Jednostavni vodič kroz sukob Palestinaca i Izraela

Izrael je proglasio rat protiv Pojasa Gaze nakon napada bez presedana koji je izvršila palestinska grupa Hamas u subotu. Sada su oči sveta ponovo oštro fokusirane na ono šta će uslediti.

Borci Hamasa ubili su više od 800 Izraelaca u napadima na više gradova južnog Izraela. U znak odmazde, Izrael je pokrenuo kampanju bombardovanja Pojasa Gaze u kojoj je ubijeno više od 680 Palestinaca.

Mobilisane su trupe duž izraelske granice sa Gazom u očitoj pripremi za kopneni napad. Od ponedeljka je naredio “totalnu blokadu” Pojasa Gaze, obustavivši dotok hrane, goriva i drugih neophodnih potrepština već opkoljenoj enklavi, što bi se po međunarodnom zakonu tretiralo kao ratni zločin.

No, ono što se dešava i šta će se dešavati u narednim danima i sedmicama ima svoje korene u istoriji.

Decenijama zapadni mediji, akademici, vojni stručnjaci i svjetski čelnici opisuju izraelsko-palestinski sukob kao nerešiv, komplikovan i nešto što je zapelo u mrtvu tačku.

U nastavku donosimo objašnjenje jednog od najdugovječnijeg sukoba na svetu:

Šta je Balfourova deklaracija?

Pre više od 100 godina, tačnije 2. novembra 1917. tadašnji ministar spoljnih poslova Velike Britanije Arthur Balfour napisao je pismo Lionelu Valteru Rotšildu koji je bio čelnik zajednice britanskih Jevreja.

Pismo je bilo kratko, tek 67 reči, ali njegov sadržaj je imao seizmički efekat na Palestinu koji se i danas oseća.

Posvetio je britansku Vladu „uspostavi u Palestini nacionalnog doma za jevrejski narod“ i delovanju na „postizanju ovog cilja“. Pismo je poznato kao Balfourova deklaracija.

U suštini evropska sila je obećala cionističkom pokretu državu na mestu gde više od 90 posto stanovništva čini domicilni palestinski Arapi.

Britanski Mandat je stvoren 1923. i trajao je do 1948. Tokom tog perioda su Britanci vršili masovno jevrejsko doseljavanje – mnogi od novih stanovnika su bežali od nacizma u Evropi – i suočavali su se sa protestima i štrajkovima.

Palestinci su bili uznemireni zbog promene demografije njihove države i britanske otmice njihove zemlje koju su davali jevrejskim naseljenicima.

Šta se desilo 1930-ih?

Eskaliranje tenzija je vremenom dovelo do Arapskog revolta, koji je trajao od 1936. do 1939.

Aprila 1936, novoformirani Arapski nacionalni komitet pozvao je Palestince da stupe u opšti štrajk, ne plaćaju poreze i bojkotuju jevrejske proizvode u znak protesta protiv britanskog kolonijalizma i rastuće jevrejske imigracije.

Šestomesečni štrajk je naišao na brutalni odgovor Britanaca koji su pokrenuli kampanju masovnog hapšenja i vršili kazneno rušenje domova, praksu koju dan-danas protiv Palestinaca provodi Izrael.

Druga faza revolta počela je krajem 1937. i predvodio ju je pokret otpora palestinskih seljaka koji je napadao britanske snage i kolonijalizam.

Do druge polovine 1939. su Britanci doveli 30.000 vojnika u Palestinu. Sela su bombardovana iz vazduha, nametan je policijski čas, rušeni domovi, a često su beleženi administrativni pritvori i masovna ubistva.

Britanci su u tandemu sarađivali sa zajednicom jevrejskih naseljenika i formirali oružane grupe, kao i “protivpobunjeničku silu” jevrejskih boraca koju su predvodili Britanci, a zvali su se Specijalni noćni odredi.

Unutar Jišuva, zajedničke naseljeničke zajednice formirane pre države, oružje je uvoženo u tajnosti i fabrike naoružanja su uspostavljene kako bi se širio Haganah, jevrejska paravojska koja je kasnije postala srž izraelske vojske.

Tokom ove tri godine revolta, ubijeno je 5.000 Palestinaca, 15.000 do 20.000 je ranjeno, dok je 5.600 zatvoreno.

Šta je UN-ov plan podele

Do 1947. se broj jevrejskih stanovnika Palestine povećao na 33 posto, ali su bili vlasnici samo šest posto zemlje.

Ujedinjene nacije su usvojile Rezoluciju 181 kojom se pozivalo na podelu Palestine na arapsku i jevrejsku državu.

Palestinci su odbili plan jer je dodeljivao 56 posto Palestine jevrejskoj državi, uključujući većinu plodne priobalne regije.

Tada su Palestinci bili vlasnici 94 posto istorijske Palestine i činili 67 posto njenog stanovništva.

Nakba iz 1948, etničko čišćenje Palestine

Čak i pre isteka Britanskog Mandata 14. maja 1948. cionističke paravojske već su pripremale vojnu operaciju za uništavanje palestinskih gradova i sela kako bi se širile granice cionističke države koja treba biti rođena.

Aprila 1948, više od 100 palestinskih muškaraca, žena i dece je ubijeno u selu Der Jasin nedaleko od Jerusalima.

To je postavilo temelj za ostatak operacije i od 1947. do 1949. je više od 500 palestinskih sela i gradova bilo uništeno i taj period Palestinci nazivaju Nakbom, što je arapska reč za “katastrofu”.

Procenjuje se kako je ubijeno 15.000 Palestinaca, te kako je počinjen veliki broj masakara.

Cionistički pokret osvojio je 78 posto istorijske Palestine. Preostalih 22 posto je podeljeno na teritorije koje su danas okupirana Zapadna obala i opkoljeni Pojas Gaze.

Procenjuje se kako je 750.000 proterano iz njegovih domova.

Danas, njihovih šest miliona potomaka žive kao izbeglice u 58 izbegličkih kampova širom Palestine i susednih država Libana, Sirije, Jordana i Egipta.

Izrael je 15. maja 1948. objavio svoje formiranje.

Narednog dana je izbio prvi Arapsko-izraelski rat i borbe su okončane u januaru 1949. potpisom mira između Izraela i Egipta, Libana, Jordana i Sirije.

Decembra 1948. je Generalna skupština UN-a usvojila Rezoluciju 194 kojom se poziva na pravo povratka palestinskih izbeglica.

Godine nakon Nakbe

Najmanje 150.000 Palestinaca ostalo je u novoformiranoj državi Izrael i živelo pod strogo kontrolisanom vojnom okupacijom blizu 20 godina pre nego što su konačno dobili izraelsko državljanstvo.

Egipat je preuzeo Pojas Gaze, dok je 1950. Jordan započeo administrativnu upravu nad Zapadnom obalom.

Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO) je formirana 1964, a godinu kasnije je nastala i politička stranka Fatah.

Naksa ili Šestodnevni rat i naselja

Izrael je 5. juna 1967. okupirao ostatak istorijske Palestine, uključujući Pojas Gaze, Zapadnu obalu, Istočni Jerusalem, sirijsku Golansku visoravan i egipatsko Sinajsko poluostrvo tokom Šestodnevnog rata protiv koalicije arapskih vojski.

Nekim Palestincima je ovo donelo drugu prinudnu selidbu, odnosno Naksu (arapska reč za nazadak).

Decembra 1967. je nastao marksističko-lenjinistički Narodni front za oslobođenje Palestine (PFLP).

Tokom naredne decenije je serija napada i otmica aviona, dela levičarskih grupa, privukla pažnju sveta na patnje Palestinaca.

Izgradnja naselja počinje na okupiranim Zapadnoj obali i Pojasu Gaze. Sistem od dve klase je stvoren kojim se jevrejskim naseljenicima daju sva prava i privilegije izraelskih državljana dok su Palestinci morali živeti pod vojnom okupacijom koja ih je diskriminisala i branila im svaki oblik političkog i građanskog delovanja.

Prva Intifada 1987-1993

Prva Intifada izbila je u Pojasu Gaze decembra 1987. nakon što su četiri Palestinca ubijena kada je izraelski kamion udario u dva kombija sa palestinskim radnicima.

Protesti su se brzo raširili Zapadnom obalom, a mladi Palestinci su kamenjem gađali izraelske tenkove i vojnike.

To je dovelo i do formiranja pokreta Hamas, svojevrsne ispostave Muslimanske braće koja je povela oružani otpor izraelskoj okupaciji.

Žestoki odgovor izraelskog odgovora najboje se prikazuje u politici „Polomite im kosti“ koju je vodio tadašnji ministar odbrane Jicak Rabin. Sadržavala je masovna ubistva, zatvaranje univerziteta, deportacije aktivista i uništavanje domova.

Intifadu su uglavnom provodili mladi ljudi i njome je upravljalo Ujedinjeno nacionalno vodstvo Ustanka, koalicija palestinskih političkih frakcija posvećenih okončanju izraelske okupacije i uspostave palestinske nezavisnosti.

Arapska liga je 1988. priznala PLO kao jedinog predstavnika palestinskog naroda.

Intifadu karakteriziraju narodne mobilizacije, masovni protesti, građanski neposluh, dobro organizovani štrajkovi.

Prema izraelskoj organizaciji za ljudska prava B’Tselem, 1.070 Palestinaca su ubile izraelske snage tokom Intifade, uključujući 237 dece. Više od 175.000 Palestinaca je uhapšeno.

Intifada je takođe nagnala međunarodnu zajednicu da traga za rešenjem sukoba.

Godine Osla i Palestinska samouprava

Intifada je završena potpisivanjem Sporazuma iz Osla 1993. i stvaranjem Palestinske samouprave (PA), privremene Vlade kojoj je odobrena ograničena samouprava u džepovima okupiranih Zapadne obae i Pojasa Gaze.

PLO je priznao Izrael na osnovu dvodržavnog rješenja i efektivno potpisao dogovore kojima se daje Izraelu kontrola nad 60 posto Zapadne obale i većina zemlje i vode na teritoriji.

PA je trebala da trasira put ka prvoj izabranoj palestinskoj vladi koja je trebala da upravlja nezavisnom državom u Zapadnoj obali i Pojasu Gaze sa glavnim gradom Istočnim Jerusalemom, ali to se nikada nije desilo.

Kritičari smatraju PA korumpiranim podizvođačem izraelske okupacije koji sarađuje blisko sa izraelskom vojskom u gušenju kritičara i političkih aktivista protiv Izraela.

Izrael je 1995. podigao ogradu pod električnim naponom i betonski zid oko Pojasa Gaze i prekinuo vezu palestinskih teritorija.

Druga Intifada

Druga Intifada je počela 28. septembra 2000. kada je lider opozicionog Likuda Ariel Šaron napravio provokativnu posetu kompleksu džamije Al-Aksa sa hiljadama pripadnika snaga sigurnosti razmeštenih u i oko Staog grada Jerusalema.

Sukobi između palestinskih demonstranata i izraelskih snaga odneli su živote pet Palestinaca, dok ih je 200 povređeno tokom dva dana.

Incident je doveo do raširenog oružanog ustanka. Tokom Intifade, Izrael je naneo ogromnu štetu palestinskoj ekonomiji i infrastrukturi.

Izrael je ponovo okupirao područja pod upravom PA i počeo izradnju separacijskog zida koji je, zajedno sa bjesomučnom izgradnjom naselja, uništio palestinska sredstva za život i zajednice.

Naselja su nelegalna prema međunarodnom zakonu, no tokom godina su stotine hiljada jevrejskih naseljenika naselile kolonije izgrađene na otetoj palestinskoj zemlju.

Prostor za Palestince se smanjuje jer putevi i infrastruktura koje smiju koristiti samo naseljenici presjecaju Zapadnu obalu, pretvarajući palestinske gradove u bantustane, izolirane enkave crnih Južnoafrikanaca koje je bivši režim aparthejda stvorio u JAR-u.

Kada su Sporazumi iz Osla potpisani, nešto više od 110.000 jevrejskih naseljenika je živelo u Zapadnoj obali i Istočnom Jerusalemu.

Danas je ta brojka bliža 700.000 koji žive na više od 100.000 hektara zemlje otete od Palestinaca.

Palestinska podela i blokada Gaze

Lider PLO-a Jaser Arafat je preminuo 2004. godinu dana kasnije je okončana druga Intifada, izraelska naselja u Pojasu Gaze su rastavljena i izraelski vojnici i 9.000 naseljenika su napustili enklavu.

Godinu dana kasnije, Palestinci su prvi put glasali na opštim izborima.

amas je osvojio većinu. No, dolazi do građanskog rata Fataha i Hamasa koji je trajao mesecima i koji je odneo stotine palestinskih života.

Hamas je proterao Fatah iz Pojasa Gaze, dok je Fatah – glavna stranka Palestinske samouprave – preuzeo kontrolu nad delovima Zapadne obale.

Juna 2007. je Izrael nametnuo kopnenu, vazdušnu i pomorsku blokadu Pojasa Gaze, optuživši Hamas za terorizam.

Ratovi u Pojasu Gaze

Izrael je vodio četiri vojna pohoda na Gazu: 2008., 2012., 2014. i 2021. Ubijeno je na hiljade Palestinaca, među njima mnogo dece, a uništeno je na desetine hiljada domova, škola i zgrada administracije.

Obnova je bila skoro pa nemoguća jer opsada sprečava da do Gaze dolazi građevinski materijal poput čelika i cementa.

Tokom napada 2008. korišćeno je međunarodno zabranjeno oružje poput fosfornog plina.

Tokom 2014. je za 50 dana Izrael ubio više od 2.100 Palestinaca, uključujući 1.462 civila od čega blizu 500 dece.

Za vreme tog napada, odnosno Operacije Zaštitni rub kako je nazivaju Izraelci, blizu 11.000 Palestinaca je ranjeno, 20.000 domova uništeno i pola miliona ljudi raseljeno.