Američki povratak na Balkan: EU ugrozio interese Vašingtona

Veliki ‘povratak’ SAD-a na Balkan, ako se izuzme njegovo posredničko prisustvo kroz NATO i druge institucije tokom svih ovih godina, ogleda se i u nedavnoj prvoj poseti američkog državnog sekretara Majkla Pompea kao i u imenovanju Metju Palmera za njegovog specijalnog predstavnika za Balkan, piše Al Jazeera.

Kako je Palmer naveo tokom svoje turneje u regiji, prioriteti američke diplomatije na Balkanu biće rešavanje pitanja Srbije i Kosova, podsticaj otvaranju pristupnih pregovora sa EU za Skoplje i Tiranu te traženje rešenja za funkcionalnost Bosne i Hercegovine.

Ovakvo diplomatsko delovanje zapravo ide u pravcu potiskivanja uticaja drugih sila, nakon čega bi Amerikanci ovu regiju ponovno predali Evropskoj uniji radi integracije u zapadnu sferu interesa.

“To su javno deklarisani temeljni ciljevi i modaliteti velikog američkog povratka na Balkan”, ističe politološkinja Jadranka Polović.

Ipak, prema njenom mišljenju SAD je svakako na ovim prostorima prisutan već decenijama, a nakon 2000. godine, zbog zaokupljenosti Bliskim istokom i drugim turbulentnim regijama, posredno, preko delovanja saveznika kao što su NATO, EU, MMF i druge institucije.

Tako je diplomatsko-ekonomska inicijativa prepuštena najvećim dijelom Evropskoj uniji koja je upravljala i rješavanjem kriznih situacija u BiH, na Kosovu i Makedoniji. Međutim, zbog suprotstavljenih interesa vodećih članica i podeljenosti Unije, Brisel je pokazao zamor od proširenja, ali i to da ne zna upravljati krizom na svojoj periferiji, smatra Polović.

Prema njenim rečima, Amerikanci ne veruju Evropskoj uniji i njenim liderima, zbog čega ona nije sposobna odigrati svoju ulogu u američkom master planu za Balkan: “SAD ubrzano deluju, za sada diplomatski, kako bi uspostavile geopolitički poredak u regiji kompatibilan američkim interesima.”

Pozicioniranje Rusije, Kine i Turske

Zijad Bećirović, direktor Međunarodnog instituta za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES), takođe ističe da je SAD proteklih godina Balkan u najvećem delu prepustio Evropskoj uniji, koja taj zadatak nije uspešno izvršila. Najbolji primer za to je uloga EU kao posrednika u dijalogu između zvaničnog Beograda i Prištine, koji se nalazi na stranputici, odnosno doživio je fijasko.

“Zbog slabo obavljenog posla EU na Balkanu, u međuvremenu su se snažnije pozicionirali Rusija, Kina i Turska što je ugrozilo interese SAD-a. Zbog toga SAD povećavaju svoju zainteresiranost i jačaju prisutnost u regionu kako bi zaštitili svoje interese. Pri tome je vrlo važno da je Balkan dio američke nacionalne sigurnosti, a kada je kod Amerikanaca u pitanju sigurnost, to je uvek prioritet.”

Za Polović, Zapadni Balkan tri decenije opstaje kao laboratorija u kojoj brojni međunarodni akteri iskušavaju (ne)proverene „recepture“ stabilizacije, institucionalne transformacije i modernizacije regije. SAD je zaustavila rat na ovim prostorima, ali i napravila bure baruta a okidač koji će aktivirati potencijalne sukobe, prema njenom mišljenju, drži upravo ova sila.

“Dejtonski sporazum je od BiH napravio nemoguću tvorevinu… Ohridski kao i Prespa sporazum podijelio je Makedoniju. U dominirajućem diplomatskom diskursu, stabilnost i prosperitet Zapadnog Balkana promatra se u kontekstu dva integrativna procesa – pridruživanju regije NATO-u i EU, zbog čega se uvrežio stereotip prema kojem ovi procesi djeluju neupitno stabilizirajuće i poticajno na demokratsku, gospodarsku, društvenu i sigurnosnu transformaciju zemalja regije, te njihovu ciljanu evropeizaciju. Međutim, sasvim je vidljivo da je izostao obećani prosperitet i stabilnost regije. Zaostavština primienjenih zapadnih politika je krajnje siromaštvo, iznimna nezaposlenost i iseljavanje, propast javnih politika i kontinuirano gospodarsko urušavanje, kao i ponovno ‘aktiviranje’ postojećih kriznih žarišta: BiH, Kosova i Makedonije”, objašnjava Polović.

‘Nedovršeni rat ili nedovršeni mir’

U takvoj atmosferi, sve više jača prisustvo vanjskih aktera koji svoj uticaj u regiji osnažuju kroz vrlo konkretne programe, bez stalnog zanovijetanja ili politike uvjetovanosti na kojoj EU insistira.

„Iako je, prema novoj američkoj obrambenoj strategiji, težište američkih obrambenih aktivnosti većim delom stavljeno u kontekst sučeljavanja s Kinom, dakle na Indo-pacifičku regiju, ipak je, kao drugi veliki američki suparnik, protivnik ili neprijatelj označena Rusija. Značajni dio kopnene crte zamišljene ‘bojišnice’ s Rusijom prolazi jugoistokom Europe. Stoga je američki cilj na jugoistoku Europe postići vojno političku situaciju identičnu onoj kakvu su izgradili na sjeveroistoku Europe, gde je pod njihovim vodstvom uspostavljen obrambeni bedem od baltičkih država i Poljske s logističkom potporom s teritorija Nemačke“, kaže Polović.

Bećirović smatra da će jačanje utjecaja drugih sila u regiji biti test i za zemlje Balkana.

“Naime, američka administracija će na osnovu poteza odnosno približavanja pojedinih država Balkana prema Rusiji, Kini ili Turskoj opredeliti svoj odnos prema tim zemljama. Lakmus papir će biti odnos tih zemalja prema Bosni i Hercegovini i Kosovu, koji predstavljaju ‘čedo’ SAD-a. SAD neće dozvoliti da se ugrozi euroatlantska perspektiva regiona. To se najbolje pokazalo na primjeru Republike Severne Makedonije.”

Američka politika u regiji delovala je i ranije kroz nekoliko ciklusa, odnosno kroz administracije Klintona, Buša i Obame.

“Iako je na Kosovu još uvijek utjecajan diplomatski establishment prethodnih administracija, Donald Tramp želi rešiti ovaj problem i to svakako pre izbora za drugi predsednički mandat. Budući da su granice na terenu već čvrste – Srbija ne kontroliše ne samo Kosovo, već i Sandžak, Makedonska vlada zapadni deo zemlje, vlada u Sarajevu RS… predsednik Tramp neće imati moralnih, ali ni sigurnosnih dilema. Nova konfiguracija Zapadnog Balkana je u pripremi, granice u regiji već su u nedavnoj prošlosti menjane. Nema razloga da se taj proces ne nastavi”, smatra Polović.

Tako je nasleđe ‘nedovršenog rata’ ili ‘nedovršenog mira’ u regiji ostavljeno Donaldu Trampu.