Deveti novembar: Sudbinski dan nemačke istorije

Sećanje na taj dan izaziva istovremeno i izuzetno zgražavanje zbog pogroma nad Jevrejima 1938. i velikog veselja 1989. zbog pada Berlinskog zida.

Pad Berlinskog zida je događaj koji je promenio svet. Godinu dana kasnije, Nemačka se ponovo ujedinila nakon podele duge 41 godinu. Nestankom druge diktature na nemačkoj teritoriji, odnosno nakon što je prestala da postoji Istočna Nemačka (DDR), s političke karte Evrope počeo je da nestaje i čitav real-socijalistički blok. Završen je Hladni rat Istoka i Zapada. Deveti novembar zaista je bio sudbinski dan za nemačku i evropsku istoriju.

Kraj monarhije

Ali, za Nemce je taj datum bio važan već više puta u istoriji. Na taj dan 1918. socijaldemokrata Filip Šajdeman sa balkona berlinskog Rajhstaga proglasio je republiku i tako označio kraj monarhije s carom Vilhelmom II na čelu: „Radnici i vojnici, budite svesni istorijskog značaja ovoga dana. Dogodilo se nešto nečuveno. Pred nama je veliki i nepregledan posao. Sve za narod, sve uz pomoć naroda. Ne sme da se dogodi ništa što bi naštetilo ugledu radničkog pokreta. Budite složni, verni i svesni odgovornosti. Ono staro i trulo, monarhija, srušila se sama od sebe. Živelo novo! Živela nemačka republika!“

Mlada demokratija u Nemačkoj imala je probleme od samog početka. I levi i desni hteli su da je uklone što je moguće pre. Devetog novembra 1923. u Minhenu su nacisti pokušali da izvedu državni udar. Predvodio ih je Adolf Hitler koji je za to osuđen na pet godina zatvora, ali je deset godina kasnije ipak legalno preuzeo vlast u Nemačkoj i svet survao u najveću katastrofu: Drugi svetski rat.

Sinagoge u plamenu

Već ranije su Jevrejima u Nemačkoj malo po malo oduzimana prava, i pre nego što je počelo sistematsko uništavanje. Devetog novembra 1938. u čitavoj Nemačkoj su paljene sinagoge, pljačkane jevrejske prodavnice. Oko stotinu Jevreja je ubijeno, a 26.000 uhapšeno.

Pogrom nad Jevrejima cinično je nazvan „Kristalna noć“, a zapravo se radilo o nekoj vrsti generalne probe za Holokaust. Šef nacionalsocijalističkog Nemačkog radničkog fronta Robert Lej nije krio namere nacista: „Jevreji moraju biti srušeni, Jevreji moraju biti i biće uništeni. To je naša sveta vera.“

Pad Berlinskog zida

U nizu sudbinskih dana, 9. novembar 1938. jeste bio najgrozniji. Teško je zamisliti veći kontrast u odnosu na 9. novembar 1989. kada je pao Berlinski zid. Sreći i euforiji nije bilo kraja kada se tog dana ljudima u bivšem DDR-u neočekivano otvorila granica. Prethodno su mesecima protestovali protiv komunističkog režima.

Hiljade ljudi je pobeglo iz zemlje preko Mađarske i nemačkih ambasada u istočnoevropskim zemljama. Iz dana u dan rastao je pritisak na vlasti da olakšaju mogućnost putovanja. Ali, niko nije očekivao da će se to tako brzo dogoditi.

Kada je na jednoj konferenciji za novinare u istočnom Berlinu objavljeno da sloboda putovanja stupa na snagu odmah, mase su krenule preko granice podeljenog Berlina: „Najpre su propuštali pojedinačno, a onda su podigli rampe. Sada možemo da prelazimo bez pokazivanja legitimacije, možemo da idemo bez ičega. Bez kontrole. Ja uopšte nema kod sebe legitimaciju.“

Nakon te izuzetne noći nije bilo povratka na staro. Prva rupa u Berlinskom zidu srušila je ubrzo kompletan truli sistem bivšeg DDR-a. Po četvrti put je 9. novembra ispisana nemačka istorija, ovoga put srećna epizoda. U tome ništa ne mogu da promene ni brojne poteškoće s kojima se Nemačka susrela nakon pada Berlinskog zida i ponovnog ujedinjenja.