Život jednog vođe

U političkim okolnostima Sovjetskog Saveza za naučne biografije o Staljinu nije bilo mesta.

Sve je okončano oficijelnim izdanjem Josif Staljin.

Kratka biografija i zvaničnim odrednicama u enciklopedijama.

Zapadni i sovjetski nezvanični istoričari, skupljajući malo-pomalo dostupne izvore, oblikovali su nekoliko Staljinovih biografija koje su u postale klasičnim.

Situacija se nije mogla promeniti posle otvaranja arhiva koja su nalikovala na lavine. Mi smo se bukvalno našli pod gomilom novih dokumenata.

Bilo je potrebno vreme da bismo se izvukli ispod tih gomila.

Po broju, u savremenoj Rusiji, svejedno, preovlađuje žanr pseudonaučne apologije Staljina.

Najrazličitiji ljudi u raznim prilikama stvaraju u velikim tiražima mitove o vođi i njegovoj epohi.

Moć uticaja tog ideološkog napada na mozak čitalaca uvećava se teškoćama svakodnevnog života, korupcijom i ogromnim socijalnim nejednakostima u savremenoj Rusiji.

Ne prihvatajući sadašnjost, ljudi su skloni da idealizuju prošlost.

Ruski apologeti Staljina više se ne usuđuju da poriču masovne represije i očigledne neuspehe Staljinove politike, plaćene ogromnom krvi. Sada se koriste iznijansiranije metode „popravljanja istorije“.

Vinovnicima masovnog terora nazivaju se sovjetski činovnici (rukovodioci NKVD, sekretari regionalnih partijskih komiteta) koji su se navodno otrgli kontroli i obmanjivali Staljina.

Priče o „drugom“, potencijalno „demokratskom“ Staljinu, čiji su vlast ograničavali zlonamerni činovnici, plod je politički angažovane fantazije; te priče nisu potkrepljene nijednim dokumentom.

U suštini, kao spekulativna i nepotvrđena ukazuju se rasprostranjena koncepcija nužno „modernizirajućeg staljinizma“.

Formalno pominjući mnogobrojne žrtve terora i negativne posledice strategije skokova, ona proističe iz predstava o bezuslovnoj, organskoj bezalternativnosti staljinskog modela kao metode „modernizacije“ postrevolucionarne Rusije.

Staljin – predstavnik objektivne nužnosti – zalog je u igri istorijske stihije.

NJegove metode, čak i ako su dostojne žaljenja, jesu neophodne i čak efikasne, zbog toga što se zamajac istorije uvek podmazuje velikom krvlju.

U tim sudovima mi lako prepoznajemo ukorenjene predrasude ruskog društvenog saznanja – o apsolutnom prioritetu države i o bezvrednosti ličnosti, o strogim uslovljenostima tokova istorije zakonomernostima višeg reda.

Pre svega, zahvaljujući otvaranju arhiva posle raspada SSSR, istoričari su dobili mogućnost da izučavaju dokumente koji su dolazili „iz prve ruke“, u to vreme oni su, kao i ranije, pokušavali da od izobličenja očiste zvanične publikacije.

Među najvažnijim dokumentima koji oslikavaju Staljinovu delatnost jesu materijali najviših organa vlasti kojima je on bio na čelu: zapisnici i stenogrami zasedanja Politbiroa, naredbe Državnog komiteta odbrane u godinama rata itd.

Za razumevanje Staljinove ličnosti i njegovog života ti suvoparni birokratski dokumenti imaju ogroman značaj. Uz pomoć njih, on je ostvarivao svoju vlast. Mnoge odluke nose pečat snažne Staljinove redakcije.

Položaj istoričara koji je zamislio da napiše Staljinovu biografiju (na primer, moj položaj) može se nazvati relativno povoljnim.

Mnoštvo arhivskih dokumenata i svedočenja, koji se neprestano dopunjavaju, otvaraju nove mogućnosti za dug i težak rad.

Značajne praznine u dokumentarnoj građi, nepostojanje ili nedostupnost mnogih materijala izazivaju osećanje dosade, ali ne zamenjuju istraživački proces kritičkim modelom.

Istoričari su spremni da pišu nove Staljinove biografije zbog toga što su se istinski obnovile naše predstave o njemu i njegovoj eposi, zato što u arhivima otkrivaju mnogobrojne dokumente.

Prevod sa ruskog: Goran Živković

Autor je poznati ruski istoričar čija je knjiga Staljin nedavno objavljena u izdanju Arhipelaga.

_________________________________________________
(c) za srpski jezik: „Arhipelag“ www.arhipelag.rs