Čime je Iran napao Izrael i gde vreba najveća opasnost?

Nazivajući ishod „veoma značajnim strateškim uspehom“, kontraadmiral Danijel Hagari izjavio je da je „Iran ispalio 170 dronova (prema drugim zvaničnim podacima 185), 36 krstarećih projektila i više od 120 balističkih projektila“. Svi dronovi i krstareće rakete su oboreni, ali ne i sedam balističkih raketa koje su dotakle izraelsko tlo, odnosno vazduhoplovnu bazu Nevatim (Air Force Base 28 kako se još naziva), koja se nalazi 15 km istočno od grada Beršebe, jedne od najvećih u Izraelu sa tri piste različite dužine.

Zvanični Jerusalim je izjavio da su ovi napadi naneli samo „manju štetu“.

Vojni stručnjaci navode da je balističkim projektilima ispaljenim iz Irana trebalo 12 minuta da stignu do Izraela, krstarećim raketama dva sata, a dronovima devet sati.

Dronovi

Prema iranskim državnim medijima, među dronovima korišćenim u napadu Irana na Izrael 13. aprila bili su oni iranske proizvodnje Šahed-136 i Šahed-131. Stručnjaci ih ocenjuju kao jeftine i efikasne, napravljene od već dostupnih komponenti. Podrugljive nadimke poput „kosilice“ i „mopeda“ dobili su zbog zvuka njihovih motora.

U proteklih četrdeset godina, Iran se etablirao kao važan igrač na polju niskotehnološkog ratovanja dronovima zahvaljujući decenijama zapadnih sankcija koje su primorale zemlju da inovira proizvodnju oružja na svaki mogući način.

Iranske nevidljive (stelt) bespilotne letelice i njihove kopije pojavljuju se na ratištima od Ukrajine do Sudana, što ih čini istaknutim u globalnom ratu bespilotnih letelica. Uveliko ih koriste Huti, dok je Blumberg izvestio da je Etiopija koristila iranske bespilotne letelice za gušenje pobuna u toj zemlji, ali da su ih od Irana kupovali i Tadžikistan, Alžir i Venecuela.

Šahed

Iranski dron Šahed-136 postao je prominentan na ukrajinskom ratištu. Zvanični naziv mu je HESA (Iranska industrijska kompanija za proizvodnju aviona) Šahed-136, na persijskom „svedok“, kamikaza dron koji proizvodi Šahed avijacija, iranska vazduhoplovna kompanija poznata po dizajniranju vojnih helikoptera i bespilotnih letelica. Cena drona iznosi oko 200.000 dolara.

Ovoj kompaniji je 20. oktobra 2022. godine Evropska Unija uvela sankcije tvrdeći da isporučuje dronove Rusiji kako bi podržala njenu invaziju na Ukrajinu.

Avion ima izrezan oblik delta-krila, sa centralnim trupom koji se uklapa u krila i stabilizirajućim kormilima na vrhovima. Municija je dizajnirana za napad na kopnene ciljeve sa udaljenosti. Dron se obično ispaljuje višestruko sa lansirne rampe.

Procenjuje se da je domet drona koji može da teži do 200 kg između 970–1.500 km, uz modifikacije čak do 2.000–2.500 km. Vizuelno je sličan manjem modelu Šahed-131, a razlikuje se uglavnom po stabilizatorima na vrhu krila koji se protežu gore-dole, a ne samo gore kao što je slučaj kod modela na 131, koji ima jednostavan inercijalni navigacioni sistem i GPS sa određenom zaštitom od elektronskog ratovanja.

Šahed-131 je ukupne mase do 135 kilograma, a radijus kretanja mu je 900 kilometara. U septembru 2023. godine, trejler za dokumentarni film iranske državne televizije o razvoju iranskih dronova otkrio je postojanje verzije Šahed-136 koju pokreće turbomlazni motor, a mesec dana kasnije je on zvanično inaogurisan kao Šahed-238.

Ali to nije sve. Januara ove godine, iranski kamikaza dron eksplodirao je u američkoj vojnoj bazi u Jordanu, ubivši tri američka vojnika. Vašington post je, citirajući izvor odbrane, napad povezao sa dronom Šahed-101 koji ima rep u obliku slova v. Ovaj dizajn poslužio je kao inspiracija za noviji model Šahed-107 koji je opisan kao „ekspolozivna izviđačka letelica“, dugačka oko 2,5 metra, sa rasponom krila tri metra, koja može da se lansira i iz vozila. Domet joj je oko 1.500 kilometara, i opremljena je kamerom koja može da emituje sliku uživo.

Iran je u avgustu prošle godine saopštio da je napravio napredni dron po imenu Mohadžer-10 sa operativnim dometom od 2.000 km, nosivosti do 300 kg, koji je sposoban da leti do 24 časa.

Iran ima nekoliko kompanija koje proizvode dronove, a među njima su pored Šaheda i Qods Aviation, i IAMCO. Iran stoji i iza drugih naprednih borbenih bespilotnih letelica Mohadžer-6, Šahed-129, Šahed-191, Gaza, Arash-2, Kaman-122.

Krstareće rakete

Iranske krstareće rakete uglavnom počivaju na, već neko vreme, zastareloj tehnologiji, sa primenjenim modifikacijama, staroj 40 godina, i one putuju 2,3 časa sa mlaznim motorom. U prilog toj tezi je i podatak da nijedna od njih nije ugrozila Izrael.

Udruženje za kontrolu naoružanja (The Arms Control Association), nevladina organizacija sa sedištem u Vašingtonu, navodi da je iranski raketni program u velikoj meri zasnovan na severnokorejskom i ruskom dizajnu, ali i da su Kinezi imali tehnološkog upliva.

Ova nevladina organizacija kaže da iranske balističke rakete kratkog i srednjeg dometa uključuju: Šahab-1, sa procenjenim dometom od 300 km, Zolfaghar (700 km), Šahab-3 (800-1.000 km), Sejjil, koji je zamena Šahabu, težine 22,5 tone, sa dometom od 1.500-2.500 km, a njegovo ime znači „pečena glina“.

Poluzvanična iranska novinska agencija ISNA objavila je prošle nedelje grafiku na kojoj je prikazano devet iranskih projektila za koje se navodi da bi mogli da stignu do Izraela. Među njima su uz Sejjil projektili ‘Kheibar Shekan’ (domet 1,450) i ‘Haj Kasem’, koji ima domet od 1.400 km, koji je dobio ime po komandantu snaga Kuds Kasemu Sulejmaniju, koji je ubijen u napadu američkom dronom u Bagdadu pre četiri godine, saopštila je ISNA. Ova raketa otkrivena je 20. avgusta 2020. godine.

Iran takođe poseduje projektile Fattah-2 (1,500 km), Khorramshahr-4 (2,000 km)

Hipersonična raketa

Iran smatra da su njegove balističke rakete važna sila odvraćanja i sredstvo odmazde protiv Sjedinjenih Država, Izraela i drugih regionalnih igrača, dok negira stvaranje nuklearnog oružja.

Iran je juna 2023. godine predstavio ono što su zvaničnici opisali kao „prvu hipersoničnu balističku raketu domaće proizvodnje“, kako je tada izvestila zvanična novinska agencija IRNA. Hipersonične rakete mogu da lete najmanje pet puta brže od brzine zvuka na složenoj putanji, što ih čini teškim za presretanje.

Hipersonično oružje, koje leti brzinom većom od 5 maha, pet puta većom od brzine zvuka, predstavlja izazov za sisteme protivraketne odbrane zbog svoje brzine i manevrisanja.

Na ceremoniji u Teheranu Iranska državna televizija otkrila je postojanje rakete Fatah („Osvajač“ na farsiju), hipersonične rakete sposobne da putuje brzinom 15 maha, što je 15 puta brže od brzine zvuka.

„Danas osećamo da je formirana sila odvraćanja“, izjavio je iranski predsednik Ebrahim Raisi na tom događaju. „Ova moć je sidro trajne bezbednosti i mira za zemlje regiona.“

General Amir Ali Hadžizadeh, šef vazdušno-kosmičkog programa paravojne Revolucionarne garde, otkrio je tada, veruje se, model projektila, čiji je domet do 1.400 kilometara.

Iranska televizija nije prikazala nijedan snimak uspešnog lansiranja ove rakete. Prema Rojtersu, iranska državna televizija je navela da raketa može da „zaobiđe najnaprednije sisteme antibalističkih raketa Sjedinjenih Država i Izraela, uključujući i Gvozdenu kupolu“.

Sistem protivvazdušne odbrane „Gvozdena kupola“ je, međutim, dizajniran da presreće i uništava dolazeće rakete kratkog i srednjeg dometa, artiljerijske granate, kao i male bespilotne letelice, i ne bi se koristio protiv onih sa većim dometom.

U tom slučaju bi verovatno bio korišćen izraelski odbrambeni sistem dugog dometa Arrow 3.

Moguće je da su balističke rakete koje su pogodile vazduhoplovnu bazu Nevatim, njih sedam ukupno, upravo ove hipersonične, te da je napad između ostalog služio i kao svojevrsni test. Da li je i pretnja za buduća dešavanja, ostaje da se vidi, prenosi N1.