Istorijski muzej Srbije Zašto se događaj prikazan na slici „Zbor u Orašcu“ Veljka Stanojevića, prepoznaje kao rođendan države, kad je počeo da se proslavlja, zašto su zasluge Miloša Obrenovića ostale u senci Karađorđevih?
Odgovori na ova i druga složena pitanja opservirana su u studiji dr Miroslava Timotijevića „Takovski ustanak – Srpske Cveti: O javnom zajedničkom sećanju i zaboravljanju u simboličnoj politici zvanične reprezentativne kulture“, na koju nas je uputila istoričarka umetnosti i kustoskinja Istorijskog muzeja Srbije Katarina Mitrović.
U razgovoru za Danas ona objašnjava da je sam princip mitskog rođenja države moderan.
– To je prilično moderan koncept, nastao u 19. veku sa stvaranjem država-nacija koje se od Francuske revolucije uobličavaju na ideji narodnog plebiscita kojim svaka vlada dobija simbolički legitimitet. To se vidi i na slici Veljka Stanojevića – kaže Katarina dodajući da ona prikazuje “sam trenutak Karađođevog izbora za vođu ustanika – zakletvu narodnih prvaka i njegovo miropomazanje”.
Time se, kako skreće pažnju, “ovom političkom događaju daje i duhovni autoritet”.
– Slika je nastala 1926. po porudžbini Doma gardijskih oficira i bila je pandan drugoj slici istog autora „Proboj Solunskog fronta“ pa je u tom kontekstu predstavljala temu narodnog oslobođenja započetog 1804 i dovršenog pobedom u Prvom svetskom ratu i stvaranjem Kraljevine Jugoslavije – objašnjava Katarina.
Prema njenim rečima Prvi srpski ustanak počeo je da se proslavlja tek nakon zbacivanja dinastije Obrenović 1903. a rekonstrukcija. događaja je sledila obrazac prazničnog obeležavanja Takovskog ustanka poznatog i kao Srpske Cveti koji je počev od prve vladavine Miloša Obrenovića bio najveći opštenarodni i dinastički praznik.
– Tako da i slika o kojoj je reč zapravo ponavlja temu narodne zakletve bogoizbaranom vođi koji su tokom 19. veka ovekovečili mnogi umetnici, pisci i slikari Steva Todorović, Đura Jakšić i, na najmonumentalniji način, Paja Jovanović. Sa surovim ubistvom poslednjeg Obrenovića legitimitet novog kralja iz suparničke dinastije bio je izuzetno upitan, pa je u centar pažnje novog režima stavljeno obeležavanje stogodišnjice sećanja na Karađorđev ustanak 1804. Tada se udaraju temelji današnjoj percepcepciji tog događaja. Sa istoriografske strane odlučujući uticaj je imala studija Stojana Novakovića „Vaskrs države srpske“ koja kao prelomni događaj uzdiže Karađorđev a ne Milošev ustanak – objašnjava Katarina, dodajući da je “struktura oba mita u suštini istovetna, kao što se vidi i na slikama”.
-U oba slučaja se radi o harizmatičnom vođi koji vodi narod u borbu za oslobođenje i obnovu zlatnog doba situiranog u srednjevekovnoj istoriji. O složenoj dinamici konstruisanja prošlosti i njenog dekontruisanja u skladu sa promenjenim političkim prilikama baš na primeru ovog praznika kapitalnu studiju je napisao prof. dr. Miroslav Timotijević koju je zajedno sa Filozofskim fakultetom izdao Istorijski muzej Srbije (Takovski ustanak – Srpske Cveti: O javnom zajedničkom sećanju i zaboravljanju u simboličnoj politici zvanične reprezenatativne kulture). Tako je i nakon Drugog svetskog rata preuzeto obeležavanje Prvog ustanka ali je događaj bio lišen svojih nacionalnih, dinastičkih i duhovnih slojeva, i predstavljan kao prototip klasne borbe – kaže Katarina. Ona skreće pažnju da državotvorni mitovi mnogo govore o tome ko smo.
– Svi državotvorni mitovi mnogo govore o tome ko smo to „mi“ kao društvo i politička zajednica. U ovom našem savremenom proslavljanju Sretenja, bar se na idejnom planu, sustiču temeljne vrednosti našeg kolektivnog identiteta – Prvi srpski ustanak kao događaj koji je pokrenuo odlučujući talas promena ka oslobođenju i donošenje Ustava 1835. kao garanta te slobode. Ovakvo udvajanje sećanja je posledica potrebe da se naglasi demokratski karakter države koji je neodvojiv od slobode ali, vezivanjem za Sretenje, i opštehrišćanske istorije, čime se uspostavlja novi identitet Srbije nakon sedamdesetogodišnje egzistencije unutar socijalsitičke Jugoslavije. U tako postavljenom sećanju, međutim i dalje se zasluge Miloša Obrenovića nalaze u senci Karađorđevih i tu se vidi taj obrazac koji je nastupio sa dolaskom Petra i Karađorđevića na presto. Bilo je nekoliko pokušaja da se uspostavi pravedna ravnoteža, pa bi možda u tom kontekstu bilo vredno istaći i sliku Đorđa Krstića „Vizija Karađorđa i Miloša( ili Alegorija Prvog i Drugog srpskog ustanka) iz 1905. i Spomenik Karađorđu i Milošu Đorđa Jovanovića koji je poručio beogradski advokat Marko Stojanović – zaključuje Katarina Mitrović.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
