„Ženskinje“ koje su izašle iz senke

Organizatori su Udruženje „Češka beseda – Novi Sad“ i Kulturni centar „Karlovačka umetnička radionica“.

Tokom trajanja izložbe, do 19. juna, biće organizovana i stručna tumačenja, predavanja i radionice za decu različitog uzrasta.

Izložba će predstaviti trinaest žena koje su odigrale značajne uloge u srpskoj kulturi; neke od njih pominju se izuzetno često, dok su neke zaboravljene ili čak nepoznate, pa je ovo prilika da ih se setimo i saznamo više o njihovom značaju i ulozi.

Izbor junakinja zapravo predstavlja lični izbor autorke projekta dr Jasne Jovanov, a razlozi da se određena imena nađu u postavci i pratećem katalogu izložbe biće izloženi u samoj postavci i štampanom materijalu.

Kao što je društvo na ovim prostorima imalo specifičan razvoj, tako je i ženska emancipacija dobijala posebne oblike.

Poziv na ravnopravnost uputio je i Svetozar Marković raspravom objavljenom 1870. godine Da li je žena sposobna da bude ravnopravna sa čovekom; Oslobođenje ženskinja.

Njegovo delovanje imalo je neposrednog uticaja na aktivizam prvih srpskih socijalistkinja Milice Todorović i Anke Anđelković, poznatijih kao sestre Ninković.

Poziv na emancipaciju ženske populacije poslale su i Nadežda Petrović pozivajući žene „da ne misle mozgovima svojih muževa“ i Danica Jovanović kroz potragu za nacionalnim identitetom u umetnosti.

Jedan od pravaca vodio je i trasom izgradnje sopstvene karijere, kao u slučajevima teatarskih heroina Drage Spasić, Milke Marković i Sultane Cijuk Savić, ili spisateljice i filozofkinje Anice Savić Rebac.

Njihove karijere su često nailazile na prepreke i teškoće, kao što je to bio slučaj sa slikarkom Zuzanom Medveđovom, koja je svoju želju „da bude slikar“ uspela da ostvari u malom mestu kao što je Bački Petrovac.

Specifičan put odabrale su i dve fotografkinje: Mara Rosandić prva srpska školovana fotografkinja i intrigantna Ila Kofler, koja se u Beogradu školovala da bude vajarka, a fotografisanjem životinja počela da se bavi u Parizu i nastavila u Njujorku, Africi, Indiji, dostigavši svetsku slavu.

Konačno, skoro stotinu godina posle prvih emancipatorskih ideja, iskorak iz lagodnog sveta lepe umetnosti učinile su još dve žene: Ankica Oprešnik hrabro je zakoračila u svet grafičke umetnosti, dok je Zdenka Živković život posvetila kopiranju fresaka i spasavanju srednjovekovne nacionalne baštine od zaborava.

Zajedničko i karakteristično za sve njih bilo je otvoreno postavljanje ciljeva, kao i odlučnost da se kreativnošću i postignućima, svaka u svojoj oblasti, nametnu kao ravnopravne članice društva, ali i više od toga – kao kreativne ličnosti sposobne da društvo vode napred, ne obazirući se na prepreke koje im je to isto društvo postavljalo.

Žene koje su izašle iz senke: Milica i Anka Ninković

Sestre Ninković, Milica Todorović (Novi Sad, 1854 – Kragujevac, 1881) i Anka Anđelković (Novi Sad, 1855 – Beograd, 1923), zbog javnog proklamovanja socijalističkih ideja, bile su prinuđene da biraju: udaja i odustajanje od političkog rada ili proterivanje iz Kraljevine Srbije. Odabrale su udaju, ali nisu odustale od političkog angažmana.

Gde se osmeh sastaje sa suzom – Milka Marković (Pančevo, 1869 – Novi Sad, 1930)

Odrasla u velikoj glumačkoj porodici na različite načine se ostvarila u pozorišnom svetu: interpretirala je velike glumačke i operske uloge, prevodila savremene dramske autore, režirala zapažene komade. Proglasili su je za „našu“ Eleonoru Duze, ali je i brzo prepustili zaboravu, samoći i siromaštvu.

Primadona sa dva ordena – Sultana Cijuk Savić (Vršac, 1871 – Beograd, 1935)

Studije na bečkom Konzervatorijumu omogućila joj je Dobrotvorna zadruga Srpkinja Novosatkinja. Izuzetnih glasovnih mogućnosti, Sultana Cijuk je kao operska zvezda nastupala širom Evrope, ništa manje značajnu karijeru postigla nastupima u novosadskom i beogradskim pozorištima.

Renesansna žena i velika slikarka – Nadežda Petrović (Čačak, 1873 – Valjevo, 1915)

Želela je da bude slikar, a bila je mnogo više od toga: likovni pedagog, organizatorka kulturnih događaja, autorka likovnih kritika i dramske literature, bavila se fotografijom, sakupljanjem etnografskih predmeta, bila društveno angažovana. Svoj patriotizam iskazivala je kao ratni fotograf i slikar, kao bolničarka u Balkanskim ratovima i Velikom ratu.

Sve nas je omađijala Koštana s lovorovim vencem – Draga Spasić (Valjevo, 1876 – Beograd, 1938)

Nijedna uloga nije proslavila Dragu Spasić u tolikoj meri kao uloga Koštane u drami Bore Stankovića. Ukazujući joj posebnu čast sam pisac joj je uručio lovorov venac. U dugoj karijeri tumačila je najznačajnije heroine dramske i operske scene, a pred kraj života otisnula se u Ameriku da posebnim programom narodnih pesama zabavlja srpske iseljenike.

Pogled kroz objektiv i kreativna porodica – Mara Bogdanović Rosandić (Ruma, 1883 – Beograd, 1954)

U vreme kada fotografisanje postaje omiljena ženska zabava i razbibriga, za Maru Bogdanović postaje profesionalno opredeljenje. Kao prva srpska školovana fotografkinja, bila je vlasnica foto-ateljea u dva velika grada: u Zagrebu i u Beogradu. I kada je prestala profesionalno da se bavi fotografijom, šjora Mare, kako su je zvali, u zvaničnim dokumentima i dalje je s ponosom isticala svoje zvanje.

Za heroizam je dovoljno biti Vojvođanka – Danica Jovanović (Beška, 1886 – Petrovaradin, 1914)

Uspela je da ostvari svoju „nečastivu želju“: da studira slikarstvo, diplomira na Ženskoj slikarskoj akademiji u Minhenu i postane prva akademska slikarka iz Beške. NJeno ekspresivno slikarstvo korespondira sa naglašenim emancipatorsko-patriotskim osećanjima koja su je odvela u preranu i nasilnu smrt na samom početku Velikog rata.

Antika i povezanost s univerzumom – Anica Savić Rebac (Novi Sad, 1892 – Beograd, 1953)

S trinaest godina je prevodila Bajrona, s četrnaest objavljivala pesme u Brankovom kolu, u Beču je zašočela studije klasične filologije, a diplomirala u Beogradu neposredno posle Velikog rata. Odlično poznavanje filozofije i antičke književnosti i mnoge objavljene studije o ovim temama, kao i o NJegošu, tek su joj 1946. godine otvorili vrata Filozofskog fakulteta u Beogradu, gde postaje redovna profesorka.

Srednja Evropa u Bačkom Petrovcu – Zuzana Medveđova (Bački Petrovac, 1897– Peznik, 1985)

U prvim slikama prikazivala je fragmente iz slovačkog života. Nakon što je završila prašku Likovnu akademiju, profesionalno se posvetila slikarstvu, stavljajući poziv ispred privatnog života. Za Bački Petrovac predstavlja harizmatičnu ličnost koja je spojila tradiciju i savremenost i učinila da ovo mesto postane mali umetnički centar.

Nomen est omen – kamile pred Kamilinim objektivom: Kamila Ila Kofler (Beč, 1911– Nju Delhi 1955)

Završila je vajanje kao polaznica prve generacije klase Petra Palavičinija u umetničkoj školi u Beogradu. Već tada je zavolela fotografiju, kojom je počela profesionalno da se bavi u Parizu, a nastavila u Sjedinjenim Američkim Državama. Životinje je fotografisala s istom pažnjom kao i ljude, prikazujući ih u posebnim situacijama i naglašavajući emocije i karakter.

Prva dama jugoslovenske grafike – Ankica Oprešnik (Vitez, 1919 – Novi Sad, 2005)

Grafike Ankice Oprešnik bile su zapažene od najranijih dana njene karijere. Nastupila je u jugoslovenskoj selekciji Venecijanskog bijenala 1954. godine, jedan je od osnivača Galerije Grafičkog kolektiva, laureat je mnogih nagrada na velikim grafičkim izložbama, ali je najznačajnija komponenta njenog grafičkog rada lična ispovest koju razvija u mnogobrojnim ciklusima.

Čehinja koja se posvetila očuvanju srpske kulturne baštine – Zdenka Živković (Strahi v Bláhova, 1921 – Beograd, 2011)

Čitav život je posvetila zaštiti i očuvanju fresko slikarstva u Srbiji: specijalizovala se za kopiranje fresaka i bila učesnik velike akcije kopiranja srednjovekovnih fresaka za izložbu u Parizu 1951. godine. Sačuvala je od zaborava mnoga remek-dela zidnog slikarstva od srednjeg veka pa do poslednjih godina srpskog baroka.