Tribina „Festivali savremene umetnosti u Jugoslaviji: između umetnosti i politike“ u Domu omladine

Festivali savremene umetnosti u socijalističkoj Jugoslaviji su zauzimali važno mesto u kontekstu oslobađanja od estetike socijalističkog realizma, afirmacije zapadnih posleratnih avangardnih tendencija, ali i reafirmacije međuratnog modernizma u Jugoslaviji. Istovremeno, ovi festivali su se odvijali i kao svojevrsni politički projekti koji su predstavljali karakterističan kulturni doprinos aktuelnim idejama jugoslovenskih elita toga doba – politici nesvrstanosti, te ideologiji bratstva i jedinstva.

Na ovoj tribini govorićemo o jugoslovenskim festivalima na polju muzike (o zagrebačkom Muzičkom bijenalu, Jugoslavenskoj muzičkoj tribini u Opatiji), pozorišta (o Beogradskom internacionalnom teatarskom festivalu – BITEF, Sterijinom pozorju u Novom Sadu), filma (o Festivalu jugoslovenskog filma u Puli, beogradskom Međunarodnom filmskom festivalu – FEST, Slobodarskim filmskim svečanostima – SOFEST).

Koje su bile ideološke pozadine i repertoarske politike ovih festivala? Koju su istorijsku ulogu oni zauzimali? Kako ova istorija utiče na festivalske kulturne politike danas – neka su od pitanja na koje će učesnici tribine dati moguće odgovore.

Jugoslavija u očima mladih istraživača

Više od tri decenije nakon raspada socijalističke Jugoslavije, u društvenim naukama i disciplinama humanistike na scenu suvereno stupaju istraživači za koje je, kroz njihovo čitavo obrazovanje i usavršavanje, Jugoslavija već bila istorija. Osnovno pitanje na koje će ovaj ciklus pokušati da da odgovor je šta možemo naučiti od ove nove generacije istraživača Jugoslavije i na koji način njihovi pristupi temeljno transformišu naše razumevanje Jugoslavije kao emancipatornog projekta.

Kao i generacije pre nje, ova generacija istraživača Jugoslavije daleko je od uniformne. Međutim, za razliku od „ratne generacije“, u kojoj je zaoštravanje sukoba na liniji „za“ i „protiv“ Jugoslavije dolazilo i do tačke usijanja, dinamike ove generacije kojima za sada svedočimo daleko su kompleksnije.

S jedne strane, mladi istraživači revnosno su posvećeni istraživanju primarnih izvora i kadri da i najiskusnije istoričare ovih prostora iznenade novim i utemeljenim sagledavanjima istorijskih okolnosti. S druge, oni se neustrašivo hvataju u koštac sa novim idejama na planu kritičke teorije, savremene metodologije i filozofije koje im pomažu da poznate istorijske procese sagledaju iz novog rakursa. Mnogi od njih imaju složene karijere, koje ih neretko vode tome da znane iskustvo stiču kako po prostorima Jugoslavije, tako i po vodećim inostranim istraživačkim centrima posvećenim Balkanu, te svoje proučavanje Jugoslavije pozicioniraju u ubrzani razvoj komparativnih istoriografskih istraživanja i neretko kritički preispituju narative o jugoslovenskoj „posebnosti“ u kontekstu hladnoratovskih politka.

Mlada generacija istraživača dovela je i do svojevrsne tihe renesanse kritike Jugoslavije „s leva“, bez ustezanja odbacujući grubu paradigmu „totalitarnih režima“, odnosno „totalitarizma“, koja je skoro postala oficijelna retorika evropskih elita, ali i kritički sagledavajući autonarative takozvanog jugoslovenskog samoupravnog socijalizma. Zavaljujući ovakvim pristupima, već sada možemo reći da mnogo bolje razumemo klasne strukture i dinamike socijalističke Jugoslavije. Neopterećeni kako binarnim svrstavanjima, karakterističnim za „ratnu generaciju“, ali i diskursima koje je proizvodila sama socijalistička Jugoslavija i koji su izvršili dubok uticaj na nauku, oni spremno preuzimaju zadatak da govore bez simpatija prema bilo kom političkom projektu koji stoji ispod njihove istraživačke lupe.

Ideja tribinskog ciklusa Jugoslavija u očima mladih istraživača jeste da istakne navedene (i prećutane) posebnosti ove generacije tako što ćemo binu beskompromisno prepustiti njima: našim doskorašnjim doktorantima, studentima, a sada već našim učiteljima.