Svi (Ex) Yu filmovi nominovani za Oskara: Možda Aida simbolično zatvori prikaz stradanja

Ove godine Oskari će biti dodeljeni početkom marta u Los Anđelesu, kasnije nego obično. S opaskom da je Oskar odavno izgubio kredibilitet, Index.hr podseća na filmove sa naših prostora koji su se svojevremeno našli na spisku nominacija.

Prenosimo spisak:

Cesta duga godinu dana (1958.)

Režija: Giuseppe De Santis

Bila je to italijansko-jugoslovenska koprodukcija. Bert Sotlar, slovenački glumac, igrao je Emila Kozma, seljaka iz opštine Zagora, koji uz pomoć ostalih meštana pokreće inicijativu za izgradnju puta do obližnjeg grada.

Film koji se dešava na našim prostorima tako je dobio priliku da se vidi na najvećoj svetskoj sceni. Glavna nagrada te godine pripala je francuskom reprezentativcu Moj ujak, Žaka Tatija.

Deveti krug (1960.)

Režija: France Štiglic

Samo dve godine kasnije ponovo smo ušli u uži izbor, film smešten u Hrvatsku i nažalost prikazuje najmračniju epizodu u njenoj istoriji. Mladi Boris Dvornik igrao je momka čija porodica krije Jevreje u Zagrebu pod kontrolom ustaškog režima.

Njegov Ivo Vojinović ženi se mladom Rut (Dušica Žegarac) kako bi je spasio od progona, ali ta ljubav završava tragično, u devetom krugu pakla koncentracionog logora, dok legendarni Ingmar Bergman filmom The Virgin Spring pobeđuje u trci za Oskara.

Tri (1966.)

Režija: Aleksandar Saša Petrović

Ova godina donela je jednu od najjačih konkurencija za najbolji strani film, a pored Petrovićevog remek-dela, u trci su bili i poljski Faraon, monumentalni ep o starom Egiptu, Bitka za Alžir Gila Pontekorva, Ljubav jedne plavuše Miloša Formana, kao i jedan čovek i jedna žena Kloda Leluša, koji je odneo nagradu. Ipak, iako poražen u ovoj konkurenciji, Tri je ostao među najboljim studijama ljudske psihe u ratnim uslovima i jedan je od najboljih filmova snimljenih na ovim prostorima.

Skupljači perja (1967.)

Režija: Aleksandar Saša Petrović

Saša Petrović se sledeće godine vraća sa antologijom Skupljači perja, pojačanom Gran prijem iz Kana, drugom najprestižnijom nagradom festivala. Akademija, međutim, nema sluha za Đelem đelem Olivere Katarine, niti ima osećaj za fenomenalnu scenu u kojoj Beli Boro (Bekim Fehmiu) pušta perje niz drum i daje „zlatnog dečaka“ Jiržiju Mencelu za film Strogo kontrolisani vozovi.

Bitka na Neretvi (1969.)

Režija: Veljko Bulajić

Svakako najplodniji za udelu Oskara, smatra se najboljim i najskupljim filmom snimljenim u socijalističkoj Jugoslaviji . Jul Briner, Sergej Bondarčuk, Orson Vels, Franko Nero, Hardi Kruger, zajedno sa neizostavnim Batom, Smokijem, Milenom, Borisom, čine jednu od najmoćnijih filmskih ekipa ikada okupljenih. Film Z Costa-Gavras dobija Oskara te godine, dok nama ostaje celuloidni spomenik i plakat za film sa potpisom Pabla Pikasa, plaćen sa 12 flaša dalmatinskog vina umesto honorara.

Otac na službenom putu (1985.)

Režija: Emir Kusturica

Tek 16 godina kasnije, posle sušnih sedamdesetih, Emir Kusturica se predstavio Akademiji nakon što je u ime Jugoslavije osvojio Zlatnu palmu u Kanu. Ovoga puta pokazali smo se pričom iz perioda Informbiroa, a jedan od kamena temeljaca sarajevske mitologije pojavio se na američkoj sceni.

Bila je to poslednja godina u kojoj je neki od jugoslovenskih filmova ušao u uži izbor i prva u kojoj smo s pravom mogli da kažemo da smo opljačkani, ne želeći da umanjimo vrednost filmu Zvanična verzija, Luisa Puenca, koji je odneo nagradu.

Kusturica je 1989. godine imao uspeha sa filmom Dom za vešanje, koji je dobio nagradu za režiju u Kanu.

Pre kiše / Pred doždot (1994.)

Režija: Milčo Mančevski

Prvi veliki film snimljen nakon ili tokom raspada bivše države, koji je opisao tragediju naših ratova dok su se oni još dešavali, bio je film Milča Mančevskog iz tadašnje bivše jugoslovenske Republike Makedonije.

Zajedno sa Andergraundom Emira Kusturice (1995) i Lepom selom lepo gore (1996) Srđana Dragojevića, čini moćan trijumvirat iz ovog perioda, čime je simbolično završena era jugoslovenske kinematografije, i započela individualna kinematografija novonastalih država.

Za Šerbedžiju, Pre kiše otvara vrata Holivuda, a Milč Mančevski dobija „samo” Zlatnog lava u Veneciji, dok Oskar ipak ide Nikiti Mihalkovu za film Varljivo sunce.

Ničija zemlja (2001.)

Režija: Danis Tanović

Konačno, ono što nisu mogli Saša Petrović, Emir Kusturica, Veljko Bulajić, kao ni veličine poput Puriše Đorđevića, Živojina Pavlovića ili Dušana Makavejeva, uspeo je mladi bosanskohercegovački reditelj – debitant Danis Tanović.

Ratna tragikomedija nošena nadahnutim predstavama Branka Đurića (Čiki) i Renea Bitorajca (Nino), sa simbolikom nesretnog bosanskog vojnika koji, čini se, zauvek ostaje da leži na neeksplodiranoj mini, jasno je ostavila snažan utisak na Akademiju. Bio je to trenutak i vreme da prvi put u istoriji neko sa ovih prostora konačno podigne čuvenu statuu.

Zemlja meda / Medena zemja (2019.)

Režija: Tamara Kotevska, Ljubomir Stefanov

Drugi makedonski ulazak na takmičenje desio se skoro dve decenije posle Tanovićevog trijumfa i 25 godina posle njegovog najvećeg uspeha. Dokumentarac govori o ženi po imenu Khadija Muratova, pčelarki iz sela kod Bregalnice. Ona kroz svoj život i rad sjajno prikazuje širok spektar globalnih promena koje utiču na pojedinca, međutim, u konkurenciji u kojoj je bio čuveni Parazit Boong Hong-Joa , nije mogao da se nada pobedi .

Quo vadis, Aida? (2021.)

Režija: Jasmila Žbanić

Dvadesetogodišnjicu prvog i za sada jedinog Oskara za Bosnu, ali i za čitavu bivšu Jugoslaviju, obeležio je ulazak Jasmile Žbanić i njene Aide u filmsku trku. Još jedna teška i tragična epizoda naše istorije dobila je svoje filmsko tumačenje.

Gledajući naš ulazak za Oskara, iako mali i nesrazmeran značaju koji je u svetu imala jugoslovenska kinematografija i kinematografija zemalja nastalih na njenim ruševinama, možemo reći da bi strani gledalac mogao da dobije prilično dobru sliku naše istorije 20. veka sa svim njenim žarišnim tačkama, ako bi se rukovodio filmovima sa ove liste.

Ako preskočimo Cestu dugu godinu dana i uzmemo Deveti krug kao prvi nezavisni jugoslovenski film u selekciji, primetićemo da Aida može na neki način simbolično da zatvori taj niz učešća, koji je voljom sudbine započeo prikaz jednog i završio prikazom drugog stradanja.

Ostajemo u nadi da će se u narednim godinama možda među odabranima naći i film iz Hrvatske (ili Srbije, Crne Gore, Slovenije). I da će po temi i duhu (jer smo mnogo propatili) ipak više ličiti na pobednika iz 2021., danski film Druga runda, piše Index.hr.