„Bazični sporazum“ dve Nemačke – potencijalno pragmatično rešenje i za kosovsko pitanje

Socijaldemokratski državni sekretar Egon Bar nije bio euforičan: „Do sada nismo imali nikakve odnose, sada ćemo barem imati loše odnose – a to je napredak.“ On je pritom mislio na „Bazični sporazum“ odnosno „Osnovni ugovor“ koji je on 21. decembra 1972. potpisao sa šefom istočnonemačke pregovaračke delegacije Mihaelom Kolom. Zvali su ga i „Temeljni ugovor“, što je slikovito, jer se radilo o kamenu temeljcu međusobnih odnosa.

Obaveze obe Nemačke

Na tom papiru je pisalo da se obe Nemačke obavezuju na „normalne, dobrosusedske odnose na osnovu ravnopravnosti“. Obe strane saglasile su se da se odriču upotrebe sile u međusobnim odnosima. Razmenili su ambasadore, koji se nisu smeli tako zvati, pa su ih nazvali „stalni predstavnici“.

Taj ugovor je spadao u takozvanu „novu istočnu politiku” socijalno-liberalne vlade pod socijaldemokratskim kancelarom Vilijem Brantom. Sve to zbivalo se u opštoj klimi popuštanja u Hladnom ratu. Samo nekoliko meseci ranije dve supersile, SAD i SSSR, potpisale su SALT I – prvi sporazum koji ograničava broj interkontinentalnih raketa sa atomskim bojevim glavama. Godinu dana pre toga, 1971, zemlje pobednice u Drugom svetskom ratu potpisale su sporazum o statusu Zapadnog Berlina.

Vili Brant kao pokretač

Vili Brant je šezdesetih godina prošlog veka bio gradonačelnik zapadnog dela podeljenog grada, a Egon Bar njegov portparol. Oni su još tada shvatili da se sa komunistima „tamo preko“ može razgovarati. Godine 1963. isposlovali su prvi sporazum o propusnicama, koji je građanima Zapadnog Berlina omogućavao posete Istočnom Berlinu.
Willy Brandt und Egon Bahr

Kada je Brant 1969. postao zapadnonemački kancelar, on i Bar su nastavili istim putem, samo na širem planu. „Moskovski ugovor“ koji je potpisan 1970. doveo je do potpisivanja niza sličnih sporazuma sa istočnoevropskim, komunističkim državama. Sledeće, 1971. godine, „Tranzitni sporazum“ omogućio je ljudima iz Zapadne Nemačke da putuju u Zapadni Berlin preko istočnonemačke teritorije. A sporazum o putovanjima dozvoljavao im je posete Istočnoj Nemačkoj.

Odustajanje od maksimalnih zahteva

Principi tih sporazuma uvek su bili isti: obe strane odriču se maksimalnih zahteva, jer ionako nisu bili realno sprovodljivi. Ali, nisu ih se principijelno odrekli. Tražena su pragmatična rešenja za postojeće probleme.

„Socijalistička partija jedinstva (SED), tada vladajuća istočnonemačka komunistička partija), htela je da probije spoljnopolitičku blokadu“, kaže Jan Lipinski sa Herderovog instituta u Marburgu koji se bavi istorijskim istraživanjima istočne Evrope. On dodaje da je istočnonemačko državno rukovodstvo imalo cilj potpunog međunarodnopravnog priznanja: „To je Zapadna Nemačka morala da odbije, zbog ponovnog ujedinjenja koje je bilo zapisano u njenom Ustavu, kao i zbog nadležnosti četiri sile pobednice.“

Zapadna Nemačka je s druge strane godinama insistirala na tome da jedina zastupa kompletan nemački narod. Državama koje su priznale Istočnu Nemačku, Zapadna Nemačka je pretila posledicama koje su mogle ići do prekida diplomatskih odnosa. Kompromis je za Zapadnu Nemačku značio da u „Bazičnom ugovoru“ odustaje od isključivog prava na zastupanje nemačkog naroda, a bez formalnog priznanja Istočne Nemačke.

Otpor proteranih

Vladajuća koalicija socijaldemokrata i liberala naišla je na otpor nemačkih demohrišćana koje su predvodili Franc-Jozef Štraus (bavarska Hrišćansko-socijalna unija, CSU) i Rajner Barcel (Hrišćansko-demokratska unija, CDU). Istoričar Manfred Gertemaker kaže da su te sestrinske stranke Unije manje-više bile prinuđene na takav stav. Dvanaest miliona Nemaca proteranih iz istočnih područja, koji su se skrasili u Zapadnoj Nemačkoj, bili su uglavnom glasači tih stranaka, a odbijali su bilo kakav kompromis s komunističkim vlastima na istoku.

„Međutim, Unija nije bila principijelno protiv nove istočne politike, već je sledeći držanje Rajnera Balcea – ne može tako – odbijala samo to što je Egon Bar dogovorio u Moskvi i što je proželo Varšavski sporazum i kasnije Bazični sporazum“, kaže Gertemaker.

Posete sa Zapada kao problem

I istočnonemačka komunistička vlast imala je problema da „svari“ novi sporazum. Do kraja 1973. je , na osnovu sporazuma, osam miliona zapadnonemačkih građana putovalo u Istočnu Nemačku. Istoričar Lipinski kaže da je zadatak Ministarstva za državnu bezbednost bio da priguši i poništi posledice tog društvenog otvaranja. Broj nezvaničnih saradnika Štazija – istočnonemačke državne bezbednosti – povećao se između 1970. i 1975. sa 100.000 na 180.000.

DDR je kao dobitak uknjižio to što je zaista probio svoju spoljnopolitičku izolaciju. Posle potpisivanja sporazuma sa Bonom, skoro sve zemlje sveta uspostavile su diplomatske odnose i sa Istočnom Nemačkom. A 18. septembra obe nemačke države postale su i punopravne članice Ujedinjenih nacija.