Vladika Maksim: Poziv na nove razgovore bez pristrasnosti

Monografiju je u štampanom obliku i na engleskom jeziku 2014. objavila izdavačka kuća Eparhije zapadno-američke Sebatijan pres, a prema rečima srpskih diplomata, ova knjiga je 2015. doprinela sprečavanju članstva samoproglašene kosovske države u Unesku.

Zvanični razlog protesta kosovskih zvaničnika na samom startu obnove briselskog dijaloga između Beograda i Prištine bio je naziv „Metohija“ u naslovu monografije.

Šef kosovske dilomatije Meljiza Haradinaj Stubla uputila je notu Evropskoj komisiji tvrdeći da je reč o „promociji etničke mržnje sa uvredljivim sadržajem i neprihvatljivim nazivom za Kosovo“.

Naglašavajući da je „namerno izlaganje šovinističkih knjiga više od diplomatskog skandala, provokacije i pristrasnosti“, ona je ocenila da je monografija o hrišćanskom nasleđu KiM „derivat projekcije etničkog čišćenja i teritorijalne pretenzije, uništavaju suverenu i nezavisnu zemlju“.

Episkop zapadnoamerički Maksim (Vasiljević), glavni urednik monografije, odbija takve optužbe i objašnjava da „ova knjiga poziva obe strane i srpsku i albansku da svoje razlike sagledaju u svetlosti istorije i budućnosti“.

– Kako je svojevremeno istakao Anrej Marlo: „Umetnost i kultura, kad su najdragoceniji posed, nikada nisu samo prošlost“. Kao zbirka svedočenja ova monografija ima skromnu ambiciju, a njeni urednici i izdavači nadu da će današnji narodi na KiM imati snagu za iznova započnu svoje razgovore, naglašavajući sve ono što je konstruktivno – one oblasti u kojima je nekada kakva takva srpsko-albanska simbioza postojala. Problemi su iskrsli tek krajem 17. veka sa inteziviranom islamizacijom albaskog stanovištva novodošlih Albanaca. Ključ je u tome da na osnovu objektivnog uvida započnemno naše razgovore bez pristrasnosti – kaže vladika Maksim.

On je povodom „problema Metohija“ izjavio da monografija „Hrišćansko nasleđe Kosova i Metohije“ nema niti može imati „karakter likovanja nad bilo kim, već pokazuje da taj izazov pomirenja legitimnog srpskog suvereniteta sa željom kosovskih Albanaca za samoupravom nije nepremostiva prepreka“, prenosi Serbika Amerikana, informativno-dokumentacioni centar za srpska akademsko-naučna, bogoslovsko – crkvena i kulturno – umetnička dostignuća u Severnoj Americi.

– Namera priređivača monografije nije da se lamentira nad nesrećom koja je zadesila srpski narod i njegove svetinje na KiM niti da likuje nad izizetno rakošnom baštinom nego da se istorijskoj nepravdi pogleda direktno u oči, kako se ona ne bi ponovila. Zavetna srpska zemlja postala je i danas, kao i mnogo puta u istoriji, poprište jednog, nažalost, nedovršenog sukoba, koji svetski moćnici ne reševaju pravdom i slobodom nego pre okupacijom sa poraznim posledicama, koje pokazuju i na kraće i na duže staze, pre svega po pravoslavne Srbe, njihovu kulturnu i duhovnu baštinu, što se odražava i na nacionalne i državne interese Srbije i srpskog naroda. KiM nije samo kolevka srpske države i kulture, nego je to i oblast koja zauzima petaest posto teritorije Srbije, demokratske države koja pravo na teritorijalni integritet polaže isto kao i bilo koja druga država članica UN. Mi osećamo kako Bog još nije izrekao poslednju reč i sud nad KiM – rekao je vladika Maksim.

Monografija „Hrišćansko nasleđe Kosova i Metohije: Istorijsko i duhovno središte srpskog naroda“ na 1.008 stranica, ilustrovana sa više od 900 reprodukcija u boji svih važnijih istorijskih ličnosti, gradova, manastira, crkava, fresaka, ikona i umetničkih dela vrhunske vrednosti, predstavlja enciklopedijsko svedočanstvo o nastojanju SPC da stvori duhovnu i materijalnu kulturu, očuva svoje vekovne spomenike i sačuva hrišćansko nasleđe na prostoru južne pokrajine.

Pored vladike Maksima na monografiji je radio uređivački tim predvođen pokojnim ambasadorom Dušanom T. Batakovićem, nekadašnjim direktorom Balkanološkog instituta SANU. U njemu su bili i: episkop umirovljeni bivši zahumsko-hercegovački Atanasije (Jevtić), profesori Bogoljub Šiaković i Predrag Puzović, kao i Gordana Kelić.

– Ova monumentalna knjiga do sada je najpotpuniji pregled istorije, umetnosti, književnosti i kulture Srba na KiM. Prvobitno zamišljena kao skraćena engleska verzija Zadužbina Kosova iz 1987, ova knjiga prerasla je u novo i originalno delo, usuđujem se da kažem bez presedana u literaturi o srpskoj baštini na bilo kojem svetskom jeziku. Iz starih „Zadužbina Kosova“ preuzeto je nekoliko manjih tekstova, skraćeni izbor iz istorijskih dokumenata, pregled spomenika iz pera pokojnog Milana Ivanovića i dragoceni predgovor patrijarha Pavla. Većina novih tekstova domaćih autora, od poezije do književnih, memoarskih, putopisnih i istorijskih eseja po prvi put prevedena na engleski jezik i složena u celinu koja odgovara anglosaksonskoj naučnoj, kulturnoj i političkoj javnosti – izjavio je za Danas ambasador Dušan T. Bataković po objavljivanju monografije.

Prema njegovim rečima, uporedo sa tekstovima domaćih autora u monografiju su ušli i odabrani relevantni eseji i članci stranih autora o KiM i njenom nesagledivo bogatom nasleđu.

Sadržaj monografije upotpunjen je popisom i podacima o porušenim srpskim crkvama i manastirima na KiM pod protektoratom UN.

Primerci ove knjige poklonjeni su bibliotekama svih važnjih državnih institucija na Zapadu.

Na 60. Međunarodnom sajmu knjiga u Beogradu iste godine ova monografija je dobila tada ustanovljenu Nagradu za izdavački poduhvat iz dijaspore, jer kako se spekulisalo u izdavačkim krugovima, iz političkih razloga i nekih ličnih međusobica, nije mogla da „prođe“ kao izdavački poduhvat godine.

Vučićev prethodnik Tomislav Nikolić, kao predsednik Srbije, rado je poklanjao ovu monografiju – dobile su je mnoge javne ličnosti od pape Franje do peruanskog nobelovca Marija Vargasa Ljose. Eparhija raško-prizrenska kasnije je, uz finansijsku podršku Vlade Srbije i njene Kancelarije za KiM, objavila na srpskom jeziku knjigu „Zadužbine Kosova i Metohije, istorijsko, duhovno i kulturno nasleđe srpskog naroda“, koja sadržajno prati monografiju na engleskom „Hrišćansko nasleđe Kosova i Metohije“.

Muke sa „manastirskim imanjima“

Naziv „Metohija“ potiče od grčke reči metoh i na srpskom i grčkom jeziku označava manastirska imanja. U diplomatskom i političkom rečniku i na međunarodnom planu korišćen je 250 godina – od 18. veka do 1968, kad je, na zahtev tadašnjeg doživotnog predsednika SFR Jugoslavije Josipa Broza Tita, uklonjen iz naziva južne srpske pokrajine. Vraćen je u 1990. u novom Ustavu Srbije, donetom pod režimom Slobodana Miloševića. Problem sa korišćenjem naziva „Metohija“ neko vreme postojao je u pojednim beogradskim medijima levičarske orijenacije. Posle uvođenja protektorata UN na KiM postao je neprihvatljiv za albanske političare i medije na albaskom jeziku. Kosovski Albanci su i pre NATO bomardovanja SRJ koristili naziv „Dukađin“ za Metohiju, koju su pojedini prestavnici UN uprave i zvanično nazivali zapadnim Kosovom“. Retkim beogradskim novinarima koji su povremeno izveštavali iz Prištine, tamnošnje albanske kolege javno su, na konferencijama za štampu, spočitavale korišćenje naziva „Metohija“, što je iskustvo potpisnika ovog teksta. Pre dva meseca novinar javnog servisa Kosova dobio je drugu opomenu zbog korišćenja termina „Metohija“ sa obrazloženjem da je reč o „neprimerenom ponašanju“ i „širenju rasne i verske netrpeljivosti“.

Između baruta i tamjana

Zbog problema sa korišćenjem naziva Metohija, portal kossev.info pokrenuo je javnu raspravu na ovu temu. Pišući tim povodm prištinski analitičar Agon Malići, između ostalog, ukazao je da “ izraz „Kosovo i Metohija“ za Albance predstavlja pristrasan politički termin zbog vremena i načina na koji se u prošlosti koristio da označi srpsku dominaciju i represiju“. Prema njegovim rečima, izraz Metohija među kosovskim Albancima „ne doživljava se samo kao termin koji Srbi upotrebljavaju kada govore o ovoj teritoriji, već i kao simbol njihovih pretenzija prema Kosovu i želje da ga ponize i dominiraju nad njim“. U „polemiku“ se uključio i iguman manastira Visoki Dečani arhimandrit Sava (Janjić) objašnjavajući da „reč Metohija, koja nekima neodoljivo miriše više na barut nego na tamjan, čuva istorijsko sećanje na bogatu kulturnu i duhovnu baštinu SPC koja je ponajviše koncentrisana u zapadnom delu današnjeg Kosova“. On ističe da „to nije činjenica koja prejudicira političke realnosti ili za bilo koga predstavlja pretnju“, ali i upozorava da se, kad je reč o srpskom pravoslavnom nasleđu, na KiM „često čuju ideje da celokupnu baštinu na Kosovu treba nacionalizovati po modelu koji je primenjen u Albaniji u vreme komunističkog diktatora Envera Hodže“.

Fenomen Svete Sofije

– Odluka turskih vlasti da se Sveta Sofija ponovo pretvori u džamiju i nastojanja sadašnjih etničkih Albanaca na KiM da prisvoje naše svetinje jesu slični, ali ne mogu se u potpunosti porediti. Albanci na KiM ne mogu nešto tako da urade, zato što su Turci Svetu Sofiju prihvatili kao svoju svetnju. Da biste se poistovetili sa takvom vrednošću, morate da imate odnos prema njoj, istoriju odnosa i divljenja, što na KiM ne postoji. Zato u ovom trentku nema takve realne opasnosti za našu baštinu, ali treba biti obazriv zato što u svetu postoje takvi fenomeni – kaže vladika Maksim.