Foto: Ada Kale/Zavičajni fond Biblioteke KladovoTvrđava i muslimansko groblje preseljeno na ostrvo Šimijan par kilometara nizvodno od Kladova, kao i satni mehanizam sa ostrvske sahat-kule, koji je sedamdesetih godina prošlog veka bio na zgradi, sada napuštene, prahovske carinarnice, retki su tragovi sa dunavske Ade Kale koju je potopila đerdapska akumulacija. Ostale su legende, malobrojni filmski zapisi, fotografije, karte, slike, već izbledela sećanja o dunavskom ostrvu koje je tokom viševekovnog trajanja prelazilo iz iz ruke u ruku mnogih osvajača i bilo stecište različitih civilizacija.
Jernis, Ertja, Rusaja, Cerna, Saan, Nova Oršava, Karolina, Ostrvo Tvrđava, Ada Kale tek su neka imena ostrva koje je se do 1970. nalazilo na strateški važnom mestu na Dunavu, u samom srcu Đerdapske klisure odakle se mogla kontrolisati plovidba.
Bilo je dugačko 1.750 metara i široko pola kilometra i jedna od legendi kaže da su ga, tragajući za zlatnim runom pohodili Argonauti i tu prvi put videli maslinu, a Herodot ovu dunavsku adu opisuje kao ostrvo puno maslina i stada stoke.
Legende i predanja su jedna strana adakalske razglednice, a istraživanja stručnjaka druga. Pokazala su da su Rimljani podigli prva utvrđenja na ostrvu, da je u 13. veku ostrvo bilo pod mađarskom vlašću, dva veka kasnije pod vlašću Srba i despota Stefana Lazarevića, a potom su se naizmenično smenjivali Austrijanci i Turci, da bi prvih decenija 20. veka pripalo Rumunima.
Drevna utvrđenja poslednji obnavljaju Austrijanci. Prvo car Leopold I 1689. gradi utvrđenje pod imenom Nova Oršava, jer se nalazio 3 km nizvodno od rumunskog grada Oršave, a zatim i znatno ojačanje 1718—1738. kada je utvrđenje imalo pet kula, od kojih su četiri ugaone, a jedna sa šančevima na najistaknutijem delu, bregu Alion. Hroničari beleže da je 1718. tu je bio carski stan odakle je car Josif I posmatrao borbu sa Turcima.
Feliks Kanic koji je pohodio ove krajem pribeležio je da je Ada Kale imala „kasarnu, bolnicu, crkvu i jedan tunel ispod Dunava prema srpskoj obali, koji je vodio do obalskog utvrđenja, nazvanog Fort Elizabet po austrijskoj carici“.
Za Srbe posebno mesto iz bogate istorije Ade Kale ima događaj iz Prvog srpskog ustanka, kada je vojvoda Milenko Stojković, po nalogu Karađorđa, u noći između 5. i 6. avgusta 1804. godine posekao beogradske dahije koje su po podizanju ustanka sa svojim blagom, pratnjom i haremom pobegle su na ostrvo Ada Kale.
I to poslednje ime ostrva, Ada Kale odnosno ostrvo tvrđava, govori da je na njemu nekoliko vekova živelo tursko stanovništvo, čak i pod austrijskom upravom. Stanovništvo, uglavnom tursko, pretežno je živelo od ribolova, proizvodnje slatkiša i duvanskih proizvoda, a na referendumu 1921. godine opredelilo se da ostrvo pripadne Rumuniji.
Zahvaljujući oslobađanju od poreza prilikom kupovine turskih slatkiša, nakita i duvanskih proizvoda, Ada Kale su u 20. veku posećivali stanovnici okolnih regiona, kao i turisti. Uživalo se u ukusu i mirisu tek ispržene i ručno samlevene kafe, mirisnom ratluku i slatku od ruža, smokava, trešanja i karanfila, sudžuku, duvanu, nargilama, alvi,ružinom ulju i parfemu od ruža gajenih na ostrvu.
To zlatno doba za Ada Kale i njegove stanovnike, na žalost nije potrajalo. Imam Redžep hodža je 1963. Godine, na skupu u džamiji, prvi put pročitao obaveštenje da će ostrvo biti potopljeno jer Rumunija i Jugoslavija grade veliku branu Đerdap. Postojao je plan da se stanovništvo, kompletna tvrđava i veći deo objekata presele nizvodno, na ostrvo Šimijan.
Rumunski dokumentarni film Poslednje proleće na Adi Kale iz 1968. godine svedočanstvo je kako su, delovi tvrđave obeležavani i kamen po kamen vađeni kako bili preneti na Šimijan. Na Šimijanu je ponovo podignut veliki deo tvrđave, preseljeno je i groblje, ali nisu Adakalci. Nastavili su svoje živote u Turskoj, Rumuniji, tadašnjoj Jugoslaviji.
Dunavskog ostrva tvrđave nema pola veka, a oni koji veruju u legende kažu da nad nekadašnjom adom i dalje bdi Miskin Baba, poslednji emandski princ iz 18. veka stare dinastije Uzbeka iz Buhareje, koji je pošao je u svet da traži ostrvo koje je video u snu. Ostrvo iz njegovog sna bila je Ada Kale na kojem je ostao do smrti, živeći kao prosjak i izvodeći čudesna izlečenja….
Ada Kale, koja sada počiva na dnu Dunava, sačuvano je i kao maketa, na 16 kvadratnih metara, u holu Galerije Centra za kulturu u Kladovu i može se videti i u predstojećoj “Noći muzeja”.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
