Život i rad organizovani na drugarski i slavljenički način

Ovi materijali svedoče o specifičnim modelima samoorganizovanja i udruživanja grafičkih radnika tog vremena u cilju razvijanja mreža solidarnosti i borbe za radnička prava i bolje uslove rada zaštite njihovog zdravlja i života – to za Danas ukazuju iz Autonomnog kulturnog centra Matrijaršija povodom njihove izložbe „Optički sumnjivo“ u Muzeju Jugoslavije.

Ova izložbena intervencija stalna je postavka Muzeja i predstavlja rezultat istraživanja Zbirke štampanog materijala Muzeja, koje je 2021. godine AKC Matrijaršija realizovala u saradnji s grafičkom radionicom Kvaka.

– Dokazi koje smo pronašli u arhivama otkrili su nam „poznat“ svet, blizak, prepoznatljiv, poznatu groznicu, nemir i trud da se organizuju život i rad na drugarski i slavljenički način. Važnost primera Saveza grafičkih radnika za nas krije se upravo u intenzitetu i neodvojivosti te borbe od njihovih kulturno-umetničkih aktivnosti i svakodnevnog života. Arhivska građa svedoči o upornosti radnika da proizvode i razvijaju odnose kroz neformalne večernje zabave, familijarne večere, izlete i igranke, a ne samo kroz agitaciju, edukaciju i rad – zapažaju iz Matrijaršije.

Iz AKC dodaju da ona takođe govori o volji i snazi da se proizvedu takvi međuljudski odnosi koji bi odgovarali merilima društva kojem se teži.

Kako objašnjavaju, „Optički sumnjivo“ je naziv koji je pronađen u dokumentarnoj građi, u jednom od grafičkih almanaha iz tridesetih godina prošlog veka i deo je grafičkog zanata, odnosi se na mogućnosti mešanja različitih boja u procesu štampe.

– Zbog svog hemijskog sastava neke kombinacije grafičkih boja je trebalo obavezno izbegavati, a neke su davale rezultat koji je optički sumnjiv. Ta kvalifikacija se dosta dobro uklopila u sve ono što mi kao sitoštamparski kolektiv radimo – pojašnjavaju iz Matrijaršije.

NJihova saradnja sa Muzejem je počela, kažu, „dosta neodređeno“, kao istraživanje Zbirke štampanih materijala, koju su im omogućile kustoskinje Simona Ognjanović, Marija Đorgović i Veselinka Kastratović Ristić.

– Pre svega nas je zanimala rasprostranjenost upotrebe sito štampe i ostalih vrsta štampe, posebno plakata. Fokus na štampanu građu koja se odnosi na Savez grafičkih radnika Jugoslavije nije bio planiran. On se dogodio tokom procesa istraživanja, kada smo se prvi put suočili sa dokumentima koji se odnose na koncerte, matinee, igranke i ostale kulturno-umetničke manifestacije Saveza grafičkih radnika koji su se redovno održavali tokom više decenija dvadesetog veka – pojašnjavaju oni.

Iz Matrijaršije dodaju da su, kao članovi kolektiva koji se zasniva na samoorganizovanim, DIY metodama štampanja, odmah prepoznali način na koji je pristup štampanoj proizvodnji omogućio toliko veliku količinu dokumenata koji svedoče o različitim aspektima rada organizacije Saveza grafičkih radnika – od upravljačkih tela, raznih sekcija, do oglašavanja kulturno-umetničkih manifestacija.

– Jednogodišnji istraživački postupak nas je vodio sve dalje ka razumevanju različitih aspekata i uslova rada štamparskih radnika. Početak i kraj istraživanja zasniva se na intuitivnoj, ideološkoj i političkoj pretpostavci da se nekada, kao i sad, u proizvodnji života stupa u određene nužne odnose proizvodnje, koji odgovaraju određenom stepenu razvitka materijalnih proizvodnih snaga i da od njih zavisimo – zaključuju iz AKC.

Teme koje su preispitivali kroz rad, u slučaju „Optički sumnjivog“, široko je polje koje se odnosi na mogućnosti organizovanja i delovanja u relacionim odnosima, što je vrlo karakteristično za celokupan rad AKC Matrijaršija.

– Na primer, sve organizovane zabave, koncerti i igranke, u kojima su učestvovali sami radnici, za cilj su imale skupljanje prihoda za nezaposlene ili bolesne, za porodice rano preminulih. Profesionalni, kao i umetnički rad, razvijani su kao deo mreže solidarnosti, koja je bila apsolutna nužnost opstanka grafičkih radnika, pitanje života i/ili smrti – zapažaju oni.

Upitani koliko se kulturno-umetnički život tog doba razlikuje od današnjeg, oni naglašavaju da su celokupan proces istraživanja „Optički sumnjivo“ zasnovali na sličnostima, a ne razlikama.

– Matrijaršija je organizovana kao način života, rada, umetničke proizvodnje, širenja mreže međusobne brige i usmerenosti ka ciljevima koji su istovremeno i umetnički i životni. Sve to uz mnogo štampe, zabave, igranki do zore i familijarnih večera – pojašnjavaju iz AKC Matrijaršija.

A današnju kulturnu scenu vide „kao i u svim ostalim vremenima“.

– Nekad kao i sad, kulturno-umetnička scena je deo šireg društvenog polja i ekonomskih proizvodnih odnosa. Ne vidimo je kao autonomno umetničko polje, već kao deo života i kao takva je izložena svim uzbudljivim i sumnjivim protivurečnostima i kontradikcijama – ističu.

Za njih je bilo značajno to što je prvobitno udruženje grafičkih radnika organizovano kao Tipografsko pevačko društvo, što su KUD Jedinstvo i Sloga bili sastavni deo radničkog saveza.

– Važno nam je bilo razumevanje da grafički radnici, izloženi teškim uslovima rada, usled trovanja olovnom prašinom i raznim isparenjima, nisu odustajali od razvijanja mreže solidarnosti sa jasnim ciljevima koje su uspešno ostvarivali. Savez grafičkih radnika je, odvajanjem prihoda od svojih koncerata, uspeo da izgradi Dom grafičara u Cetinjskoj 3, koji je otvoren 1930. godine. Danas je ta zgrada privatizovana i pretvorena u hotel. Sa nestankom Doma grafičara, nestala je i celokupna arhiva Saveza – ukazuju iz AKC Matrijaršija i dodaju „sve što smo radili na ovom projektu, radili smo u čast samoorganizovanih radnika koji su štampali, pevali i gradili sebi Dom“.

San Gojka tipografa

Povodom jednočinke „San Gojka tipografa“, koja je otvorila izložbu, ukazuju da su tokom istraživanja u više navrata naišli na programe zabava, u kojima se na nekoliko mesta pominje naziv te drame.

– Nismo uspeli da nađemo originalnu dramu, ali je Jovana Lutovac napisala novi tekst pod ovim nazivom, a Aleksandar Denić ga je ilustrovao, i tako smo stvorili omaž ovom delu, onako kako smo mislili da najbolje odgovara temperamentu vremena i ljudi sa kojima kroz ovaj projekat i ostvarujemo neku vrstu mosta. Otvorili smo naš događaj čitanjem baš ove drame da bismo evocirali ranije ere grafičarskih žurki, onako kako smatramo da su one izgledale – ukazuju iz Matrijaršije.

O postavci

Posetioci izložbe, pored odabranih predmeta iz muzejskog fonda, moći će da vidi umetničke radove i prateću umetničku publikaciju, koji su osmišljeni kao odgovor na sve što su autori tokom istraživanja otkrili, ali i kao dopuna onome što je ostalo nepoznato o životu i radu grafičkih radnika nekad i sad.

– Originalni plakati, lifleti i programi iz muzejskog arhiva, izloženi su zajedno sa reprintima koji su nastali u matrijaršijskoj rizo radionici, kao i originalnim radovima matrijaršijskog kolektiva, koji se takođe nalaze u knjizi „Optički sumnjivo“ – kažu iz AKC Matrijaršija.