foto; RTS Screenshot Serija „Nobelovac“, pored priče o Ivi Andriću upoznaje nas sa nekim likovima iz naše istorije o kojima smo imali malo informacija.
Jedan od tih, zaboravljenih umetnika, svakako je pesnik Marko Vranješević.
U seriji „Nobelovac“, Vranješevića glumi Srđan Sekulić.
Za Marka Vranješevića najveći broj ljudi danas verovatno nije čuo, iako je reč o jednom od najradovitijih srpskih liričara prvih decenija 20. veka. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu i bio profesor srpskog jezika i književnosti u više gradova u Srbiji.
Još pre rata Vranješević je objavljivao poeziju u nekoliko časopisa i bio je i sekretar srpskog PEN kluba. Oko 1940. je pripremio i svoju prvu zbirku pesama, ali su ratna zbivanja odložila njeno objavljivanje i “Velika smjena” izlazi tek 1948.
Posle oslobođenja Vranješević je bio uključen u obnovu kulturnog života zemlje – inicirao je osnivanje Udruženja Književnika Srbije i predsedavao osnivačkom skupštinom kao što smo i videli u seriji a kako piše Istorijski zabavnik.
Sve se promenilo nakon rezolucije Informbiroa i sukoba Staljina i Tita 1948. “Čistka nepodobnih” zahvatila je sve sfere jugoslovenskog društva, pa je tako stigla i do književnika. Marko Vranješević “pao je” kao žrtva tih turbulentnih dana.
U maju 1949. optužen je kao simpatizer Sovjeta i Staljina i uhapšen. Vrlo brzo nakon toga kolege su ga se odrekle isključivši ga iz Udruženja književnika koje je i sam osnovao. Kazna je bila predvidiva – pesnik je odveden na Goli otok gde je proveo dve mučne godine pune torture i ponižavanja.
Kažu da Vranješević ni u jednom trenutku nije priznao krivicu. Verovatno zato što ona nije ni postojala. Nije se, kao mnogi tamo, pokajao i samokritikovao. Nije, kako se u to vreme govorio, revidirao svoje stavove.
Posle dve godine tamnovanja doživeo je nervni slom nakon čega je prebačen u Beograd, na neuropsihijatrijsku kliniku i posle nekog vremena pušten kući.
Vranješević se od tamnovanja nikada nije oporavio – ni fizički ni psihički. Ipak je smogao snage da tokom 1955. i 1956. napiše autobiografski roman “Senka Golog otoka” – najverovatnije prvo pisano svedočanstvo, a sasvim sigurno prvi roman o tom strašnom mestu.
“Otopljavanje odnosa” i normalizaciju društva pratio je i povratak interesovanja za poeziju Marka Vranješevića. Zbirke “Olujna zemlja” i “Čujem vojsku” objavljene su tokom šezdesetih, a “Trnje i lovor” 1974. godine. Nažalost, bilo je kasno…
Marko Vranješević izvršio je samoubistvo skokom sa zgrade u kojoj je živeo u Beogradu 1974. godine. Kažu, novine su o tome prenele samo šturu vest – u toj i toj ulici, nađen je leš nepoznatog muškarca.
Roman “Senka Golog otoka” objavljen je tek u 21. veku, zaslugom Markovog unuka Igora.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
