Hadž je do sada otkazivan 40 puta

Kako je i predviđano, ove godine neće biti hadža kao što se događa svake godine; bit će ga, ali simbolično, uz učešće svega 1.000 hodočasnika različitih nacionalnosti, koji već kao radnici borave u Saudijskoj Arabiji.

Prema navodima Financial Timesa, Kraljevina Saudijska Arabija od vjerskog turizma tokom 2020. godine izgubit će 12 milijardi dolara.

Samo od hadža, koji traje svega nekoliko dana, gubitak će biti četiri milijarde dolara, ostatak otpada na umru (vjerski obred hodočašća Mekke, koji traje tokom cijele godine).

Svake godine najmanje dva miliona stranih hadžija posjeti Mekku, dok je broj posjetilaca tokom ostatka godine oko sedam miliona.

Upravo je namjera Muhammeda bin Selmana, princa prijestolonasljednika, bila da, u okviru ekonomskih reformi, udupla tu brojku, pa je za 2020. godinu planirano da umru obavi najmanje 15 miliona hodočasnika, zbog čega su prethodnih godina i liberalizirali vizni režim i posjete te vrste u vlastitom aranžmanu.

Međutim, pandemija korona virusa, kao i svugdje, pomrsila je sve planove i programe.

Zanimljivo je da je ovo prvi put u historiji Kraljevine, od njenog osnivanja 1932. godine, da hadža ne bude, no, od 630. godine, od kada se hadž obavlja u današnjoj formi, prema navodima Fondacije „Kralj Abdulaziz za istraživanja i arhiviranje“, hadž nije obavljen 40 puta, uslijed vojno-političkih sukoba, ali i mnoštva pandemija.

Opljačkali Kabu i odnijeli Crni kamen

Neki od najpoznatijih događaja koji su spriječili odbavljanje hadža u proteklih 14 stoljeća islama sežu unazad do polovine devetog stoljeća, kada je i zabilježen prvi slučaj takve vrste.

Godine 865, tokom sukoba s Abasidskim hilafetom sa sjedištem u Bagdadu, Ismail ibn Jusuf, poznat kao Al-Safak, pokrenuo je napad na blagoslovljenu planinu Arefat iznad Mekke, masakrirajući hodočasnike.

Prepad je primorao muslimane da te godine otkažu hadž.

Heretička sekta Karamita iz Bahrejna, pod vođstvom Abu Tahira al-Džanabija, 930. godine napala je Mekku i tom prilikom ubila 30.000 hadžija, čija su tijela zatim bacili u bunar „zemzem“.

Opljačkali su Kabu i odnijeli Crni kamen u Bahrejn.

Hadž je bio otkazan deset godina, sve dok Crni kamen nije ponovo vraćen u Kabu.

Godine 967. uslijedila je kuga, od koje je umrlo na hiljade ljudi, ali i životinja u Mekki, pa je i te godine otkazan hadž.

A 983. godine politika se ponovo uplela u hadž.

Razlog su politički sporovi između vladara dva hilafeta – Abasidskog u Iraku i Siriji i Fatimidskog u Egiptu – koji se nalazio kao prepreka na putu muslimanima iz sjeverne Afrike.

Prošlo je osam godina do ponovnog održavanja hadža – 991. godine.

Od 1256. do 1260. godine, zbog političkih neprijateljstava, niko osim stanovnika Hidžaza nije obavio hadž.

Hroničar Al-Makrizi bilježi da je 1346. godine muslimanska vojska Malika Ashrafa, koja se borila kod Tabriza u Perziji, krenula na Bagdad u Iraku, gdje su se i vojska i grad zarazili kugom.

Sa krajnjeg juga Iraka hodočasnici su 1348. godine u Meku prenijeli kugu, a vladar Jemena, tek oslobođen iz zatočeništva u Egiptu, 1351. godine je bubonsku kugu sa sobom odnio u Jemen.

U aprilu 1348. godine kuga se u sjevernoj Africi proširila zapadno od Aleksandrije, pa sve do juga Tunisa i, preko mora, na Siciliju.

U Tunisu se proširila na istok i zapad, zarazivši marokansku vojsku, koja je namjeravala osvojiti Tunis.

Od bubonske kuge do pandemije kolere

Izbjeglice i preživjeli prenijeli su klice bubonske kuge nazad u Maroko potkraj 1348. godine.

Istina, sjeverozapadna Afrika mogla je, također, biti zaražena i iz španske Almerije, koja je u to doba bila pod islamskom vlašću.

U proljeće 1349. godine bubonska kuga ponovo se vratila u Mekku – procjenjuje se da je te godine od kuge umrla polovina od 2.500 do 3.000 hadžija.

Prethodnih godina broj hadžija iznosio je i do 5.000, ali se, zbog sve težih okolnosti, drastično smanjio.

Procjenjuje se da je svaki treći stanovnik Mekke umro.

Historičari su pokrajinu Hidžaz označavali kao rasadnik kuge, zbog toga što je bila čvorište trgovačkih ruta i u stalnom kontaktu s trgovcima koji su dolazili iz Džede i svojim dolascima stalno obnavljali prisustvo raznih bolesti.

Iz tog razloga, nakon osmanskog dolaska na vlast i preuzimanja hilafeta, u Mekki su izgrađene tri bolnice u kojima su se liječili oboljeli, dvije u 16. stoljeću, a treća krajem 17. stoljeća, preciznije 1697. godine.

Unatoč naporima, zdravstveno i sanitarnostanje ostalo je nepromijenjeno i u 19. stoljeću, pa je 1814. godine od  kuge u Hidžazu umrlo oko 8.000 osoba.

Epidemije kolere u arapskim provincijama

Kolera je 1821. godine sa Indijskog potkontinenta prvo dospjela do Bagdada, zatim Mosula i Dijarbakira (1822) i nekoliko mediteranskih primorskih gradova (1823).

U periodu 1821-22. došlo je do epidemije kolere u svim arapskim provincijama – Basri, Damasku, Palestini i Mekki.

U Egiptu je kolera u svega dva mjeseca usmrtila oko 150.000 osoba, od oko 3,5 miliona stanovnika Egipta.

Hadžije koje su 1831. godine prolazile kroz Mezopotamiju sa sobom su donijele koleru u Mekku, a blizu 3.000 hadžija je umrlo.

Procjenjuje se da je od pandemije kolere u Mekki i Medini umrlo između 12.000 i 30.000 osoba.

U Kairu je umrlo oko 30.000 osoba, što je bilo 15 posto od ukupne populacije grada.

Tokom treće pandemije (1845-59), kolera se 1845. godine pojavila u Bengalu, zatim je naredne godine stigla do Adena i Džede, a u novembru i u Mekku.

Procjenjuje se da je tada umrlo oko 15.000 hodočasnika.

Kolera se nastavila širiti prema Bagdadu (1846), Tibilisiju (1847), Istanbulu (1847) i Evropi (1848).

Kuga, koja se proširila i harala narednih godina po Evropi, odnijela je stotine hiljada života – u Engleskoj oko 62.000, Italiji oko 24.000, Francuskoj oko 110.000…

Serija pandemija zaraznih bolesti

Samo 1855. godine na području Mediterana od kuge je umrlo više od 230.000 osoba.

Tokom četvrte pandemije, 1865. godine Mekku je zadesila najžešća kuga – od prisutnih oko 90.000 hadžija, njih oko 15.000 je umrlo.

Koleru su donijeli hodočasnici iz Singapura.

Hadžije su po povratku kući ostale zarazili kolerom, koja se na kraju proširila od Sjeverne Afrike do Južne Evrope.

Kolera je u Tunis stigla 1867. godine, a u Alžiru i Francuskoj odnijela je oko 80.000 života.

Samo u Egiptu od kolere je u junu i julu iste godine umrlo oko 60.000 osoba.

Godine 1872. kolera se ponovo pojavila u Mekki, a zatim se proširila u Sudan; broj umrlih nije poznat.

Mekku je 1881. godine zadesila peta pandemija, koja je ovoga puta došla s hodočasnicima iz Pendžaba, u Pakistanu.

Pojavila se i naredne godine, a posljedice su bile katastrofalne – od oko 200.000 prisutnih hadžija, procjenjuje se da ih je oko 30.000 umrlo.

Odatle se brzo proširila prema Egiptu, gdje je usmrtila još oko 16.000 osoba.

Mekku je 1883. godine pogodila velika pandemija kolere, umrlo je oko 13.400 hadžija, a pretpostavlja se da je ukupan broj žrtava u Hidžazu iznosio oko 30.000.

Borba protiv širenja infektivnih bolesti

Unatoč karantinima, pandemija je iste godine u Egiptu odnijela oko 58.000 života.

Krajem 19. stoljeća kolonijalne vlasti u Indiji uvodile su žestoke mjere u borbi protiv širenja infektivnih bolesti, pa je tako nekoliko godina u periodu oko 1897. godine indijskim muslimanima zabranjeno obavljanje hadža.

Početkom 20. stoljeća Osmanlije su izražavale veliku zabrinutost zbog Hidžaza, naročito Mekke i Medine i sve većih kritika međunarodnih posmatrača zbog neobuzdane kuge koja je harala područjem.

Jedan britanski ljekar zabilježio je stotine smrtnih slučajeva uslijed kuge koja je harala u periodu od 1906. do 1908. godine, pozivajući na međunarodnu akciju u suzbijanju njeznog širenja.

Kolera je 1902. godine pomorskom rutom, vjerovatno s hodočasnicima iz Madrasa, u Indiji, došla do luke u Džedi, a odatle do Mekke, proširivši se u posljednjoj sedmici februara, uslijed čega je umrlo oko 4.000 osoba.

Iako su preduzete sve moguće mjere predostrožnosti, pokazalo se da je nemoguće spriječiti „invaziju“ na Egipat, gdje se bolest, nije jasno kako, prvo pojavila u Asjutu, a zatim dalje proširila, odnoseći u naredna tri mjeseca gotovo 34.000 života.

Godine 1907, najvjerovatnije s putnicima broda koji je stigao iz Odese, kolera se ponovo pojavila u Mekki, a naredne godine u Hidžazu je odnijela oko 25.000 života.

Smrtni slučajevi bosanskih hadžija

Javljala se četiri naredne godine zaredom.

Godine 1907. zabilježeni su i smrtni slučajevi bosanskih hadžija.

O tome je pisao Sarajevski list, a jedan od umrlih bio je čukundjed autora ovih redaka, hadži Bećir Mehmedović.

„Umrle hadžije 1907. Osim već spomenutih smrtnih slučajeva među našim hadžijama, javlja se da su još umrli, i to: Hadži Bećir Mehmedović iz Snagova, kotar Zvornik; Hadži Muharem Hadžić iz Konjica na putu za Medinu; Hadži Ali ef. Kurbegović iz Novoga u Mekki.“ (Sarajevski list, broj 27. srijeda, 6. mart 1907. godine, strana 2).

Nakon toga su 1909. godine navodno dva prosjaka koja su pješačila iz Mekke u Medinu donijela u grad koleru.

Međutim, nisu samo oni prouzrokovali probleme, već i mnoštvo drugih siromašnih hodočasnika koji su dolazili na hadž i prosili na putu od Džede do Mekke i Medine.

Procjenjuje se da su tih godina siromasi činili 20 posto hadžija.

Doktor Firmin Duguet, generalni inspektor Međunarodnog karantinskog odbora u Aleksandriji, 1931. godine navodi da se u proteklih 81 godinu pojavilo 27 epidemija tokom hadža te da je Hidžaz bio usputna stanica epidemija koje su dolazile sa istoka na zapad.

Od 1913. godine pa nadalje Mekka je bila sigurna od kolere, uz iznimku 1930. godine, kada se pojavila, ali bez smrtnih slučajeva tokom perioda hadža.

Slučaj variola vere iz 1972. godine

Od 1831. do 1918. godine Mekku su često pogađale pandemije, najčešće su dolazile sa indijskog potkontinenta, a zatim se nastavljale širiti prema Evropi i sjevernoj Africi, pa čak i sjevernoj i Latinskoj Americi.

Kolera je bila najčešće oboljenje, ali je zabilježen i slučaj širenja ospica 1930-ih, kao i slučaj variola vere (velike boginje), koju je 1972. godine u Jugoslaviju donio hadžija iz Prizrena.

U periodu od 1984. do 1986. godine u Mekki je još jednom zabilježena kolera, a 1994. godine i vibrio kolera.

Godine 1987. hodočasnici iz Azije u Mekku su donijeli meningitis, koji se kasnije, povratkom hadžija, proširio u Subsaharsku Afriku, izazivajući epidemije 1988-89. godine.

Manje zarazne bolesti, poput tuberkuloze, denge i poliomielitisa, također su bile prisutne i dokumentirane kao mini-epidemije među hodočasnicima.

Pretpostavke su da oko 40 posto hodočasnika dobije neku vrstu virusa tokom boravka u Mekki i Medini.

Zbog toga Saudijska Arabija posljednjih desetljeća prilikom obavljanja hadža zahtijeva od hodočasnika obavezno prilaganje dokaza o vakcinaciji protiv žute groznice, meningitisa i polia.