Trnovit fudbalski put: Lopta je bila od osam šivenih komada kože, punjena perjem i kožom

Tek od 618. godine nove ere bila je punjena vazduhom. Igralo se uzmeđu dva gola, koja su činile bambusove trske visoke i do pet metara; igralo se svim delovima tela (sem ruku), a igra je trajala dok jedan od timova ne protera loptu kroz gol. Od 587, ovu igru su preuzeli i Japanci (nazvali su je kemari), ali su je tamo igrali samo plemići, i to pred carem.

No, nije pouzdana tvrdnja da je fudbal nastao baš iz te kineske igre, jer su igre s loptom postojale i na evropskom tlu, u staroj Grčkoj (igra episkiros) i Rimu (harpastum), a u Francuskoj je od 11. veka bila popularna ugra šeolar, igrana pokladnim četvrtkom – za igru giuoco di calcio na italijanskom poluostrvu (termin kalčo se koristi od 1490. godine) postoji detaljan opis iz 1555, gde su prvi put precizno opisane uloge pojedinaca u timu, a zavisno od veličine igrališta igrali su timovi brojnosti od 20 do 40 igrača.

KOLEVKA FUDBALA: Ipak, pravom kolevkom fudbala smatra se Engleska, u kojoj korene fudbala nalazimo u 12. veku; igra je bila povremeno zabranjivana jer je odvraćala mlade od „korisnijih“ vežbi. Konačno, 1863. su napisana prva fudbalska pravila od 13 članova (najzanimljivije pravilo je da posle svakog postignutog gola ekipe menjaju strane, a sudio je jedan sudija), a 26. oktobra 1863. osnovana je prva Fudbalska asocijacija Engleske u koju su ušli svi postojeći klubovi, na čelu sa prvosnovanim Šefild klubom (osnovan 1857), Halam klubom (1857), Blekhit klubom (1857)… Prva međunarodna utakmica odigrana je 1870, između Engleske i Škotske.

Od 1875, fudbal se polako selio na evropsko tlo – najpre u Dansku, pa u Holandiju, Švajcarsku (mada neki autori uznose tvrdnju da je tamo već od 1869. ili čak od 1843. postojao klub Šakten u Ženevi), Nemačku, Češku… Danska je, tako, na kraju 19. veka bila fudbalska velesila na tlu Evrope, a u svetu Engleska – pobednica Olimpijada 1908. i1912.

Prvu loptu na jugoslovenske prostore (u Zagreb) doneo je 1893. prof. dr Franjo Bučar (1866-1946), i tada je osnovan i prvi tim u okviru Hrvatskog sokola, zametak kasnijih klubova. Lopta u Srbiju nije stigla iz Hrvatske već iz Švajcarske, od srpskih studenata, a prvi meč je odigran 1902. na poljani u Beogradu.

Prvi fudbalski klub je osnovan tek 1903 – istoričari fudbala se spore oko toga da li je to bio Srpski mač ili Soko, a te su utakmice malo ličile na pravu fudbalsku igru jer je to bilo „šutiranje svih protiv svakoga, neobuzdana jurnjava za loptom, nešto što nije ličilo ni na fidbal ni na ragbi“.

No, zvanično, prvi fudbalski tim na teritoriji današnje Srbije, Bačka, osnovan je 1901. u Subotici, ali je Subotica bila u Austrougarskoj monarhiji. Prva fudbalska pravila primenjivana su od 1905; najzanimljivije je bilo da su tri kornera – penal, a da tim koji izgubi sa većom razlikom od 11:0 mora da menja ime.

Ovom dvojcu beogradskih klubova se tek 1906. pridružio klub iz Kragujevca Šumadija, koga je osnovao Danilo Stojanović Dača (po kome stadion u Kragujevcu danas nosi ime). U takvom, tek pupećem stanju, u Zagreb je putovala Reprezentacija Srbije, da tamo u dve utakmice, 12. i 31. jula, odmeri snagu sa gradskim HAŠK-om, i obe izgubila sa 8:0 i 6:0. Po povratku u Beograd, fuzijom Srpskog mača i Sokola, osnovan je BSK (Beogradski spotski klub), od koga su se 1913. odvojili Danilo Stojanović i Josif Furjanović i osnovali Veliku Srbiju, u koju su doveli i nekoliko Čeha.

Najpre Balkanski, a onda i stravični Veliki (kasnije nazvan Prvi svetski) rat, prekinuli su igru. Stvaranjem nove države, 1919. je u Zagrebu osnovan Jugoslovenski nogometni savez, sa 63 kluba u četiri podsaveza: zagrebački, beogradski, ljubljanski i subotički.

JUGO TUŽNA PRIČA I USPESI: Prvu utakmicu državna reprezentacija Jugoslavije igrala je 1920. na Olimpijskim igrama i izgubila od Čehoslovačke sa 7:0. Tako je započeta uglavnom tužna priča naših učešća u međunarodnim (kontinentalnim i svetskim) takmičenjma.

Mali su dometi naših državnih timova, što se može pripisati i maloj brojnosti stanovništva (manja mogućnost kvalitetnog izbora) – ali, ako se uzmu uspesi u drugim sportovima (košarka, vaterpšolo, odbojka…), onda ova činjenica gubi na važnosti i navodi da se mora razmišljati o drugim uzrocima, počev od mentaliteta, organizacije i stručnog rada…

Najveći međuratni uspeh je, svakako, 4. mesto na svetskom prvenstvu u Urugvaju, na koji je pod imenom Jugoslavija išao tim sastavljen samo od srpskih igrača (bolje reći – beogradskih, pojačan dvojicom „stranaca“) jer su hrvatski igrači bojkotovali reprezentaciju zbog premeštanja Saveza iz Zagreba u Beograd.

Tim koji je 27. jula 1930. u Montevideu izgubio protiv Urugvaja u polufinalu sa 6:1 bio je veoma mlad i neiskusan (prosek godina bio je 21,8), u čijem sastavu su bili Milovan Jakšić (20, Soko), Milutin Ivković (22, Soko), Dragoslav Mihajlović (23, BSK), Milorad Arsenijević (24, BSK), Ljubiša Stefanović (29, Sete), Momčilo Đokić (19, Jugoslavija), Aleksandar Tirnarić (18, BSK), Blagoje Marjanović (22, BSK), Ivica Bek (20 Sete), Đorđe Vujadinović (20, BSK), Branislav Sekulić (23, Francais). No, već za prvenstvo 1934, reprezentacija nije uspela da pretekne Švajcarsku i Rumuniju, a neuspeh je ponovljen i 1938. godine.

Poratni period je početkom pedesetih godina prošlog veka delovao obećavajuće: Olimpijski tim Jugoslavije (tada su svi bili amaterskog statusa te je olimpijski tim bio kao i državni) osvojio je srebrnu medalju, nakon pobede nad Velikom Britanijom na Vembliju sa 3:1 (Bobek, Mitić, Velf), a poraza u finalu od Švedske (na svetskom prvenstvu 1950. Jugoslavija je bila peta, a i 1954. je imala zapaženo učešće u Švajcarskoj, kao i 1958).

Na Olimpijadi u Švedskoj 1952, Jugoslavija je potvrdila srebrnu medalju. Iz tog vremena upamćen veliki tim: Beara, Stanković, Crnković, Čajkovski, Horvat, Boškov, Ognjanov, Mitić, Vukas, Bobek, Zebec. Nakon treće uzastopne srebrne medalje na Olimpiskim igrama u Melburnu, 1956, konačno je osvojena i zlatna medalja na Olimpijskim igrama u Rimu, sa timom Šoškić (Vidinić), Durković (Roganović), Jusufi, (Sombolac), Perušić, Matuš, Kozlina (Knez), Anković, Maravić, Galić, Kostić, Takač (Žanetić).

Mlađim čitaocima možda će biti zanimljiva činjenica da u to vreme nisu pozivani fudbaleri koji su igrali u stranim klubovima („stranci“), a tada se fudbaleri mogli da odu u strane klubove tek u 28. godini. Tako je, poređena radi, u to vreme čitava jedna dobra reprezentacija ostala van sastava: Vladimir Beara (34, Alemanija Ahen, Nemačka), Tomislav Crnković (33, Servet Ženeva, Švajcarska), Lazar Tasić (31, Bulonj, Francuska), Tomislav Kaloperović (30, Kalčo Padova, Italija), Vujadin Boškov (31, Sampdorija Đenova, Italija), Aleksandar Petaković (32, Lil, Francuska), Dobrosav Krstić (30, Sošo, Francuska), Miloš Milutinovoć (29, RCF – Rasin Pariz, Francuska), Todor Veselinović (32, Sampdorija Đenova), Muhamed Mujić (29, Bordo, Francuska), Branko Zebec (33, Alemanija Ahen), sa prosekom starosti 31,4 godina i velikim iskustvom, što bi u kombinaciji sa poletom u snagom, dalo još bolje rezultate.

Te iste godine, na prvom Evropskom prvenstvu (tada Kup Evrope), Jugoslavija je, nakon pobede u polufinalu nad Francuskom u Parizu sa 5:4, poražena u finalu od SSR sa 2:1. Uspon jugoslovenskog fudbala nastavio se i početkom 1960-ih godina: Na Svetskom prvenstvu 16. juna 1962, stigao je do polufinala u Santjagu (Čile) tim u sastavu: Milutin Šoškić (25, Partizan), Vladimir Durković (25, Crvena Zvezda), Slavko Svinjarević (27, Vojvodina), Petar Radaković (25, Rijeka), Vlatko Marković (25, Dinamo), Vladimir Popović (27, C. Zvezda), Vladimir Kovačević (22, Partizan), Dragoslav Šekularac (25, C. Zvezda), Dražen Jerković (26, Dinamo), Milan Galić (24, Partizan), Josip Skoblar (21, OFK Beograd). Prosek starosti bio je 24,7 godina, dakle tri godine više od onog tima tri decenije ranije, takođe 4. na svetu.

VEZIVANJE PULENA „ČVOR“: Činilo se da će period neuspeha (1964. je na Olimpijskim igrama ispala u četvrtfinalu, nije se kvalifikovala za Kup Evrope 1964, i ostala je bez plasmana na Svetsko prvenstvo 1966) biti kraćeg veka jer je 10. juna 1968, sa novim selektorom, proslavljenim Rajkom Mitićem, tek na ponovljenoj finalnoj utakmici u Rimu izgubila sa 2:0 u sastavu Ilija Pantelić (26, Vojvodina), Mirsad Fazlagić (25, Sarajevo), Milan Damjanović (25, Partizan), Miroslav Pavlović (26, C. Zvezda), Blagoje Paunović (21, Partizan), Dragan Holcer (23, Hajduk), Jovan Aćimović (20, C. zvezda), Dobrivoje Trivić (25, Vojvodina), Vahidin Musemić (22, Sarajevo), Idriz Hošić (24, Partizan), Dragan Džajić (22, C. zvezda). Prosek starosti ovog tima je bio 23,5 (godinu manje od onog sa zlatnom medaljom), uz saznanje da je odluka o nepozivanju stranaca ostavila čitav jedan (možda i kvalitetniji) sastav van poziva: Milutin Šoškić (31, Keln, Nemačka), Vladimir Durković (31, Sent Etjen, Francuska), Fahrudin Jusufi (29, Ajntraht Franfurt, Nemačka), Željko Perušić (36, Minhen 1860, Nemačka), Velibor Vasović (29, Ajaks Amsterdam, Holadija), Milan Čop (30, Oukland Klipers, SAD) Spasoje Samardžić (26, Fajenord Roterdam, Holandija), Vojislav Melić (28, Sošo, Francuska), Dragan Gugleta (27, Strazbur, Francuska), Milan Galić (30, Standard Lijež, Belgija), Josip Skoblar (27, Hanover Nemačka) – Vasović i Melić su bili kapiteni Ajaksa i Sošoa, a Skoblar Zlatna kopačka Evrope – čiji je prosek starosti bio 29,5 godina. Prvi „stranac“ u timu Jugoslavije bio je Ilija Petković, 1974, igrač kluba Troa iz Francuske, a pozvao ga je selektor Miljan Miljanić.

U sledeće dve decenije došlo se do toga da je polovina tima bila sastavljana iz domaće lige (a pozivan je i Ljubiša Stojanović iz drugoligaškog Radničkog, Kragujevac), a polovina od „stranaca“, da bi konačno došlo do toga da na upravo završenom učešću reprezantacije Srbije u sastavu budu samo igrači rasuti po klubovima širom Evrope, a da jedini iz domaće lige (Strahinja Eraković), bude tek u funkciji maskote, kao onaj dečak u nacionalnoj nošnji na fotografiji iz 1932. godine: Vanja Milinković Savić (25, Torino, Italija), Strahinja Pavlović (21, Red Bul Salcburg, Austrija), Nikola Milenković (25, Fiorentina, Italija), Miloš Veljković (27, Bazel, Švajcarska), / Nemanja Gudelj (31, Sevilja, Španija) /, Andrija Živković (26, PAO K Solun, Grčka), / Filip Đuričić (30, Sampdorija, Italija) /, Saša Lukić (26, Torino, Italija), Sergej Milinković Savić (27, Lacio, Rim), / Nemanja Maksimović (28, Hetafe, Španija) /, Filip Kostić (30, Juvenrus Torino, Italija), Dušan Tadić (34, Ajaks Amsterdam, Holandija), / Nemanja Radonjić (27, Torino, Italija) /, Dušan Vlahović, /Luka Jović (25, Fiorentina Firenca, Italija) /, Aleksandar Mitrović (28, Fulam, Engleska); prosek srarosti ovog tima je 25,7 godina.

Jedno vreme, koje nije tako davno, a koje je upamćeno po neobaveznom odnosu i odazivu „stranaca“ prema dresu reprezentacije, se samo unekoliko izmenilo. Još uvek ima onih koji su kritični prema odnosu i zalaganju naših fudbalskih zvezda iz stranih klubova, a uverenih da bi se iz domaće lige moglo naći dosta materijala za kvalitetniju fudbalsku mašinu u crvenim dresovima – delova koji bi bili svežiji, poletniji i odgovorniji za dres pod kojim se bore.

Nekad, pre gotovo pola decenije, imajući u vidu da su i tada svi u SFRJ bili selektori, i svi imali primedbe na zvaničnu selekciju, kao provera pred važne mečeve ili velika takmičenja organizovane su utakmice zvanične selekcije (Reprezentacije SFRJ) i selekcije novinara (stručno ih je vodio uspešan trener), koje su veoma dobro služile za odmeravanje snaga i ispravnosti odluke obe strane – i selektora i njegovih oponenata. Naravno, ti mečevi nisu imali uticaja na trenutno aktuelni sastav, ali su već za sledeći susret navodili selektora na raznišljanje.

Sličan primer desio se pre duže od decenije (7. aprila 2010), kad je selekcija samo od igrača domaće lige, pod vođstvom Radovana Ćurčića, ubedljivo i lako savladala Japan u Osaki sa 3:0 (tada je svoju drugu utakmicu u reprezentaciji igrao mladi Dušan Tadić; dva gola je dao Dragan Mrđa, jedan Nemanja Tomić), a poslednja utakmica selekcije novinara protiv reprezentacije (selektora Siniše Mihajlovića), odigrana je 19. novembra 2013. (tim novinara je vodio Milovan Rajevac), uz pobedu reprezentacije sa 2:0, a najduže je u sećanju ostao meč dva takva tima, predvođena Draganom Džajićem i Dragoslavom Šekularcem (tada igračem OFK Beograda i članom tima novinara) uz veliku medijsku pažnju, a Šekularac je preko svih novina pretio: „Vezaću Rajkove pulene u čvor!“

Možda je i sada prilika da se upriliči jedan poredbeni meč između zvanične reprezentacije i reprezentacije od igrača domaće lige. Za bolju sliku, za početak analize.