Abdul-Malik al-Huti: Ko je vođa jemenskih Huta?

Abdul-Malik al-Huti poznat i kao Abu Džibril, jemenski je političar i verski vođa koji već skoro dvadeset godina predvodi pokret Huta (Ansar Alah) formiran 1990-ih, šiitsku političku i vojnu organizaciju.

Zaidi i amanet brata Huseina

Pre nego što se budemo bavili Abdul-Malikom i Hutijima, zadržaćemo se na zajdizmu, jednom od tri glavna ogranka šiitskog islama koji se pojavio u osmom veku nakon neuspešne pobune Zejda ibn Alija protiv Omejadskog kalifata.

Najbliži je sunitskom tumačenju Islama, a bazira se na prihvatanju Alija kao zakonitog naslednika Muhameda. Većina svetskih Zajdija se nalazi u severnom Jemenu i u oblasti Najran, u Saudijskoj Arabiji, koja sada broji oko 600 000 stanovnika.

Al-Huti je rođen 1979. u Sadi, u severnom Jemenu, nepristupačnom terenu na kojem je goli kamen na nadmorskoj visini od 2050 metara. Njegov otac Bahredin bio je političar i učitelj ovoj manjinskog šiitskoj grupi, a najmlađi je od svoje osmoro braće, od kojih su Jahia i Abdul-Karim i danas deo pokreta, dok je posebno prominentana figura bio pokojni brat Husein, koji je ubijen u borbama, uz braću Ibrahima i Abdulhalika.

Husein je bio politički aktivan i kao član parlamenta Jemena. Deo života proveo je u verskom gradu Komu, u Iranu, a bilo je tvrdnji da je Husein imao bliske odnose sa Alijem Hamneijem, vrhovnim vođom Irana, i Hasanom Nasralahom, vođom Hezbolaha.

Bio je veliki kritičar i bivšeg prvog predsednika Jemena, pre toga i Arapske Republike Jemen, Ali Abdulaha Sajeha, koji je stvorio čvršče veze sa Zapadom posebno nakon 11. septembra tokom svoje duge vladavine (1990-2012), koja je završena Arapskim prolećem koje ni za njega, kao i mnoge druge lidere u regionu nije dobro „procvetalo“. Ubijen je snajperom 2017. nakon što je od strane Huta obeležen kao izdajnik.

Huseinova borba koštala ga je života nakon što je je u junu 2004. godine prvo uhapšeno oko 700 njegovih sledbenika ispred džamije u Saani, i tada je njegova glava ucenjena na 75.000 dolara. Mesec dana kasnije je ubijen.

Nakon što je Sajeh otišao sa vlasti, 2013. godine na desetine hiljada jemenskih Šiita prisustvovalo je ponovnoj sahrani Huseina. Abdul-Malik je nasledio pokret sa ciljem promovisanja zaidijske misli, i da „ustane protiv ugnjetača koji vladaju Jemenom“.
Liderska palica Abdul Malika i građanski rat

Abdul-Malik al-Huti nastavio je da kritikuje režim kao i njegov pokojni brat. Stekao je reputaciju žestokog komandanta na bojnom polju, a status kvo koji je ostao u zemlji, siromaštvo i marginalizovana Zaidi zajednica, samo su ga dodatno motivisale.

Sa druge strane, stizale su optužbe da je njegov cilj stvoranje klerikalnog imamata – tvrdnje koju je odlučno odbacio. Godine 2009. u vazdušnom saudijskih snaga koje podržavaju vladu al-Huti je navodno povređen, čak je objavljeno i da je ubijen. Ubrzo je emitovan i video snimak koji je sve navode opovrgao.

Građanski rat u Jemenu počeo je u septembru 2014. godine, a epilog sukoba danas je pata karta pozicija između vlade nacionalnog spasa koju podržava Iran, sa sedištem u glavnom gradu Sani, koja kontroliše većinu teritorije. Druga „vlada“ naizgled živi u južnoj luci Aden, ali njeni članovi provode dane u Rijadu, i dalje tvrdeći da su jedini legitimni vladari.

Huti su 2014. zauzele glavni grad Sanu, nakon čega su hteli da da preuzmu severne provincije i svrgnu tadašnjeg predsednika Abdrabuha Mansura Hadija. Osvojili su grad Lehiž kada je koalicija predvođena Saudijskom Arabijom pokrenula vojne operacije i vazdušnim udarima obnovila bivšu jemensku vladu.

Al-Huti se obratio naciji na jemenskoj televiziji januara 2015, nakon što su njegove trupe zauzele predsedničku palatu i napale privatnu rezidenciju predsednika Abd Rabuha Mansura Hadija u Sani.

Tražio je od Hadija da sprovede reforme dajući pokretu Huta veću kontrolu nad vladom. Iako je prvobitno saopšteno da je Hadi pristao na al-Hutijeve zahteve, podneo je ostavku na funkciju rekavši da je politički proces „došao u ćorsokak“. Savet bezbednosti UN je tada uveo sankcije jemenskim pobunjenicima. U to vreme „potrošio je i drugi život“, pošto su tokom bombardovanja aerodroma u Sani pod saudijskom palicom 2015. godine, projektili pogodili al-Hutijev rodni grad Maran.

Al-Huti je poznat po tome što se retko zadržava dugo na jednom mestu, nikada ne sastaje sa medijima u javnosti. Od početka jemenskog rata, strani zvaničnici nikada ga nisu lično sreli.

Pod njegovom komandom grupa je porasla na broj koji se meri desetinama hiljada boraca, i koja poseduje ogroman arsenal dronova i balističkih projektila. Koristila ih je za višestruke udare na stratešku saudijsku infrastrukturu 2021. godine.

Al-Huti uspeo da transformiše seosku pobunjeničku miliciju u jednu od najotpornijih nedržavnih oružanih grupa u regionu, koju Iran smatra regionalnom „osovinom otpora“, za koju se smatra da je i sama poprimila elemente iranske revolucionarne ideologije pa ne čude i svojevremene pohvale iranskom konzervativnog političara Mohsena Rezaia, koji mu je u svojim izjavama davao moralnu podršku u odbrani „pravog islamskog buđenja“.

Naznake mira i ponovna eskalacija

U potpuno podeljenoj zemlji mir, čak i na papiru je prava retkost. Teritorija je podeljena između međunarodno priznate Republika Jemen, teriterije koju kontrolišu Huti (glavni grad Sana i ceo bivši Severni Jemen osim istočne provincije Marib), dok ostatak zemlje kontrolišu pro-vladine STC milicije, a jedan mali deo je pod jurisdikcijom ima frakcije Al-Kaide.

On se ipak dogodio aprila 2022. godine pod pokroviteljstvom Ujedinjenih Nacija, a mogućnost pronalaženja rešenja dodatno je osnažena nastavkom diplomatskih razgovora Irana i Saudijske Arabije aprila 2023. godine, prvog nakon što je dugotrajno nadmetanje za uticaj na Bliskom istoku, između Saudijske Arabije i Irana, pronašlo novo pozorište u Jemenu pre ravno deset godina. Rijad je to učinio otvoreno, stvaranjem labave arapsko-afričke koalicije, dok Iran nije slao sopstvene trupe, već Hute podržava logistički.

Četrnaestog septembra delegacije Huta otišla je u Rijad na razgovore, ali se ubrzo dogodio napad Hamasa na Izrael.

Al-Huti nikada nije krio netrpeljivost prema Zapadu, i od 2015. godine osuđuje vojnu saradnju Velike Britanije i njenu prodaju oružja saudijskoj vojsci. Prema analizi Skaj njuza, Velika Britanija je prodala oružje u vrednosti od najmanje 7,3 milijardi dolara koaliciji predvođenoj Saudijskom Arabijom koja se bori u Jemenu od 2015.

Napad Amerikanaca i Britanaca na Hute i antagonizam prema Izraelu

Kada je sredinom 2020. godine počelo emitovanje kuvajtske TV serije „Um Harum“, koja je prikazuivala odnose između muslimanske, hrišćanske i jevrejske zajednice unutar neimenovane zemlje Persijskog zaliva, al-Huti je žestoko kritikovao, smatrajući da na suptilan način promoviše normalizaciju odnosa sa Izraelom.

Nakon napada Hamasa na Izrael, i izraelskog odgovora u Gazi, jasno je da je sentiment prema Izraelu dodatno afektiran, ukoliko uopšte i može da bude gori. Portparol al-Hutija Jahja Sari izjavio je tada da su lansirali veliki broj projektila i dronova prema Izraelu, ali nisu eksplicitno objavili rat toj zemlji.

Više od 2.000 km daleko, Izrael je na samoj granici čak i jemenskih projektila najdužeg dometa. Rakete u ovom slučaju više su političko, a ne vojno sredstvo. Znalo se da njihove krstareće rakete neće mnogo naštetiti Izraelu, ali će zakomplikovati regionalnu diplomatiju, što i jesu učinili nakon napada na brodove u Crvenom moru.

Imajući sve navedno u vidu, i ne čudi trenutna eskalacija sukoba, odnosno raketni i vazdušni napadi koalicije predvođene SAD i Velikom Britanijom na oblasti Jemena koje kontrolišu Huti sa ciljem da se zaustave napadi na brodove u Crvenom moru, koje je predsednik Amerike Bajden najavio prošle nedelje, a koji su izvedeni uz pomoć Australije, Bahreina, Kanade i Holandije.

S obzirom da se al-Huti zavetovao da će uprkos napadima zapadnih sila nastaviti svoju borbu u Crvenom moru, čeka nas dalja eskalacija. A ti napadi nisu nimalo naivni. Centralni komandant američkih vazduhoplovnih snaga, general-potpukovnik Aleks Grinkevič, prvobitno rekao je da su američke i koalicione snage samo prvog dana pogodile preko 60 ciljeva sa više od 100 precizno vođenih projektila na 16 lokacija Huta.

Jedno je sigurno, u Abdul-Malik al-Hutiju imaće ozbiljnog i dostojnog protivnika, dok region Bliskog istoka nastavlja da vri.