foto Ivica Vojnić– Za mene je knjiga „Sjećanje i neobjavljene priče“ kao razgovor s majkom koji nije prekinut njenom smrću. Razgovor s nekim ko je imao odvažnosti i strpljenja da mirno, s dobrim duhom, ispriča jednu strašnu priču. NJenu intimnu priču koja je istovremeno i priča druge polovine dvadesetog stoleća na ovim prostorima – kaže za Danas Rajko Grlić, reditelj koji je obeležio ovdašnju kinematografiju.
On će večeras u 18 časova, u Dvorani Kulturnog centra Beograda, zajedno sa piscima Antom Tomićem i Filipom Davidom, i izdavačem Draganom Stojkovićem, predstaviti beogradsko izdanje knjige Eve Grlić, i film „Skriveno djetinjstvo: Vesnina priča“, u režiji Željka Rogošića.
Ovaj svojevrsni intimni dnevnik Grlićeve majke, koji je i potresno svedočanstvo jednog prostora i vremena, osvetljava epohu koja u ovdašnjoj istoriji nikada nije demaskirana.
Eva Grlić (1920-2008) bila je istaknuta hrvatska novinarka, prevoditeljica i urednica, supruga profesora estetike Danka Grlića, odrastala je u Sarajevu dvadesetih i tridesetih godina 20. veka, a od 1938. živela je u Zagrebu.
Najbliži članovi njene porodice stradali su u Holokaustu, a ona je preživela progone u NDH, učestvovala u partizanskom pokretu, da bi nakon rata, u dva navrata, bila zatočena na Golom otoku…
– To vreme u ovdašnjoj javnosti nikada nije predstavljeno na način koji koji bi doprineo suštinskom razumevanju i prihvatanju istine koja se dogodila, zato jer mi jako dugo, pogotovo zadnjih tridesetak godina, živimo u kulturi laži, skrivanja, bega od stvarnosti. To laganje o sebi samima, o našoj prošlosti, izbegavanje suočavanja s mrakom koji je ovaj prostor proizveo i još uvijek proizvodi, tera nas da ponavljamo i ponavljamo istu priču – ističe Grlić.
Intimna sećanja Eve Grlić dragocena su upravo kao autentično polazište kroz koje je moguće analizirati i razdoblje od prve Jugoslavije i NDH, do socijalizma i ratova devedesetih godina.
– Pamtim da je pisanje ove knjige moju majku uspelo sačuvati da ne poludi od svakodnevnih ratnih vesti koje su
svakim danom bile sve strašnije, i taj rad na knjizi bio je na neki način njen beg od strašne stvarnosti. Od rata i tog agresivnog i primitivnog buđenje nacionalizma na ovim prostorima. Za moju majku, koja je živela u skladu s načelima humanosti, solidarnosti i antifašizma, to su bili jako potresni događaji. A ni ja ni moja porodica nikada nismo bili veliki pobornici država, režima i svega što je uz to išlo. Raspad Jugoslavije je samo značio da je jedan sistem propao, jer mu je istekao rok trajanja. Istovremeno su se rodili mnogo strašniji, jednodimenzionalniji sistemi – svedoči Grlić, dodajući da njegova majka u „Sjećanju i neobjavljenim pričama“ piše i o Korčulanskoj filozofskoj školi, putovanjima, svojim prijateljicama, detinjstvu, veselju, dva sveta u kojima je živela između Sarajeva i Budimpešte, što je njemu lično, kako navodi, i najuzbudljivije u ovoj knjizi.
Koliko je na njegove filmove uticalo iskustvo majke i sestre Vesne, koje su jedine od uže i šire porodice Izrael i Domany preživele teror ustaškog režima, ali i oca Danka koji je takođe robijao na Golom otoku, i kako se on u životu nosio sa tolikim tovarom emocija i sećanja, Rajko Grlić ističe:
– Može se čovek nositi sa svim tim, ako veruje da život ima smisla, da je politika kurva kojom se manje – više bave jeftini kurvisi, i da iznad toga postoje pravi ljudski život koji vredi borbe – kaže reditelj antologijskih ostvarenja koji od raspada Jugoslavije živi i radi u Americi.
I žrtve i svedoci Holokausta
Film „Skriveno djetinjstvo: Vesnina priča“, koji će večeras biti prikazan u DKCB, govori o dvema ženama, majci Evi i ćerki Vesni koja je i žrtva i svedok Holokausta, a kako navodi Rajko Grlić, snimio ga je Festival tolerancije u Zagrebu. Promociju beogradskog izdanja knjige „Sjećanje i neobjavljene priče“ i premijeru filma organizuju zajedno Kulturni centar Beograda i Udruženje za kulturu povezivanja MostArt Jugoslavija.
Život uzbudljiviji od filma
Eva Grlić je rođena u Budimpešti 1920, u jevrejskoj porodici Oskara Ješuje i Katice Izrael, a školovala se u Sarajevu. Od majke je naučila mađarski jezik, od oca srpskohrvatski, kasnije i engleski, nemački, francuski, ruski, i vrlo rano, još u godinama adolescencije, pridružila se levo orijentisanoj sarajevskoj omladini. Posle sudske zabrane da se redovno školuje na tlu Kraljevine Jugoslavije, Eva se sa porodicom preselila u Zagreb. Samo mesec dana po uspostavljanju NDH, njen otac je završio u logoru Kerestinec, imovina im je bila sekvestrirana, a on je poginuo iste godine u borbama kod logora. I ostali članovi Evine porodice izgubili su pravo na svoje stanove u centru Zagreba, a kada su 1942. ustaše započele s deportacijama preostalih zagrebačkih Jevreja, izgubio im se trag. Iste godine Eva se sa majkom pridružila Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije kao pozadinski politički radnik – bila je u uredništvu lista „Glasilo Antifašističke fronte žena“, uređivala je i pisala biltene u „Agitpropu“, i radila u redakcijama partizanskih novina „Vjesnik“ i „Naprijed“. Po završetku rata zaposlila se kao novinarka u redakciji zagrebačkog lista „Naprijed“, tu je upoznala Danka Grlića sa kojim se venčala 1946, a 1947. rodila je sina Rajka.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
