„Peking još dugo neće moći da se takmiči vojno i politički sa SAD“

Zvanični odnosi između Sjedinjenih Američkih Država i Kine počeli su sredinom 19. veka. Nakon osnivanja Narodne Republike Kine 1949. godine odnosi su prvobitno bili obeleženi sukobom između Istoka i Zapada, a zatim i periodom hladnog rata.

Sa izbijanjem Kineske revolucije (1912-1913), koja je pretvorila Kinu u republiku, Sjedinjene Američke Države su privremeno obustavile diplomatske odnose između 12. februara 1912. i 2. maja 1913. godine. Od 1920-1924 godine odnosi su se ponovo normalizovali, da bi zatim, 1928. godine, ponovo došlo do prekida u zvaničnim odnosima. Nakon toga, SAD su zvanično priznale vladu Kouonmitanga.

Od 1930. godine politička situacija u Istočnoj Aziji bila je sve više determinisana japanskom ekspanzijom, koja je uglavnom bila na račun Kine. Potpuno potčinjavanje Kine nije uspelo. Nakon japanskog napada na Perl Harbor 1941. godine, Sjedinjene Američke Države su se pridružele u ratu na kineskoj strani, koji je okončan 1945. godine bezuslovnom predajom Japana.

Tokom hladnog rata američko-kineski odnosi učinili su fundimentalan pomak. Naime na Svetskom šampionatu u stonom tenisu, održanom u Nagoji 1971. godine, stonoteniski tim SAD je bio pozvan od svojih kineskih kolega da poseti NR Kinu.

To je bio prvi poziv nekoj grupi Amerikanaca da poseti Kinu od 1949. godine, kada su kineski komunisti na čelu sa Mao Ce Tungom preuzeli vlast. Naime iza ovog poziva skrivala se prikrivena namera kineskog komunističkog rukovodstva da otvori vrata prema SAD-u. Imajući u vidu da je u to vreme imala jako loše odnose sa SSSR, čak je imala i granično-vojni sukog sa SSSR 1969. godine.

Predsednik Ričard Nikson je odmah brzo nakon tog događaja uputio svog savetnika za nacionalnu bezbednost Henri Kisindžera da tajno pripremi njegovu posetu. Koja je realizovana februara 1972. godine. I to je bio jedan od najvažnijih događaja u istoriji SAD posle drugog svetskog rata. Sa završetkom hladnog rata američko-kineski odnosi izgubili su svoj objedinjujući strateški cilj. Od 1990. godine odnosi su nastavili da obuhvataju sve više bilateralna, regionalna i globalna polja interakcije.

SAD i Kina imaju veoma različite stavove i ideje o tome kako stvoriti sigurnost u azijsko-pacifičkoj regiji na globalnmom nivou. U azijsko-pacifičko regionu, SAD je 70 godina držala neospornu dominacijsku poziciju i smatra je zajedno sa svojim saveznicima Japanom, Južnom Korejom i Australijom neophodnim za dominaciju u regionu i svetu.

Konkretno, američka dominacija znači da SAD mogu u potpunosti ostvariti svoju pomorsku moć u azijsko-pacifičkoj regiji, do granice od 12 nautičkih milja od bilo koje nacije, uključujući i Kinu. Međutim Kina nikad nije prihvatila ovu situaciju. Kineska vlada je uverena da u regionu mora postojati ravnoteža moći, koja sa jedne strane zadovoljava kineske bezbednosne potrebe, a sa druge strane omogućuje ekonomski razvoj Kine u regionu.

Američka dominacija u azijsko-pacifičkom regionu, kao i kineska kritika nisu nova pojava. Međutim, dve zemlje nikad nisu ozbiljno došle u sukob jedne sa drugom u tom pogledu. To nije bio slučaj ranije, jer Kina dugo nije imala političke, ni ekonomske ni vojne sposobnosti niti motivacije da ozbiljno izazove američku nadmoć na svom pragu. Međutim poslednjih godina situacija se bitno promenila. Kina je postala jedna od najvećih ekonomija na svetu.

Od početka svoje ekspanzije u globalnoj ekonomiji, Kina se u potpunosti oslanja na spoljnotrgovinsku politiku. Što je dovelo do izgradnje međunarodnih i regionalnih institucija kao što su Azijska Infrastruktutna investiciona banka. I sve veće angažovanje u postojećim forumima kao što je G20.

I politika Baraka Obame bila je u osnovi zasnovana na konceptu nove dominantne super sile. Osnovni cilj bio je da se osigura vladajuća moć SAD u Aziji a dalji napredak Kine da se odvija u okviru koji određuje Vašington, a ne Peking.

Preorijentacija je integrisala jednako konzervativno-vojne i liberalno-ekonomske pristupe i prevela ih u konkretne mere za suzbijanje ekspanzije Kine. Što govori i činjenica da je prisustvo američke mornarice ojačano sa oko 3.500 marinaca koji su stacionirani u Australijskom gradu Darvinu.

Kina i dalje insistira na centralizovanom političkom uređenju i mešovitom ekonomskom poretku. Iako su tržišni mehanizmi stalno prošireni kao deo političke reforme, komandni nivo ekonomije kao što su bankarstvo,finansije, energetski i infrastrukturni sektor i dalje su okupirani od strane državnih preduzeća. Kineska strategija uspona proaktivno se prilagođava globalicaciji i pokušava ostvariti najveću moguću korist za vlastiti razvoj.

Kina više ne šalje samo robu i kapital u svet, već i ideje. U Africi i Južnoj Americi postoji mnogo poštovaoca kineskog puta razvoja. Ali još dugo vremena Peking neće moći da se takmiči vojno i politički sa SAD. Kina je svoju prvu prekomorsku bazu uspostavila tek 2017. godine u Džibutiju, na afričkom kontinentu, gde je Kina posebno posvećena imajući u vidu da ne bi mogla ostvariti svoj ekonomski opravak bez uvoza resursa, posebno iz afričkih zemalja.

SAD je globalna hegemonistička sila i shodno tome je vršila ovu hegemoniju i azijsko-pacifičkom regionu. Svaka velika sila teži hegemonističkoj poziciji pa i Kina. Da bi hegemonija bila ostvarljiva potrebna su ogromna finansijska sredstva.

Sjedinjene Države su bile uspešne u tom pogledu jer su nasledile svoju nadmoć na osnovu mirnog okruženja u kojem nije bilo opasnosti u neposrednoj blizini. Američka dominacija se zasniva na konstitutivnoj moći ideologije.

Situacija za Kinu je suštinski drugačija sa Japanom, Južnom Korejom, Tajlandom i Vijetnamom u njenoj neposrednoj blizini, ali i sa akterima aktivnim u regionu, kao što su SAD, Rusija i Indija, bio bi izuzetno složen i izazovan poduhvat za uspostavljanje kineske hegemonije u Aziji.

Stoga Kina nema ambiciju da dominira regionom, barem ne u doglednoj budućnosti. Iako već nekoliko godina promoviše osnivanje međunarodnih institucija, Kini nedostaje globalno umnožavanje civilnog društva. Kako bi vodila eventualni istorijski blok koji bi mogao dovesti do transformacija trenutnog stanja.

Autor je spoljnopolitički analitičar.