Vampiri su imali političku težinu

– Nije reč samo o tome da je vampir reč srpskog porekla koja je ušla u sve svetske rečnike, već o svim mogućim iščitavanjima i tumačenjima ovog pojma. Vampiri nisu bili svedeni na nivo teološkog ili filozofskog traktata, već je zanimljivo videti kako su za tadašnje austrougarske vlasti imali političku težinu, kazao je Petar V. Arbutina, izvršni direktor Glasnikovog Sektora za izdavanje knjiga.

Pun naziv ovog izveštaja glasi „Dokumentovano i detaljno saopštenje o vampirima koji su se ove godine i prethodnih godina pojavili u Kraljevini Srbiji sa razmatranjem o tome i rukopisom jednog oficira iz puka princa Aleksandra iz Medveđe u Srbiji upućenom čuvenom doktoru univerziteta u Lajpcigu“. Knjiga je i objavljena u ovom nemačkom gradu 1732. godine, što znači da potiče iz vremena iz kojeg nema mnogo svedočanstava o Srbima, posebno ne onih koja nisu u neposrednoj vezi s vojnopolitičkim ciljevima.

Upravo je ovaj izveštaj poslužio i kao predložak za mnoga književna dela. Svakako je najpoznatiji „Drakula“ Brema Stokera. Među domaćim romanima koji su obrađivali temu krvopija u poslednjih nekoliko godina izdvajaju se dela „Strah i njegov sluga“ Mirjane Novaković, „Poslednja kap“ Dragana Jovićevića i i „Kal Juga“ Mladena Milosavljevića.

– Što se istoriografije tiče, slučajevi s početka osamnaestog veka su zanimljivi iz prostog razloga što je prvi slučaj vampirizma na osnovu koga je reč vampir ušla u svetske rečnike upravo slučaj iz 1732. u selu Medveđa kod Trstenika kao slučaj navodnog povampirenja carskog podanika Pavla Arnauta, kaže za Danas etnolog Mladen Milosavljević. Naime, stručnjaci su došli u Medveđu, iskopali telo i utvrdili da nije raspadnuto i prvi put su pomenuli reč vampir koja je ušla u sve svetske rečnike.

– Ovaj izveštaj pruža detaljan opis verovanja o bićima na granici dva sveta, ovostranog i onostranog, te se može smatrati etnografskim opisom ili bar izvorom za proučavanje srpskih običaja i verovanja naročito kada je reč o beleženju usmene tradicije, narodnih verovanja i predanja, napomenula je Marija Kleut, koja je za ovo izdanje napisala komentare i pogovor. Prema njenom mišljenju, to je istovremeno svedočanstvo o susretu dve kulture: zapadnoevropske, oličene u austrijskim oficirima, i srpske, predstavljene kroz likove domaćeg stanovništva.

– Sa aspekta etnologije vampir je sinonim za mitsko biće. Ne znam zbog čega je to tako, ali na osnovu mojih terenskih istraživanja iz 2011. godine na terenu u okolini Velike Plane sam uočio da se izraz vampir koristi praktično za sve vrste priviđenja i ono što je vezano za onostrano, ističe Milosavljević.

Pedesetih godina prošlog veka Tihomir Đorđević je napisao sjajnu monografiju „Vampir i druga bića u našem narodnom verovanju i predanju“ gde je sakupio veliki broj slučajeva vampirizma sa obe strane reke Drine.

Milosavljević ukazuje da vampiri nisu naša posebnost, kao što se često ističe.

– Manje-više u svakoj kulturi postoje verovanja u bića koja naliče vampirima, u neku vrstu krvopije koja nastaje od pokojnika. Kod nas je to, kako je još Vuk Karadžić zabeležio u svom rečniku pokojnik u koga nakon četrdeset dana uđe nekakav đavolski duh i oživi ga. Kod nekih drugih naroda način postojanja vampira je malo drugačiji, ističe Milosavljević.

„Leptirica“ Đorđa Kadijevića

Jedan od najznačajnijih filmova na temu vampira svakako je „Leptirica“ Đorđa Kadijevića iz 1973. Nastala je prema pripoveci Milovana Glišića „Posle devet godina“. Glavne uloge tumače Petar Božović, Mirjana Nikolić, Slobodan Perović, Vasja Stanković i Tanasije Uzunović. Film je sniman u selu Zelinje kod Zvornika, u kojem se i dalje nalazi čuvena vodenica. Radnja se odvija u selu u kojem se mladić Strahinja silom prilika oženi devojkom Radojkom, koja se ispostavi kao vampir. Leptirica je stekla kultni status i zanimanje jer je bila prvi srpski horor film, odnosno jedan od retkih primera filmova fantastike na području jugoslovenske kinematografije, a dobio je mnogobrojna domaća i savetska priznanja.