Zlatiborski memento

Dvadesetih godina 20. veka „Tehničko odeljenje Odbora okruga užičkog“, na čelu sa arhitektom i Užičaninom Dobrivojem Bobicom Mojovićem, odlučilo je da uradi „Urbanistički plan Kraljeve vode“. Plan je izrađen 1922. i bio je izložen u hotelu „Kraljeva voda“, ali u tom prvom planu, kao i mnogim budućim, na Zlatiboru nije bilo predviđeno groblje.

Lokalna samouprava je, zbog povećane gradnje na Zlatiboru, prinuđena da vrlo često proširuje urbanističke planove i dosad je, u dva takva plana, bila predviđena gradnja groblja na Zlatiboru. To su akta o opštim uslovima gradnje grobalja ali, kako je Zlatibor jedno od najlepših i najposećenijih turističkih mesta u Srbiji, ti uslovi trebalo bi da budu prilagođeni turističkim potrebama.

U razvijenom zapadnom svetu mnoga groblja su, zbog umetničkih vrednosti spomenika, pretvorena u muzeje i postala su važne turističke destinacije. Takvih je nekoliko u Parizu, u kojima su sahranjena značajna imena francuske kulture, među kojima je najpoznatije groblje „Per Lašez“, koje više ne služi za sahranjivanje, već je postalo muzej na otvorenom. Vredno pomena je i srpsko pravoslavno groblje „Sveti Đorđe“ u Trstu koje je, u svim italijanskim turističkim prospektima, naznačeno kao destinacija koju ne treba propustiti.

„Zlatiborsko groblje“, sada kad se već sasvim jasno mogu sagledati turistički zamasi Zlatibora, trebalo bi da bude prvi „Muzej funeralne umetnosti“ u Srbiji. Ovaj naziv označava umetnost sa grobalja: spomenike, stihove, biste, kapele, ograde…

Groblje na Zlatiboru, koje bi trebalo da dobije i neko poetično ime, imalo bi nekoliko celina. Prvi i osnovni deo bilo bi savremeno groblje, a spomenici na njemu trebalo bi da budu unapred utvrđenog izgleda, koji bi osmislili stručnjaci. Jedan deo služio bi za sahranjivanje zaslužnih i poznatih ličnosti iz zemlje i sveta, koji izraze želju da se ovde sahrane, a takvih nije malo, a spomenike ili biste mogli bi da urade i poznati skulptori.

Drugu celinu činili bi sakralni objekti: crkva brvnara, odnosno kopija zlatiborskih crkava brvnara koja bi služila kao kapela, i veća sobrašica, takođe kopija sobrašice iz sela Štrbaca, koje se nalazi na padini Zlatibora, pored „Uvca“. U sobrašici – trpezi, porodica preminulog mogla bi da se posluži ponudama iznetim za dušu pokojnika.

Treći deo bio bi lapidarijum – muzej najstarijih spomenika prikupljenih, prenetih, konzerviranih i postavljenih sa čitavog područja opštine Čajetina, kojih ima više od 500. Muzej bi imao i čitaonicu u kojoj bi posetioci, osim istorije, saznali i o filozofiji ovih gorštaka, njihovoj poeziji i umetničkim dostignućima izraženim u najtežoj tehnici – kamenu.

Između savremenog groblja i muzeja trebalo bi postaviti navedene sakralne objekte da posetioci muzeja, svojim prisustvom, ne bi uznemiravali duše preminulih. Valjda ne bi treba naglašavati da bi trebalo urediti cvetne aleje do samoga lokaliteta i u njegovoj unutrašnjosti. Izradu projekta trebalo bi poveriti našim najeminentnijim stručnjacima i umetnicima kako bi buduće groblje služilo za primer i drugim mestima u Srbiji.

Osim mnogih projekata u kulturi, Opština Čajetina finansira i mnoge naučne projekte od kojih je jedan od značajnijih „Groblja i nadgrobni belezi Staroga Vlaha“. U okviru tog projekta, obavljena su istraživanja na području Čajetine, koje je kompletno finansirala ta lokalna samouprava. U pripremi je i monografija o tim istraživanjima, čiji podaci su navedeni u ovom tekstu. Na području opštine Čajetine obrađena su 104 groblja sa 12.134 spomenika. Sva dokumentacija u štampanoj i elektronskoj verziji biće deo budućeg Muzeja „Konak“.

Autorka je etnološkinja sa Zlatibora