio sam filmsku školu restauracije i arhivistike FIAF (International Federation of Film Archives) u Bolonji i vodim dobrotvornu organizaciju Liberating Cinema UK. Moj rad je uglavnom posvećen jugoslovenskoj i srpskoj kinematografiji. 2021. sam priredio Simpozijum posvećen 110. godišnjici prvog srpskog igranog filma Karađorđe uz gostovanje Nj.K.V. Aleksandra Karađorđevića i 2022. 90. godišnjicu najboljeg filma Kraljevine Jugoslavije Sa verom u Boga u Londonu –