Vijetnamski rat je epizoda u dugoj istoriji američke ekspanzije

Ovu knjigu koja kroz vijetnamsku vizuru govori o Drugom indokineskom ratu i sudbinama stanovnika Južnog Vijetnama posle pada Sajgona, nedavno je u prevodu Dijane Radinović na srpskom jeziku objavila izdavačka kuća Laguna kao treći naslov u Biblioteci „Amerikana“. Vijet Tan Nujen, o čijem će romanu prvencu 1. septembra biti reči na 31. Laguninom književnom klubu, u intervjuu za Danas govori o svom američkom iskustvu pisca i intelektualca, američkom snu i paradoksima američkog košmara proizašlog iz rata u Vijetnamu, očuvanju vijetnamskog identiteta u SAD.

* Imali ste četiri godine kad se završio Drugi indokineski rat i kad je Vaša porodica napustila Vijetnam. Sada imate iza sebe uspešnu univerzitetsku karijeru u SAD. Zbog čega je za Vas, kao pisca, Vijetnamski rat tako važna tema o kojoj često i detaljno pišete ne samo u „Simpatizeru“ i da li je to Vaš odgovor na način na koji se njom bave američka književnost i film? Optužili ste Holivud za „nezvanično ministarstvo propagande“.

– To što sam kao izbeglica došao u Sjedinjene Države bila je posledica Vijetnamskog rata, tako da mi se uvek činilo da je taj rat oblikovao moj život. Odrastajući u SAD, bio sam svestan da je rat ostao predmet duboke brige Amerikanaca, a time i celog sveta. Holivud je napravio desetine ratnih filmova i izvezao ih širom planete. Globalno, mnogo je ljudi čulo je za Vijetnamski rat, makar to bilo samo preko holivudskih priča. Ali, sve one u potpunosti ignorišu vijetnamske poglede, uz koje sam odrastao u vijetnamskoj izbegličkoj zajednici u SAD. Stoga mi se čini da je neophodno da se pod hitno, kao pisac, vratim u Vijetnamski rat i suprotstavim tom američkom viđenju, a samim tim osporim i način na koji je svet gledao na taj rat.

* Glavni junak „Simpatizera“ je bezimeni komunistički špijun iz oficirskih redova u Južnovijetnamskoj vojsci, čiji zadatak ne prestaje ni padom Sajgona u ruke Vijetkonga i „bekstvom“ u SAD, gde je školovan, inače je dete bez oca iz veze francuskog sveštenika i Vijetnamke, u čijoj je prirodi dvostrukost svake vrste. Ko Vam je bio inspiracija za ovaj lik i koliko je u složenim vijetnamskim okolnostima važno pitanje ličnog identiteta, pogotovo ljudi koji potiču iz veza sa strancima?

– Zaista je postojao poznati špijun Pham Ksuan An. Studirao je u Kaliforniji pedesetih godina 20. veka, a zatim se vratio u Vijetnam. On je delimično bio inspiracija za moju priču, mada sam stvorio drugačiji lik – nekoga ko je bio polu-Francuz i polu-Vijetnamac, kako bi onda mogao da se uključi u sukobe između Istoka i Zapada. Razlog je to što ovo nije samo špijunski i ratni roman, nego i roman o identitetu i dvojnosti. On je razapet između dve strane – Istoka i Zapada, Francuske i Vijetnama, kapitalista i komunista. Ali, iako je ekstreman u svojoj podeljenosti, njegovo iskustvo je istovremeno i univerzalno. Na kraju, svi smo osećali neki stepen te podvojnosti. Veliki deo sveta u drugoj polovini 20. veka osetio je snažnu dvojnost takozvanog hladnog rata, koji je bio prilično vreo u jugoistočnoj Aziji. Ta vrelina je ono što moj špijun oseća i ono što kod njega izaziva žestoku kritiku svih strana.

* Književni kritičari su u dilemi da li je „Simpatizer“ crna komedija, istorijski roman ili triler. U koji žanr biste Vi svrstali svoj prvi roman?

– Moj roman pripada svim tim žanrovima, zato što je moj špijun mnogo toga, kao što smo to i mi svi. To je univerzalni roman zato što povezuje mnoge stvari kroz podvojeni lik špijuna, koje se obično razdvajaju. Mi razdvajamo stvari kako bismo ih lakše klasifikovali i zaštitili se od složenosti sveta u kojem su one zapravo međusobno povezane. Špijun ne može da pomogne, ali vidi te odnose i veze. Te stvari će se razdvajati sve dok Holivud bude tretirao Vijetnamski rat kao američko iskustvo koje se dogodilo između 1964. i 1975. godine i kraj rata je kraj priče. Za mene je Vijetnamski rat važan ne zbog tih datuma, nego zato što je to bila jedna od epizoda u dugoj istoriji američke imperijalne ekspanzije, koja je počela u 19. veku i prošla kroz Filipine, Japan, Koreju, Vijetnam, a sada i Irak, Avganistan i čitav Bliski istok. Mnogi Amerikanci ne žele da poveruju u to – ne mogu da razmišljaju o tome i prihvate da je njihova zemlja imperija. Jedini način da se imperija kritikuje jeste da pokažete koliko je ona zaista ogromna i koliko to snažno negiraju oni koji imaju koristi od toga.

* Da li je na neki način paradoks živeti i praviti karijeru u zemlji koja je odgovorna za pakao zbog kog ne možete da opstanete i preživite tamo gde ste rođeni? To danas nije slučaj samo sa SAD i Vijetnamom?

– Uobičajeno je da se imperijalističke zemlje sada bave posledicama svog imperijalizma. Imamo primere Britanije, Francuske, Sjedinjenih Država… One su otišle u druge zemlje, kao rezultat njihovog mešanja imamo rat, ropstvo, eksploataciju i sve ostalo. S druge strane, ove imperijalističke zemlje, ipak, imaju idealističke tradicije demokratije tako da kad su apsorbovale svoje bivše kolonije – bilo zbog osećanja krivice bilo zbog potrebe za njihovom radnom snagom – morale su da im dozvole i da se demokratski izražavaju. Zbog toga imamo i mogućnost i poteškoće multikulturalizma u svim ovim zemljama, kao i otvaranje prostora za pisce poput mene. Ja sam iskoristio prednosti američke demokratije i američkog sna zahvaljujući kojima mogu da pišem o američkom košmaru koji je proizašao iz Vijetnamskog rata i koji me je doveo u SAD.

* Šta znači biti izbeglica iz Južnog Vijetnama u SAD, koliko je Amerika posle svega zainteresovana za vijetnamske priče, očuvanje vijetnamskog identiteta, kulture i umetnosti, na čijoj afirmaciji u dijaspori puno radite?

– SAD su ponajviše zainteresovane za vijetnamsku dijasporu samo u meri u kojoj se pamti rat. Mi, Vijetnamci, ostajemo definisani američkim ratom u Vijetnamu i u uglavnom taj američki interes zavisi od našeg postojanja kojim se potvrđuje temelj američke mitologije – da Amerika čini samo dobro. Tako ispada da smo mi ovde u SAD zato što su nas Amerikanci spasili od komunizma. Moj roman podseća Amerikance i svet da nam američko spašavanje ne bi bilo potrebno da nas pre toga Amerikanci nisu napali. Ukratko, Amerikanci od vijetnamskih izbeglica uglavnom žele nežnu književnost u kojoj se opisuje tuga njihovog izbegličkog iskustva i potvrđuje američki san. Ja odbijam takve podsticaje. Moj roman pokazuje obe stvari – kako američki san tako i američki košmar.

* U romanu otvarate dve zanimljive teme – specifičnosti azijskog komunizma i rimokatoličke zajednice u Vijetnamu. Možete li da kažete nešto više o tome?

– Moji roditelji su rođeni u severnoj pokrajini koja je poznata po tvrdokornim revolucionarima, poput Ho Ši Mina i isto tako tvrdokornim katolicima. Kako su moji roditelji bili katolici, uvek sam se pitao da li je i kako život mogao biti drugačiji da je moje nasleđe bilo komunističko. Što sam više razmišljao o tome, sve više sam uviđao da komunizam i katolicizam imaju nečeg zajedničkog – strogu hijerarhiju, vizije sveopšteg spasenja, zahtev za zajedništvom i odricanjem, uključujući i krajnju žrtvu, svemoćno božanstvo – Boga ili Komunističku partiju. I komunizmu i katolicizmu potrebni su istinski vernici. Špijun iz mog romana je istinski vernik, iako sa sumnjom. On prelazi iz katolicizma u komunizam i otkriva da će u obe ove ideologije sumnja biti kažnjena.

* Vijetnam je danas zemlja ozbiljnog ekonomskog napretka, razvoja nauke i tehnologije. Postoje li politički uslovi za povratak emigracije kojoj pripadate?

– Mi se već vraćamo. Mnogi od nas su u Vijetnamu – studiraju, rade, investiraju, stvaraju nove poslove, iako su umetnici. Generalno, postoji veliki optimizam da Vijetnam ima ogroman ekonomski potencijal, ali mana je to što ovom kapitalističkom zemljom upravlja Komunistička partija koja želi da održi monopol moći, iako su mnogi njeni kadrovi najagresivniji kapitalisti u zemlji. To je dovelo do velikog gušenja slobode govora, političkog višeglasja i verskih sloboda. Kao pisac, smatram da nije moguće da živim u Vijetnamu, jer je moje pisanje direktno suprotstavljeno praksi Komunističke partije.

* Da li se planira filmska verzija „Simpatizera“ i da li je ovaj roman preveden u Vijetnamu?

– Roman se prevodi na vijetnamski, ali taj posao još nije završen. Osim toga, prevodu će biti potrebna vladina dozvola za objavljivanje. Da li će to biti moguće, imajući u vidu da je poslednja četvrtina romana jaka kritika komunizma, ostaje da se vidi. Što se tiče filmske verzije, čini se da smo blizu završetka dogovora s producentom. On nije Amerikanac.

* Posle Pulicerove i svih drugih prestižnih nagrada koje ste dobili za „Simpatizera“ kako vidite budućnost svoje karijere?

– Sada je sve lakše

Strah od Trampove politike u Aziji

Porodica Vijet Tan Nujena potiče iz severnog Vijetnama, koji je napustila 1954, prešavši u južni deo zemlje. Nujen je rođen u Buon Me Totu, iz kog sa 1975. sa porodicom beži u SAD, gde su neko vreme živeli u američkim kampovima iz Vijetnama, a potom u Pensilvaniji i Kaliforniji. Studije engleskog jezika i etičkih nauka završio je na Univerzitetu Kalifornije u Berkliju. Sada živi u Los Anđelesu, gde na Univerzitetu Južne Kalifornije predaje katedrama za engleski jezik, etničke studije i amerikanistiku. Aktivan je u kulturnom životu SAD – osim univerzitetskog angažmana i literarnog rada, piše kritike iz oblasti kulture za vodeće američke listove, urednik je bloga posvećenog širenju mreže vijetnamskih umetnika u dijaspori, član je mnogobrojnih društava i organizacija. Posle „Simpatizera“ objavio je studiju „Ništa nije umrlo“ o sećanjima na Vijetnamski rat od SAD do Vijetnama, Laosa, Kambože i Južne Koreje, koja je bila u najužoj konkurenciji za Nacionalnu nagradu za knjigu, a početkom februara 2017. izašla mu je zbirku kratkih priča „Izbeglice“. Nujen se u svojim radovima bavi i geostrateškim temama, a na pitanje šta misli o azijskoj politici aktuelnog američkog predsednika Donalda Trampa – od Bliskog istoka do Kine i Severne Koreje odgovara: „Ja sam uplašen, a trebalo bi da budete i Vi.“

U Laguninom klubu

O Nujenovom romanu „Simpatizer“ na 31. Laguninom književnom klubu, koji se svakog prvog petka u mesecu održava u beogradskom Studentskom kulturnom centru govoriće: prevodilac Dijana Radinović, književni kritičar Miroljub Stojanović i urednik Laguninog izdanja Mina Kebin.

Prevod: Snežana Prokić i Jelena Tasić