Argentina, malo drugačija dijaspora

Prvi iseljenici u Novi svet koji su sebe tada i sada zvali Srbima bili su hrvatski Srbi tj. tada austrougarsko stanovništvo pravoslavne vere i srpske nacionalne svesnosti koje je imalo pristup morskim plovilima. U isto vreme su ka Amerikama polazili su i neki hercegovački Srbi, kao i stanovnici današnjeg crnogorskog primorja i okoline. Kod potonjih je, baš kao i u matici, prisutan čitav spektar etničko-kulturnog identifikovanja i danas se izjašnjavaju kao Crnogorci, ili kao i Srbi i Crnogorci, ili pak samo kao Srbi poreklom iz Crne Gore. Pretposlednji talas iseljavanja u Južnu Ameriku desio se nakon Drugog svetskog rata (politički iseljenici), a poslednji talas traje do današnjeg dana – ka Argentini, Čileu, Brazilu sada odlaze arhitekte, programeri informacionih tehnologija, lekari itd.

Argentina je na poseban način interesantna kao sigurna zemlja za mnoge progonjene, poput Jevreja, ali i za njihove progonioce naciste, nakon poraza u ratu te kao zemlja u koju su se nakon Drugog svetskog rata u isto vreme „selile“ odbegle ustaše NDH-a, ali i pripadnici četničkog pokreta. U jednom su se trenutku u Argentini našli Milan Stojadinović, predratni premijer Vlade Kraljevine Jugoslavije, i Ante Pavelić, lider NDH. Iseljeničke grupe sa teritorija bivše Jugoslavije okupljale su se oko svojih etničkih institucija – uglavnom crkvenih, ali je bez obzira na antagonizme i bolno nasleđe Drugog svetskog rata, u Argentini radilo i Jugoslovensko društvo uzajamne pomoći „Naš dom“. Srpska pravoslavna crkva u Argentini (Eparhija buenosajreska) okuplja potomke pravoslavnih iseljenika sa teritorija bivše Jugoslavije koji se sa tom crkvom identifikuju verski i(li) etnički. Kao i u drugim parohijama u rasejanju, i parohije SPC u Argentini su naglašeno etničko-srpske, iako se u određenoj meri neguje i održava etos crnogorstva, ali neko etničkog već kao kulturnog nasleđa jedne specifične teritorije.

Jezik kojim govore srpski iseljenici čuva se kroz kontakt sa SPC, mada ima redovnih posetilaca parohije u Buenos Ajresu, poput pronalazača Horhea Ćuruvije (istog porekla kao i poznate beogradske Ćuruvije) koji uopšte ne govore srpski, ali se smatraju etnički Srbima. Na Univerzitetu u Buenos Ajresu ovaj se jezik izučava kao hrvatski, a srpskog kao jezika manje-više i nema u akademskom životu. Srpska književnost je prisutna u okvirima izučavanja slovenskih književnosti. Ipak, srpski jezik u Argentini živi – kako kroz skorašnje useljenike, tako i kroz potomke starih useljenika koji bi hteli da ga nauče, a koji imaju sreće da žive u Buenos Ajresu. Naime, u ovom gradu mlada Ivana Jelenić, po obrazovanju ekonomista, rođenja u Srbiji, a zbog ljubavi došla u Argentinu, vodi grupu entuzijasta koji uče srpski jezik različite starosne dobi, profesija, ali i porekla. Među Ivaninim učenicima ima i Srba i Argentinaca. Ivana Jelenić administrira i Fejsbuk grupu „Clases de serbio en Buenos Aires/Časovi srpskog u Buenos Ajresu“, koja služi i kao platforma za razmenu informacija o srpskom jeziku i kulturi ne samo za Argentinu, već i za celu Latinsku Ameriku. Upravo je ova grupa Fejsbuk grupa jedno od mesta gde se može upoznati i sa malo drugačijom dijasporom – onom marginalnom, koja se ne može uklopiti ni u jedan zvaničan nacionalni narativ – a koja, opet, sebe veže za Srbiju i srpski jezik i kulturu.

Autor teksta je preko ove Fejsbuk grupe imao priliku da lično upozna nekoliko zanimljivih pripadnika i pripadnica dijaspore koji ne pripadaju tzv. nacionalnoj dijaspori razumevanoj kao srpsko-pravoslavnoj. U Buenos Ajresu živi i srpski odlično govori Adriana Zerdin Zafran, ćerka slovenačke Jevrejke koja je odrastala u Nišu, i Hrvata koji je preživeo nacistički koncentracioni logor, kome je jedna od omiljenih pesama bila „Marš na Drinu“. Adriana je rođena u Buenos Ajresu – gde su njeni roditelji došli kasnih četrdesetih, a odrastala je bez kontakata sa bilo kojom dijasporom u Argentini. Jedan događaj iz ranih šezdesetih godina doprineo je Adrianinoj izolaciji od hrvatske dijaspore. Naime, malu Adrianu je otac odveo kod svog prijatelja u posetu. Prijatelj je bio poreklom iz Hrvatske. Primetivši da se na zidu u kući izdvaja slika nekog starca, Adriana je pitala ćerku svoga domaćina – „Da li je to tvoj deda?“, odgovor je bio: „Ne, kako ne znaš?! To je Pavelić“. Saznavši o tome događaju, Adrianina majka se pobrinula da njena ćerka ima minimalan kontakt sa hrvatskom zajednicom u Argentini – održavajući, pritom, redovne kontakte sa rodbinom iz Hrvatske, Slovenije i Srbije. Posredno, preko roditelja i njihovog poznavanja srpske kulture, Adriana je sebe počela da razumeva i kao osobu na čiji je razvoj ta kultura značajno uticala, iako po „krvi“ sa tom kulturom nije imala nikakve veze.

Grupa za učenje srpskog jezika okuplja se po buenosajreskim kafićima – savršenim mestima za upoznavanje entuzijasta koji žele da uče ovaj jezik. Aktivna je na Fejsbuk grupi za učenje srpskog jezika i osamdesetogodišnja Mirjana Ružić, Beograđanka poreklom, ćerka Stevana Ružića, predratnog prevodioca u Vladi Kraljevine Jugoslavije, i Argentinke Viktorije Bjanki, koju je Stevan upoznao u Argentini i nakon sklapanja braka sa njom se nastanio u Beogradu. Mirjana Ružić je jedino preživelo dete ovog zanimljivog bračnog para. Dvoje dece im je umrlo u ranom detinjstvu, a mladog sina Dušana su, tokom Drugog svetskog rata, kao partizana ubili pripadnici četničkog pokreta odsecanjem glave. Mirjanin otac Stevan je tokom rata umro od tuberkuloze. Nakon oslobođenja, Mirjana i njena majka Viktorija su se doselile u Argentinu. Kako bi svoju ćerku sačuvala od mržnje koju je za sobom ostavio Drugi svetski rat, Mirjanina majka je odlučila da ne održava kontakte sa jugoslovenskom dijasporom, ali je sa svojom ćerkom povremeno govorila srpski, koji je i njoj samoj bio strani jezik. Koliko je Mirjana Ružić živela neopterećena ideologijom i ratnim nasleđem svedoči činjenica da je njena ćerka pohađala gimnaziju „Kardinal Stepinac“ koju su osnovali hrvatski emigranti koji baštine sećanje na ovu kontroverznu ličnost NDH. U dubokoj starosti sada, Mirjana obnavlja kontakt sa Srpskom pravoslavnom crkvom iako ta SPC u pozitivnom svetlu vidi Dražu Mihailovića i četnički pokret. Mirjana relativno dobro govori srpski jezik. Svoja sećanja na okupirani Beograd Mirjana je sažela u knjizi „Tragovi“, koja za sada postoji samo na španskom jeziku.

U Argentini postoji mnogo ovakvih pripadnika naše dijaspore – koji su emotivno baštinici jednog nasleđa, ali ne mogu biti pripadnici zajednice zato što se sa tom zajednicom – iz ovog ili onog razloga – ne mogu identifikovati. Nepriznata od većine – ova manjina je, ipak, našla način da svoja interesovanja o kulturi porekla zadovoljava i da o toj kulturi uči, a sve zahvaljujući razvoju društvenih medija i neformalnih grupacija za učenje o različitim kulturama. Zahvaljujući ovom relativno novom fenomenu, ljudi poput Adriane, Lukrecije i njenog oca, Mirjane i njene dece mogu da slave pripadnost jednoj kulturi – iako se ne uklapaju u zvanični kulturni, nacionalni i nacionalistički narativ.

Nazareni i Draža Mihailović

Srpski uči i Lukrecija Dafne Gava, ćerka Davida Gave, Srbina iz sela Dolova u Vojvodini čija se porodica u Argentinu doselila dvadesetih godina prošlog veka. Razlog doseljavanja bio je verski. Naime, Gave su bili nazareni – kako bi izbegli progon zbog izbegavanja vojnog roka, cela je porodica odlučila da pobegne iz Kraljevine SHS. Činjenica da je baka Davida Gave bila rođaka Draže Mihailovića značajno je doprinela odluci da se isele iz zemlje – Mihailović je tada napredovao u hijerarhiji i nikako mu nije išla u prilog činjenica da njegovi rođaci odbijaju da služe instituciji u kojoj on vidi prostor za ostvarivanje sopstvenih ambicija.