Ove godine navršava se vek i po od rođenja jednog od značajnih predstavnika simbolizma u srpskoj modernoj umetnosti, slikara Leona Koena (1859-1934). Rođen u Beogradu u jevrejskoj porodici sefardskog reda, Koen prvo uči trgovački, a potom i krojački zanat u Šapcu, da bi po povratku u Beograd pohađao kurseve kod slikara Steve Todorovića, a kasnije i Đoke Milovanovića. Kao državni stipendista 1885. godine upisuje Akademiju u Minhenu gde ostvaruje kontakte sa studentima iz Srbije: Božidarom Nikolajevićem, Stevanom Aleksićem, Nadeždom Petrović, i uporedo posećuje časove psihologije, istorije umetnosti i filozofije.
Pored brata Davida, skromnu novčanu pomoć za studije u Minhenu omogućuje mu i srpski konzul Hajim Davičo. Tokom novog boravka u Minhenu (1893-1898) uključuje se u umetnički život (upoznaje Vasilija Kandinskog) i viđa se sa budućom suprugom, minhenskom Jevrejkom Jozefinom Šimon. Krajem 1896. biva nagrađen srebrnom medaljom Akademije za sliku „Josifov san“, koja će biti predstavljena i u okviru njegove prve samostalne izložbe održane juna 1898. u zgradi Stare skupštine u Beogradu. Izlaže na Bijenalu u Veneciji 1899, a godinu dana kasnije i na Svetskoj izložbi u Parizu.
Posle Prvog svetskog rata (u kojem će mu stradati brat David), napušten od žene, u nemogućnosti da se brine o sebi, od 1920. do 1926. biće smešten u beogradsku duševnu bolnicu. Prijatelj David Pijade prikupiće Koenova dela za retrospektivnu izložbu, otvorenu 1926. godine u školi Kralja Petra. Duševno stanje mu se nije menjalo, pa je 1931. smešten na kućnu negu u Vršac, gde i umire 15. maja 1934. godine. Iste godine usledila je komemorativna izložba u Jevrejskoj opštini u Beogradu, a od 16. do 22. februara 1935. i velika retrospektivana izložba Koenovih slika u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“.
Od 63 slike izložene u Umetničkom paviljonu, sem onih u Narodnom muzeju, veći broj dela čuvan je u Jevrejskoj opštini (45 slika) sve do Drugog svetskog rata kada im se gubi svaki trag. Od tada se razmatranje Koenovog slikarstva svodi na 15 sačuvanih likovnih dela, sedam izbledelih fotografskih snimaka nestalih slika, kao i skromne pisane građe. Njegova lična životna tragedija podudarala se sa tragičnošću sudbine smera u umetnosti kome je pripadao. Simbolizam i njegove predstavnike (Đorđe Krstić, Stevan Aleksić, Leon Koen) će pregaziti pobednička moderna čije apologete nikad neće zažaliti za onim što je tim gaženjem izgubljeno.
Ljuba Popović, naš istaknuti slikar koji živi u Parizu, založiće se 1991. da se izložba slika Leona Koena priredi u Modernoj galeriji u Valjevu. Na slikarstvo Leona Koena mu je, kako kaže, ukazao Leonid Šejka još dalekih šezdesetih godina („srodstvo koje je Šejka osetio između Koenovog slikarstva i Medijale dodirivalo je u nekim tačkama i slikarstvo svetlosti Miljenka Stančića, kao i tajnu Rembranta, Holbajna i Vermera…“). Narodni muzej je bio spreman da stavi na raspolaganje šest Koenovih slika iz svojih depoa, ali ne i one koje se nalaze u stalnoj postavci („Josifov san“, „Večiti Juda“), tako da je prvi posleratni pokušaj predstavljanja njegovih slika propao.
Jugoslovenska galerija umetničkih dela je 2001. godine priredila izložbu dela Leona Koena, prvi put posle 1935. Autor postavke Nikola Šuica je nekoliko godina ranije (1996) predstavio video instalaciju „Koen, slikar“ u prostoru Sinema „Reksađ. Poslednji put, deo radova Leona Koena prikazan je u okviru izložbe „Simbolično u srpskom slikarstvuđ, priređene 2007. u Modernoj galeriji u Valjevu (autor postavke Branko Kukić). Možda je rekonstrukcija Narodnog muzeja u Beogradu dobra prilika da se u jednoj od naših elitnih izlagačkih institucija, izložbom ili bar simbolično (predavanjem) podseti na značaj i avangardnu ulogu ovog slikara u našoj modernoj umetnosti.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
