Foto: Dragan MiletićJeste li znali da se prvo organizovano ljudsko naselje na otvorenom nalazilo u Đerdapu. Lepenski Vir, svetski značajan lokalitet , predstavlja ostatke najstarijeg sedelačkog naselja u Evropi i njegovo otkriće prezentovano je svetskoj javnosti u avgustu 1967. godine. Prvi nalazi ovog praistorijskog lokaliteta otkriveni su sedam godina ranije, avgusta 1960.
Lepenski Vir i njegovo otkriće obično se vezuju uz ime dr Dragoslava Srejovića, koji je bio rukovodilac arheoloških istraživanja ovog praistorijskog lokaliteta sprovođenih između 1965. i 1970. godine, u okviru projekta Đerdap I.
Srejović je sa saradnicima nakon dve godine istraživanja, pre 55 godina, 16. avgusta 1967. domaćoj i svetskoj javnosti prezentovao otkriće Lepenskog Vira.
Tadašnja štampa prenela je reči dr Lazara Trifunovića, upravnika Narodnog muzeja u Beogradu i rukovodioca republičke komisije za istraživanje spomenika kulture u oblasti Đerdapa:
Ono što je nađeno u Lepenskom Viru ne samo da prevazilazi daleko sve ono što je u arheološkom pogledu pronađeno u Jugoslaviji za ovih dvadeset godina, već to ide u red najvećih evropskih i svetskih arheoloških otkrića – ocenio je Trifunović.
U Politici je moglo da se pročita da “bogatstvom predmeta, arhitektonskom strukturom i drugim karakteristikama ovo naselje prevazilazi mnoge, do sada najpoznatije arheološke spomenike ljudske civilizacije u svetu iz tog perioda”.
-Iako se pretpostavljalo da će na gradilištu u Đerdapu biti otkriveni tragovi starih naselja, ovo najnovije otkriće naših arheologa prevazišlo je sva očekivanja i iznenadilo najpoznatije stručnjake. Ovo otkriće ima i svetski značaj, jer iz osnova menja teoriju u odnosu evropske i istočnjačke drevne civilizacije – pisala je tadašnja Politika.
Arheolozi predvođeni Srejovićem 1965. počeli su istraživanje malog naselja iz mlađeg kamenog doba, idući tragom otkrića arheologa Obrada Kujovića i apsolventa arhitekture Ivice Kostića koji su pet godina ranije, zapadno od ušća Boljetinske reke u Dunav, 30. avgusta 1960. pronašli izlomljene keramičke posude u do tada nepoznatom praistorijskom lokalitetu.
Prema istraživanjima istoričara Miloša Petrovića, opsežna arheološka iskopavanja na Đerdapu započela je 1958. grupa saradnika Arheološkog instituta predvođena Dušankom Vučković-Todorović.
Kako Petrović navodi, prvobitno je istraživan lokalitet Veliki Gradac, odnosno rimska Talijata i predeo na kome je potom podignut novi Donji Milanovac, da bi se prostor istraživanja proširio.
Obrad Кujović i Ivica Kostić su tako krajem avgusta 1960. stigli nadomak sela Boljetin, u priobalje Dunava kraj stene Lepene.
-Prema zapisima u dnevniku Obrada Кujovića, značajnu ulogu odigrao je Ilija Petrović, sedamdesettrogodišnji Boljetinac sa obližnjim imanjem, koji je preneo verovanje da je na tom mestu nešto postojalo u prošlosti- navodi istoričar Miloš Petrović.
Kujović je bez obzira što je okruženje bilo vidno bogato nasleđem iz vremena Rimskog carstva, na osnovu nalaza uvideo da je reč o praistorijskom lokalitetu, prepoznavši ostatke keramičkih posuda kao trag naselja neolitske starčevačke kulture
I to je, mogli bismo da kažemo, bio početak, jer je na osnovu tada nastale dokumentacije , terenskog dnevnika arheoloških istraživanja i kontakta Kujovića i Srejovića, iskopavanje Lepenskog Vira nekoliko godina kasnije nastavljeno.
Ono što je došlo nakon toga je – istorija, budući da je Lepenski Vir bio dokaz da se evropska civilizacija rodila u dunavskoj uvali u Đerdapskoj klisuri.
Tokom iskopavanja Lepenskog Vira otkriveno je sedam sukcesivnih naselja i 136 stambenih i sakralnih objekata izgrađenih u ranom mezolitu, u periodu od oko 9500. do 7200. godine pre naše ere (Proto Lepenski vir 1 i 2), a zatim u ranom i srednjem neolitu, od oko 6250. do 5500. godine pre naše ere (Lepenski Vir I-III).
Lepenski Vir nekoliko ključnih stvari izdvaja od drugih praistorijskih kultura.
Ljudi su na ovom mestu konstantno živeli oko dve hiljade godina i za to vreme su prešli evolutivni put od lovaca i sakupljača plodova do organizovane društvene ekonomske zajednice.
Arheolozi kažu id a su stanovnici Lepenskog Vira bili prvi urbanisti i graditelji na ovim prostorima jer su pravili kuće koje su u osnovi bile trapezoidnog oblika, prekrivene drvenom konstrukcijom, lišćem i kožom divljih životinja.
Lepenci su u svojim kućama imali ognjište, mali žrtvenik i kamene skulpture koje su predstavljale njihova božanstva.
I baš te skulpture koje predstavljaju najstariju umetnost te vrste u Evropi postaju prepoznatljiv znak Lepenskog Vira širom sveta.
Inače, arheološki dnevnik Obrada Kujovića koji svedoči o otkriću ovog svetski značajnog lokaliteta, zaveštan je kolekciji Udruženja za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat“ .
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
