Foto: DanasIzložba „Paja Jovanović i Gustav Klimt. Jedna epoha, dva umetnika, tri muzeja“ postavljena je u Galeriji Matice srpske, a jedno od izloženih remek – dela je i slika „Dama sa lila šalom“.
Delo Gustava Klimta, austrijskog slikara simbolizma i jednog od osnivača Bečke secesije, nastalo oko 1895. godine, nije ranije izlagano u Srbiji, te posetioci u Novom Sadu premijerno imaju priliku da ga vide.
Ova jedina izložena Klimtova slika, obavijena je velom misterije jer se ne zna ni tačan datum njenog nastanka, ni identitet mlade dame, ali ni to kako je dospela do prvobitnog vlasnika. U pitanju je manje poznato delo velikog umetnika, koje je u Umetničko-istorijski muzej u Beču stiglo kao donacija, sasvim slučajno.
Naime, kako stoji u katalogu izložbe „Paja Jovanović i Gustav Klimt. Jedna epoha, dva umetnika, tri muzeja“, iznenadan dolazak slike „Dama sa lila šalom“ u 2013. godine u Umetničko istorijski muzej u Beču i njeno predstavljanje javnosti bila je prava senzacija u svetskim umetničkim krugovima. Prethodilo mu je pismo u kome je muzej obavešten da će naslediti portret Gustava Klimta na kojem je prikazana „ljupka mlada dama“. U pitanju je značajno otkriće jer je ovaj portret više od jednog veka bio u posedu porodice industrijalca Geogrga Lasusa i njegovih naslednika, a koliko se zna, nikada nije bila javno izlagana. Istoričarima umetnosti i istraživačima Klimtovog stvaralaštva slika je bila poznata jedino na osnovu crno-bele fotografije. Nastala je najverovatnije neposredno pre 1897. godine i osnivanja Bečke secesije. Portret ove anonimne dame pruža mogućnost novog sagledavanja Klimtovog stvaralaštva tog perioda. Poprsni portret mlade dame zamišljenog pogleda prikazan je unutrar naslikanog ovalnog rama smeđe boje koji je smešten u pravougaoni spoljašnji drveni ram sa širokom površinom od zlata duž donje ivice, koja je vrlo verovatno služila za zapis. Pored zlatnog rama, najistaknutiji element na portretu je veliki šal lila boje, umotan preko malog crnog šešira na glavi portretisane i vezan ispod brade u veliku mašnu. Mlada dama je prikazana na neutralnoj bordo pozadini koja ističe njeno lepo, svetlo lice plavih očiju, s akcentima crvene na usnama i obrazima. Ovakvo izdvajanje lica iz tamne pozadine karakterististično je bilo za Klimtov stil u portretisanju, koji je razvio u ranim godinama secesije, što ide u prilog činjenici da je slika nastala u tom periodu. Umetnik se u donjem levom uglu potpisao punim imenom i prezimenom, crvenom bojom, ali nije zabeležio godinu, čime je otvoreno pitanje njenog datiranja – da li je u pitanju rano delo ili delo Klimtovog „prelaznog perioda“, ili je možda ipak nastalo kasnije?
Neki istoričari umetnosti sliku datiraju u doba njegovog monumentalnog slikarstva za Burgteatar i za Umetničko – istorijski muzej, što znači u godine između1885. i 1890, dok je drugi smeštaju u rane 1880. Međutim, ako se pažljivije sagleda celokupno Klimtovo stvaralaštvo i njegov portretski rad, može se zaključiti da se ovaj portret razlikuje i od Klimtovog ranog stila kao i od onog iz perioda velikih javnih porudžbina.
Važan trag u datiranju slike mogao bi biti umetnikov potpis u tzv. „bloku“ – prvo ime a ispod prezime, koji odgovara Klimtovim potpisima na slikama iz perioda oko 1895. godine, što bi datiranje slike pomerilo na godine koje su neposredno prethodile osnivanju Bečke secesije, kada je Klimt bio u stvaralačkoj krizi i tražio svoj novi likovni izraz.
I dalje ostaju otvorena pitanja ne samo oko godine nastanka slike već i oko identiteta portretisane, kao i koje godine je Georg Lasus, njen privi zabeleženi vlasnik, nabavio sliku za svoju kolekciju, i na koji način – da li ju je lično poručio od umetnika, ili ju je kupio i od koga? Jedan od mogućih odgovora na poslednje pitanje je da ju je Lasus kupio u čuvenoj Galeriji Mitke u Beču, koja je decenijama bila vodeća umetnička galerija i centar ranog austrijskog mofernizma, prva galerija u Beču koja je organizovala umetničke aukcije čiji su kupci bili industrijalci sa osećajem za umetnost ali i dobru investiciju, među kojima je bio i Georg Lasus. Poznato je da je između 1904. i 1916. godine Galerija Mitke prodala osamdeset i jednu sliku Gustava Klimta, te je velika verovatnoća bila da je među njima bila i „Dama sa lila šalom“.
* Tekst je preuzet iz kataloga Izložba Paja Jovanović i Gustav Klimt. Jedna epoha, dva umetnika, tri muzeja
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
