Beška, leto 1910.
Iz zaostavštine Danice Jovanović,
Galerija Matice srpske, Novi Sad
U muzeju Haus der Donauschwaben u minhenskom predgrađu Har otvorena je krajem prošle nedelje izložba slikarke Danice Jovanović (1886–1914). Izložba je potkraj prethodne godine prikazana u muzeju Haus im Moos u Karlshuldu, u okviru obeležavanja desetogodišnjice partnerstva bavarskog gradića Karlshulda i Beške.
Organizator izložbe je Zavičajno društvo „Stara Beška“ iz Beške, autorka izložbe prof. dr Jasna Jovanov, kustoskinja izložbe Jasmina Jakšić Subić, a postavku je dizajnirala Aleksandra Rešnjak Pešić.
Postavku čine slike, crteži, fotografije i dokumenti iz fonda Galerije Matice srpske, Rukopisnog odeljenja Matice srpske, Arhiva Novog Sada, kolekcije Miomira Stamenkovića i drugih kolekcionara.
Ime slikarke Danice Jovanović vezuje se za generaciju srpskih modernista koja se školovala i oblikovala u periodu pred Prvi svetski rat.
Umetničko školovanje je započela u Umetničko-zanatskoj školi u Beogradu, kod Bete Vukanović (1907–1909), zajedno sa Vidosavom Kovačević, Anom Marinković i Milicom Čađević, o čemu govore i fotografije i uspomene savremenika koje je 1954. godine zabeležio i novinar Vuk Dragović.
O kratkom Daničinom životu svedoče i fotografije, dokumenti i veliki broj radova koji ilustruju etapu njenog minhenskog školovanja na Ženskoj slikarskoj akademiji (1909–1914).
Iz reči njenih poznanika iz Minhena, Stojana Aralice, Živorada Nastasijevića i Andre Franićevića, saznajemo da je bila sitne građe, plavokosa i plavooka, vedre naravi i energična, bezrezervno posvećena studijama i iskreni patriota.
Njene prijave u policijskom arhivu u Minhenu svedoče kako da je leta provodila u Beški, ali se krajem juna 1910. godine odjavila radi odlaska u Pariz.
Nema dokaza da je tamo i bila, kao što nije sigurno da je putovala na jug Stare Srbije, u krajeve oko Prizrena (Vezirov most, Ljum kula) posle balkanskih ratova, o čemu bi se moglo zaključiti na osnovu prizora sa njenih slika.
U pismima koja je redovno, iz Minhena i Beške, slala profesoru i mentoru Arkadiju Varađaninu u Novi Sad, očigledna je odlučnost da se posveti struci koja joj je „jedina mila i draga – slikarstvu“, pratimo napredovanje njenih studija, interesovanja, brige, saznajemo o nesrećama koje je nisu zaobišle (smrt oca, sestre, dobrotvorke Dane Jovanović).
Daničine studije pomogla je i stipendija Petrovaradinske imovne općine, zbog Danice ustanovljena za umetničko školovanje devojaka, kao i pomoć kćerke Lazara Dunđerskog Olge Jovanović.
Na fotografijama sa studija na Daničinom licu je očigledna odlučnost, moderna ženstvenost oličena u strogoj odeći dopunjenoj kravatom oko vrata, snaga nalik onoj na „Autoportretu“ iz 1914. godine, ali i svojevrsna ležernost i spontani šarm mlade žene rešene da je svoj talenat dovede do cilja: diplome akademske slikarke i ispunjenja misije da kroz slikarstvo doprinese uzdizanju nacionalne svesti i emancipaciji ženske populacije u srpskim zemljama tek oslobođenim od turske vlasti.
Misionarska snaga izbija i iz pedesetak njenih slika, posebno onih sa motivima seljana u narodnim nošnjama, koje, kao i celokupan slikarski opus Danice Jovanović, karakteriše osoben, energičan potez i intenzivan, bogat kolorit.
Ove slike potvrđuju tačnost opaske Stojana Aralice kako je Danica bila još đak, „nije imala svoje slikarske note, ali je strasno bila zaljubljena u slikarstvo“.
Ipak, nekoliko slika nastalih 1914. godine – mrtvih priroda i portreta – ukazuju na put kojim bi se Daničino slikarstvo kretalo.
Danici je blizak ekspresivni izraz, a ponekad i literarna potka nemačke simbolističke škole.
Ipak, najviše od svega, u njenim radovima preovladava snažna individualna nota, strasna želja da se znanje stečeno na akademiji pretoči u lični izraz, kao i dokazi da je slikarka bila na dobrom putu, nažalost prekinutom njenom tragičnom smrću, kada je, zajedno sa još petoro Beščana, streljana u podnožju Petrovaradinske tvrđave 12. septembra 1914. godine.
Na mestu gde su austrougarski vojnici toga dana streljali šestoro uglednih Beščana i mnoge druge stanovnike Srema, kako bi poslali upozorenje buntovnom stanovništvu, danas se nalazi spomen-obeležje.
Studenti novosadske Akademije umetnosti svakodnevno prolaze pored njega, verovatno ne znajući da ono označava ne samo veliku ljudsku tragediju, već i jednu od mnogih tragedija našeg slikarstva.
Daničinom smrću, porodica Jovanović je pretrpela ogroman gubitak, Beška je izgubila svoju prvu i do sada jedinu akademsku slikarku, a srpska likovna umetnost osobenu ličnost i autorku koja je, mada tek na pragu stvaranja, svojim talentom i ostvarenjima obezbedila značajno mesto među savremenicima.
Njen opus, dugo zaboravljen, privukao je pažnju istraživača osamdesetih godina prošlog veka, što je doprinelo da Danica Jovanović, od gotovo anonimne slikarke, postane značajno ime sa zapaženim slikarskim delom.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
