Kako arheologija profitira od klimatskih promena?

Ali, postoji i druga strana medalje, piše Dojče vele.

Klimatske promene retko prate i neke pozitivne „nuspojave“. Ali, kako se čini, bar arheologija profitira od ubrzanog otapanja glečera ili permafrosta, odnosno isušivanja reka i jezera.

Proteklih godina zabeležen čitav niz arheoloških senzacija koje su vekovima doslovno bile konzervirane u ledu, ili onih otkrića koje je voda štitila od radoznalih pogleda, uništavanja ili pljačkanja.

Brojna takva otkrića postala su vidljiva tek nakon otapanja leda. Porast temperature vazduha ili vode koji se beleži proteklih decenija, ima dramatične posledice i po nauku. Jer, ono što je milenijumima bilo dobro zaštićeno u hladnoj i vlažnoj klimi, sada je zbog klimatskih promena izloženo novim uslovima i preti mu nestanak u veoma kratkom roku.

Blago u ledu

Led, koji očigledno ipak nije večan, za čovečanstvo odnosno za generacije koje su usledile, sačuvao je senzacionalne stvari poput „Ecija“, mumija iz kamenog doba otkrivene 1991. Zahvaljujući izvanrednom stanju u kojoj se nalazio, istraživači su mogli da veoma precizno rekonstruišu kako je „čovek iz leda“ pre oko 5.300 godina živeo na području Alpa, između Italije i Austrije.

Arheolozi sve češće arheolozi u planinskim područjima pronalaze impresivna svedočanstva drama koje su se događale u prošlosti. Baš nedavno su naučnici iz Perua i Poljske predstavili rekonstrukciju mumije „Huanita“, devojčice stare otprilike 14 godina, pripadnice plemena Inka, koja je pre nešto više od 500 godina bila žrtvovana bogovima.

Ricostruito il volto della mummia Juanita in Perù. L’adolescente Inca fu sacrificata alle divinità a 6.000 metri #ANSAhttps://t.co/Y15J7C456b

— Agenzia ANSA (@Agenzia_Ansa) October 25, 2023

Naime, praktikovanjem krvavog ritual po imenu „kapakoča“, pripadnici Inka nadali su se zaštiti bogova od prirodnih katastrofa. Zaleđena mumija pronađena je 1995. godine, na više od 6.000 metara nadmorske visine, kod vulkana Ampato na jugu Perua. Mumija je, zahvaljujući otapanju leda i eroziji tla, upala u krater vulkana. Pre toga se nalazila na jednoj lokaciji Inka na nešto višoj nadmorskoj visini.

Blago u permafrostu

U evropskim Alpima ili u Skandinaviji sve češće se pronalazi oružje, sanke ili komadi odeće iz rimskog vremena ili iz Srednjeg veka. Zbog dobre konzervacije tih nalaza stručnjaci mogu da saznaju mnoštvo detalja o tome kako je izgledao život naših dalekih predaka.

Posebno veliki broj otkrića beleži se na lokacijama na kojima se permafrost povlači velikom brzinom. Radarski snimci na Antarktiku ispod leda pokazuju slivove prastarih reka. Na Aljasci odjednom na svetlo dana izlaze stara naselja. U Sibiru su istraživači otkrili ostatke tri mamuta koji bi mogli da budu stari i više od tri miliona godina. U Kanadi je otkrivena čak i jedna beba mamuta, kompletno očuvana i potpuno mumificirana.

Trka s vremenom

To su naravno sjajna, slučajna otkrića, ali vreme neumoljivo teče. Ono što je danas odlično konzervirano u permafrostu, a radi se o organskim materijalima – za samo nekoliko godina pretvoriće se u tragove boje na tlu.

Otapanje glečera, žestoke padavine, ali naravno i porast nivoa mora, pred arheologiju postavljaju sasvim nove izazove. Velika opasnost preti na primer brojnim antičkim lučkim gradovima na Sredozemlju.

Klimatske promene ne manifestuju se samo u obliku leda koji se otapa ili poplava, one su zaslužne i za stravične suše.

Ekstremne suše

Za arheologe su to delimično srećne okolnosti, ali za eko-sisteme i njihove žitelje to je katastrofa. Ribe masovno izumiru, polja više ne mogu da se obrađuju, pitke vode nema.

U Iraku je recimo zbog ekstremne suše u jednom akumulacionom jezeru odjednom „osvanuo“ jedan grad star oko 3.400 godina. Nemački i kurdski arheolozi bili su u prilici da nakratko istraže to naselje koje potiče iz bronzanog doba. A onda je opet pod vodom nestao centar Mitanija, jedne od najmisterioznijih kultura antičkog vremena.

U španskom Kaseresu su se zbog suše u jednom akumulacionom jezeru, na lokaciji Gvadalperal odjednom mogle videti dolmeni, kameni spomenici. Ta lokacija se zove inače i „španski Stounhendž“. Spomenik megalitske kulture sastoji se od više od 150 pojedinačnih kamenih blokova i nastao je pre oko 7.000 godina.

Olupine brodova otkrivene su u isušenom koritu reke Misisippi u SAD. Mnogo ih ima i u Dunavu u delu toka kroz Srbiju: za vreme rekordnih suša (i niskih vodostaja) na svetlo dana izronili su brojni nemački ratni brodovi iz Drugog svetskog rata. Te olupine predstavljaju opasnost za rečni brodskog saobraćaj, ali opasni su i zbog toga što u njima još ima municije, što je rizik i za ljude i za životnu sredinu.

Ugrožen opstanak

Dimenzije tog problema pokazuju se u svoj svojoj „raskoši“ i u Brazilu. Zbog velike suše mnoge reke na području Amazona nalaze se u vanrednom stanju. Vodostaj reke Negro opao je od jula ove godine za oko 15 metara na jednoj lokaciji na kojoj su zbog suše otkrivene praistorijske rezbarije koje pomalo podsećaju na današnje emodžije, i koje su stare oko 2.000 godina. Aktuelni vodostaj najniži je u poslednjih 120 godinu. Suša ugrožava opstanak tih gravura i same lokacije, upozoravaju arheolozi. Ali, ona pre svega ugrožava opstanak ljudi koji danas tamo žive.