Stojan Novaković i njegovo doba

… na isti način odala priznanje i Stojanu Novakoviću, jednom od najznačajnijih srpskih državnika, političara, diplomata i naučnika sa kraja 19. i početka 20. veka.

–  Izložba povodom 175 godina od rođenja Stojana Novakovića, koja govori o njegovom životu i višestrukom angažovanju, prešla je i u 2018. i u Galeriji SANU trajaće do 4. marta. Autori postavke i kataloga „Stojan Novaković i njegovo doba“ su akademik Mihajlo Vojvodić i Aleksandar Marković iz Arhiva Srbije.

Postavka u SANU o jednom od najuglednijih srpskih političara „čuvenom legalisti najvišeg integriteta, koji svoju partijsku pripadnost nikada nije stavljao iznad lojalnog obavljanja službe“, poučna je ne samo za građane, nego još više za sve učesnike današnjeg političkog života u Srbiji – od predsednika Republike do poslanika. Podeljena je u nekoliko segmenata vezanih za različite oblasti rada ovog višestruko obdarenog čoveka. Uz fotografije, novinske tekstove i mnogobrojna dokumenta, koja čine najzanimljiviji deo postavke, ova izložba osvetljava život, naučni, politički, diplomatski i državnički rad Stojana Novakovića i kao i njegovu dragocenu prepisku sa svim znamenitim ličnostima u Srbiji njegovog vremena od pesnika i slikara Đure Jakšića, Đure Daničića, istoričara i arhimandrita Ilariona Ruvarca do Milutina Garašanina, kraljeva Milana Obrenovića i Petra Prvog Karađorđevića, kraljice Natalije Obrenović, Nikole Pašića, Slobodana Jovanovića…

 Stojan Novaković (1842-1915) živeo je u vreme kad su, prema rečima istoričara Radovana Samardžića, „malom Srbijom hodali veliki ljudi“. Bio je predsednik srpske vlade u dva mandata, tri puta ministar prosvete i crkvenih dela, obavljao je i dužnost ministra unutrašnjih i inostranih poslova, više puta je bio narodni poslanik, član i predsednik Državnog saveta, kao i poslanik Srbije u Carigradu u dva mandata, Parizu i Petrogradu. Između ostalog, bio je i tvorac celovitog programa srpske politike iz ’80-ih godina 19. veka za oslobođenje i ujedinjenje svih delova srpskog naroda, koji se gotovo nije menjao ni smenom dinastija u Srbiji.

Akademik Mihajlo Vojvodić u katalogu izložbe ističe da je „svojim naučnim radom i visokomoralnim držanjem u obavljanju državnih i diplomatskih poslova, Stojan Novaković obeležio na najbolji način duhovnu klimu i politička kretanja u Srbiji tog doba“. Osim toga, Novaković je i „autor mnogobrojnih tekstova trajne vrednosti iz istoriografije i filologije, kao i svedočanstava političke sadržine i memoarskog karaktera dragocenih za razumevanje pojava ondašnjeg vremena, punih upozoravanja o potrebi prevazilaženja međusobne podeljenosti srpskog naroda pred opasnostima od spoljnog neprijatelja“.

Šapčanin, najbolji đak niže gimnazije u svojoj generaciji u rodnom gradu, višu gimnaziju i Licej, na odseku za pravne nauke, završio je u Beogradu. Smatran je za najboljeg učenika filologa Đure Daničića. Imao je 23 godine kad je postavljen za profesora u gimnaziji i izabran za člana Srpskog učenog društva. Bio je upravnik Narodne biblioteke, pa profesor u Velikoj školi, iz koje se rodio Beogradski univerzitet. Za ministra prosvete prvi put je izabran 1873, a njegova zasluga je, između ostalog, to što su srpske gimnazije podeljene na prirodni i društveni smer. Između angažovanja u vladi – od premijerskog do ministarskih mesta u više resora, bavio se pedagogijom i diplomatijom. Bio je jedan od obnovitelja konzervativne Napredne stranke, koja nije imala veliki politički uticaj, ali je tokom Aneksione krize on bio na čelu vlade.

Akademik je postao 1886. godine – prilikom osnivanja Srpske kraljevske akademije izabran je za jednog od prvih 16 redovnih članova, u odeljenju filozofskih nauka. Ukazom kralja je postavljen 1. februara 1906. za predsednika Akademije i na tom položaju ostao je do smrti 1915. u Nišu. 

Nastavljači

Zanimljivo je da današnja SNS sebe smatra nastavljačem Napredne stranke Stojana Novakovića. Povom 175. godišnjice njegovog rođenja, koju je SANU obeležila i velikim naučnim skupom, visoki funkcioneri Vučićevih naprednjaka položili su 1. novembra 2017. venac na grob Stojana Novakovića na beogradskom Novom groblju. Tom prilikom Marko Đurić, potpredsednik SNS i šef kancelarije za Kosovo i Metohiju Vlade Srbije, najavio je da će se današnji naprednjaci „potruditi da Novaković dobije veće i dostojnije obeležje u Beogradu, kao i u rodnom Šapcu“.

 

Prevodilac, urednik, izdavač

Stojan Novaković osnovao je 1865. časopis „Vila“ u kome je kao urednik sve vreme njegovog trogodišnjeg izlaženja objavljivao vesti o knjigama objavljenim na srpskom i hrvatskom jeziku, kao i na drugim jezicima o srpskom narodu ili uopšte o Slovenima. Svu sakupljenu građu objavio je u knjizi „Srpska bibliografija za novu književnost 1741-1867“. Napisao je srpsku gramatiku za niže gimnazije i realke, priredio i štampao „Dušanov zakonik“… Društvo istoričara Srbije nosi njegovo ime, a bavio se prevođenjem – 1886. preveo je knjigu „Gražina“ čuvenog poljskog pesnika Adama Mickijeviča.