Kako je krajnja desnica stekla kontrolu nad Zapadom

Shvatiti ko ili šta je ohrabrilo tu masu ljudi da ospore legitimitet američke demokratije bilo je predmet raznih debata od tada.

Neki prst krivice upiru u bivšeg predsednika Donalda Trumpa, koji je proveo većinu novembra i decembra okupljajući nezadovoljne birače sa sasvim neosnovanim tvrdnjama o izbornoj prevari.

Drugi krive širenje teorije zavjere QAnon i njene milione pristalica na različitim društvenim mrežama, koji tvrde da su demokrate “zli pedofili”. Grupe koje se hvale konzervativnim oblicima nacionalizma, kao što su Proud Boys i Oath Keepers, takođe su okrivljene, kao i one grupe i pojedinci koji otvoreno propagiraju belačku nadmoć.

Istina je da ovakva pobuna nema istorijske paralele u SAD-u. Pa ipak, dogma koja povezuje te grupe – ultradesničarska ideologija – ima duboku i višestruku istoriju, koja potiče od pre onih pojedinaca koji su verovali da sudbina njihove države zavisi o pokušaju da ponište slobodni i pošteni izbori.

Za neke izvan SAD-a, američki brend krajnje desnice može se činiti čudnim, ako ne i potpuno apsurdnim.

Ipak, koja je to “nacija“ koju grupe kao što su Proud Boys žele odbraniti?

Generacije emigranata su redovno menjale američku demografiju, čineći gotovo nemogućim da se upre prstom u bilo koju vrstu kulturne ili etničke “esencije“.
Teže je reći isto o, naprimer, Francuzima, Nemcima ili Englezima. Pogledajte datume osnivanja određenih univerziteta – Cambridge u Velikoj Britaniji datira iz 1209. godine; Harvard se smatra najstarijim univerzitetom u SAD-u, koji počinje s radom četiri veka kasnije, 1636. godine.

Izvesne nacionalnosti imaju više od milenija iza sebe, dok u SAD-u Amerikanci ne samo da su mnogo mlađi kao nacionalnost, već su, s izuzetkom autohtonih stanovnika, takođe sačinjeni od grupa iz celog sveta.

Pa ipak su desničarske snage u SAD-u naše dovoljno zajedničkog da stvore veze s kolegama u Evropi. Zapravo je preporod desničarske ideologije u različitim tačkama u historiji često išao ruku pod ruku na dva kontinenta.

Uzmite u obzir Steve Bannona, koji je jedno vrijeme bio jedan od Trumpovih savjetnika, nakon što je proveo godine kao predsedavajući desničarske stranice Breitbart News. Nakon što je otišao iz Bele kuće, Bannon je pronašao političke lidere i pokrete u državama kao što su Belgija i Italija, s apetitom za njegov brend ultradesničarskog nacionalizma.

Kratko prije nego što je Trump pobijedio 2016. godine, s porukom “Amerika na prvom mjestu“, Brexit je šokirao mnoge, u sklopu kojeg je engleski nacionalizam zadao udarac internacionalističkom sentimentu u obliku Evropske unije.

U međuvremenu je Viktor Orban i njegov brend antiimigrantskog neliberalizma ostao snažan u Mađarskoj. Francuskinja Marine Le Pen, kćerka desničarskog lidera Jean-Marie Le Pena, želi se ponovo kandidirati za predsednicu sa svojim dobro poznatim brendom ksenofobičnog nacionalizma, koji je privukao milione, iako je izgubila od Emmanuela Macrona 2017. godine.

Iako je entuzijazam za krajnju desnicu oslabio tokom nekoliko decenija nakon Drugog svetskog rata, vratio se u proteklim decenijama. Prezime Le Pen je u suštini je brend za krajnju desnicu u Francuskoj.

Razmišljanje o ovom periodu u historiji, s krajnjom desnicom u fokusu, može nam pokazati mnogo o ultradesničarskoj politici ne samo u SAD-u, već i globalno, danas.

Štaviše, levičarsko odricanje od smelosti, zajedno s masovnom politikom u korist centrizma, pružilo je desnici solidan prostor za napredak. Ovo je, zajedno s međunarodnim ekonomskim silama koje pokreću promenu širom sveta, podstaknulo mnoge koji se osećaju otuđeni od političkog diskursa da se priklone elementima koji pružaju lažno obećanje vraćanja starim danima “slave“.

Nacisti po celom svetu

Kad ljudi pomisle na krajnju desnicu, vjerovatno se sete Adolfa Hitlera.

Jedan problem je taj što je prevelik broj predstavljanja nacista skoncentriran na njihovog despotskog lidera iz 1930-ih, predstavljajući ga kao izolovanog manijaka koji je nekako uspeo organizovati masovna ubistva miliona i gurnuti svet u rat.

Realnost je, naravno, daleko komplikovanija.

Tokom 1920-ih i 1930-ih nemačka Nacistička stranka je nominovala kandidate na izborima i osvojila je neka mesta u parlamentu, uz podršku miliona nemačkih birača.

Hitler je 1932. godine bio drugi, nakon Paula von Hindenberga, kada se kandidovao za predsednika, s nešto više od 19 miliona glasova za Paula i 13 miliona za Hitlera. Zakonodavni izbori te iste godine doneli su nacistima najveći broj mjesta u nemačkom Reichstagu, više od 37 posto.

Nacisti nisu krili antisemitski nacionalizam od birača i redovno su ga prikazivali u svojoj propagandi 1920-ih i 1930-ih.

Birači koji su odabrali Hitlera znali su šta dobijaju.

A privlačnost koju su nacisti proizveli našla je odjeka i van granica Nemačke, čak i s druge strane Atlantika.

Charles Lindbergh, američki pilot koji je postao slavan jer je bio prvi koji je prelatio Atlantik 1927. godine, vratio se u Evropu da upozna istaknute naciste, kao što Wilhelm Goring, u 1930-im. Kao glasnogovornik Američkog prvog komiteta, izolacionističke organizacije koja je željela držati SAD van Drugog svetskog rata,

Lindbergh je pomogao širenju antisemitizma unutar SAD-a.

Uspon masovnih pokreta

Druge organizacije, kao što je nemačko-američki Bund, u isto vreme su predstavljale nacističku Nemačku kao dobru Amerikancima, organizujući događaje kao što je sada neslavno “proameričko“ nacističko okupljanje u Madison Square Gardenu (New York), koje je privuklo blizu 20.000 prisutnih da slušaju nacističke simpatizere.
Desničarski huškači su postojali u SAD-u i širom Evrope, ne samo u državama kao što su Italija i Španija, gde su fašisti preuzeli vlast, već i u Velikoj Britaniji, kao i Francuskoj, gde su izgradili vrelo podrške tokom godina između dva svetska rata.

Kada su nacisti okupirali Francusku tokom Drugog svjetskog rata, našli su mnogo spremnih saradnika, koji su pomogli deportovati Jevreje u koncentracione logore, kao i zvaničnike, kao što je heroj iz Prvog svjetskog rata Philippe Petain, koji su upravljali pronacističkom Višijskom Francuskom od 1940. do 1944. prema principima „travail, famille, patrie“ (rad, porodica, očevina) nauštrb tradicionalnih ideala Francuske republike “liberte, egalite, fraternite” (sloboda, jednakost, bratstvo).
Razmatrajući krajnju desnicu u ovo vrijeme, vredi pomenuti da umesto „zlih“ pojedinaca koji varaju, preveslavaju ili silom nagovaraju svoje sugrađane, vidimo uspon masovnih, popularnih pokreta.

Oni jesu naišli na neki otpor.

Protivljenje levičara je variralo, poprimajući oblik organizovanog oružanog otpora, kao što se vidi na primeru Španskog građanskog rata, do više decentraliziranih napora u SAD-u.

Oružana i tajna nastojanja francuskih građana izazivala su naciste, dok su organizovani bojkoti, predvođeni američkim Jevrejima uz podršku sindikata, tražili način da nanesu ekonomsku štetu nemačkoj ekonomiji i podignu svest o širenju nasilnog antisemitizma u Evropi.

Levica u Evropi se ili mučila da pruži efikasan otpor potezima desnice da bi osvojila podršku i preuzela vlast, a često je oterana u potčinjenost.

Moć zavereničkog razmišljanja

Stvarnost je da se antisemitizam, kao i drugi oblici rasizma, nativizma i zavjereničkog razmišljanja, nisu pojavili odjednom 1930-ih.

Rasizam, institucionaliziran u obliku Jim Crow zakona u SAD-u, učinio je da crnci žive u lošem smeštaju i uče u ispodprosečnim školama. Pojavivši se u drugoj polovini 19. stoljeća, ovi zakoni su utvrdili pravni sistem belačke nadmoći koji je diskriminirao ljude tamnije puti politički, ekonomski i kulturno. Mnogo pre tog, na rasi zasnovano, nasledno ropstvo pojavilo se kada su evropski doseljenici učinili plantažnu ekonomiju centralnom za kolonijalnu izvoznu poljoprivredu.

Kroz veći deo američke istorije, Afroamerikanci su negativno stereotipizirani u popularnoj kulturi – od belih glumaca koji su koristili crno lice u pozorištu kao način da se crnci predstave kao glupi i leni, do filmova, koji predstavljaju ljude afričkog porijekla kao nasilne ili kriminalce. Ovo drugo predstavljanje, naime, kao prijetnje, nastavilo se dugo nakon ropstva. Takvi strahovi i anksioznosti pružili su sloj masovne paranoje za političke i ekonomske institucije koje su podržavale bjelačku nadmoć.

Ako nije bio strah od crnaca, koji je provocirao zavereničko razmišljanje, postojala je sumnjičavost u vezi „katolika“ koja je izazvala ludilo u 19. stoljeću.
To je bio jedan od glavnih pokretača iza popularnosti grupe „Know-Nothings“ (ne znamo ništa), koji su dobili ovo ime jer ako bi član bio upitan za grupu, odgovarao bi da „ne zna ništa“, tajnog društva koje je preraslo u političku stranku koja je došla na političku scenu u SAD-u 1840-ih i 1850-ih. Ova je grupa širila ideju da katolici, predvođeni Papom, predstavljaju prijetnju za dominaciju protestanata. Tada su verovali da su irski imigranti nosioci papinih političkih mahinacija, koji su, u grupama, nahrupili u SAD da rade po Papinom naređenju.

Nekih 170 godina prije nego je QAnon odigrao ulogu u podsticanju desničarskih aktivista da napadnu Capitol, grupa „Know-Nothings“ je predstavljala rimokatoličke imigrante kao zlu silu koja prijeti SAD-u.

U više navrata tokom 1830-ih, 1840-ih i 1850-ih, ova antiimigrantska grupa je pokrenula višestruke nerede u velikim američkim gradovima. U Philadelphiji su dva zasebna nereda dovela do ubistva 29 imigranata, kao i do spaljivanja katoličkih crkava.

Antikatolička paranoična zavera i KKK

Nekoliko decenija kasnije, Ku Klux Klan (KKK), poznat po bijelim kapuljačama, spaljivanju krstova i mržnji prema Afroamerikancima, takođe je bio motivisan antikatoličkom paraniočnom zavjerom.

KKK, koju Southern Poverty Law Center smatra jednom od najstarijih mrzilačkih grupa u SAD-u, postala je nakon američkog Građanskog rata 1861-1864. Nakon poraza Konfederacije, bivši generali južnjačkih snaga i drugi simpatizeri oformili su Klan 1865, da bi spriječili crne Amerikance koji su tek stekli pravo glasa da koriste svoja politička prava. Intervencija federalne vlade, posebno Zakon o provedbi iz 1871, koji je naveo federalne čete da okupiraju Jug kako bi ugušili rasno motivirano nasilje i novčano kaznili, i zatvorili članove KKK-a zbog nasilnih zločina, efikasno je okončao prvi talas aktivnosti KKK-a.
Antikatolička zavjera je pomogla da se preporodi Klan 1910-ih i 1920-ih. Dio belačke supremacističke ideologije Klana, osim rasizma, bila je i promocija protestantskog kršćanstva koja je isključila i Jevreje i katolike.

Ovo u kombinaciji sa prihvatanjem pokreta s kraja stoleća o zabrani alkohola 1920-ih – je katapultiralo broj članova ove desničarske nasilne organizacije prema 4 miliona do 1920-ih. Sa ciframa u hiljadama prije i poslije ovog vremena, Klan je dostigao svoj vrhunac u prvih nekoliko decenija 20. stoljeća.
Poenta je da zavereničko teoretiziranje – jedan vid smeštanja različitih ljudi i događaja u pojednostavljen narativ koji pripisuje krivicu specifičnoj grupi – nije ništa novo u SAD-u.

I Evropa je svedočila spoju ultradesničarske misli sa zavereničkim razmišljanjem.

U Francuskoj je postojao Alfred Dreyfus, mladi jevrejski oficir kojem je na prelazu veka suđeno na vojnom sudu jer je navodno izdao vojne tajne Nemcima. Javno degradiran i osuđen na vojnom sudu, Dreyfus je poslat na Đavolji otok – francuski otočni zatvor – na doživotnu kaznu.
Dokazi o navodnoj Dreyfusovoj saradnji doslovno nisu postojali. Nakon što je u njemačkoj ambasadi pronađeno pismo koje je izgleda pokazivalo izdajničku nameru protiv francuske vlade 1894, krivica je pala na jedinog Jevreja u francuskoj vojsci.

Dreyfus će provesti pet godina u zatvoru, a njegov slučaj je podelio državu. Pomilovanje je stiglo 1899, a uslijedilo je potpuno oslobađanje od optužbe 1906.
Dreyfusovo pitanje, kako je poznato, bilo je kontroverzno, ne samo zato što je optužena osoba za krivicu bez stvarnih dokaza.
U svom radu Porijeklo totalitarizma, Hannah Arendt je primetila da je ova kontroverza dovela antisemitsko zavjereničko razmišljanje na videlo. Centralna je bila činjenica da je Dreyfus bio Jevrej, što su teoretičari zavere i propagatori povezali sa nepouzdanošću i izdajom. U svojoj analizi, Ardent je otkrila da je privlačnost antisemitizma bila blisko povezana sa nacionalnim padom; mase ljudi su bile spremne povjerovati teorijama zavere i napadati Jevreje, često nasilno, kada su njihovi nacionalni identiteti bili pod sumnjom.

Ključni katalizator u Dreyfusovom pitanju, ova opasna kombinacija zavere i nacionalne anksioznosti, bit će pokretač Hitlerovog uspona u Nemačkoj nekoliko decenija kasnije.

Kada dođe do krize, vreme je za žrtvene jarce

Bilo da se radi o paranoji koja okružuje nepostojeću papsku spletku, ili antisemitizam, uvek je i posvuda prisutna izvesna grupa ljudi koja traži načina da okrivi neku drugu grupu zbog neke vrste percipiranog „pogrešnog“.

Pa ipak, kada je „pogrešno“ dovoljno generalizovano, sa recimo, rastućom nezaposlenošću, zavjere pronalaze različito tlo da rastu. Takav je bio faktor koji je tome doprinosio da je Hitler uspio mobilizirati ljude 1920-ih i 1930-ih.

Poraz Nemačke u Prvom svetskom ratu bio je još bolniji jer su pobednici okrivili ovu centralnoevropsku državu za rat, prisilivši je da plati ratnu odštetu. Ekonomska šteta Sporazuma iz Versaja 1919. dodatno je pojačana ekonomskim posljedicama Velike depresije, koja je započela 1929. i poharala SAD, koji je gajio svoj miks toksičnih teorija zavjera na fonu rase.

Kraj Drugog svjetskog rata nije samo donio početak proširenog ekonomskog oporavka, već i velikih političkih stranaka u Evropi i SAD-u, implementirajući široke, javne politike o sindikatima, zdravstvu i infrastrukturi.

Administracija američkog predsjednika Franklina Delana Roosevelta (FDR) započela je neke od ovih inicijativa prije početka Drugog svjetskog rata u projektu koji je nazvan „New Deal“. Tokom 1930-ih, od duboke reforme poljoprivrede do obezbeđenja socijalne sigurnosti i promocije infrastrukturnih projekata, američka vlada je uspjela izgraditi jednu vrstu socijalne države.

Slične politike su postojale i s druge strane Atlantika, ali nakon rata su institucije mnogih evropskih socijalnih država narasle. Takvi primjeri uključuju kreiranje britanske Nacionalne zdravstvene službe (NHS), koja je nastala 1946. Uredbu o socijalnoj sigurnosti je usvojila privremena francuska vlada nakon rata, a uključivala je doplate za djecu, penzije za stare i pokriće za industrijske nesreće. Bilo je sličnih inicijativa u Belgiji i u Holandiji.

Ova nastojanja za promenom u načinu na koji su se vlade odnosile prema svojim populacijama podržao je Marshallov plan koji je finansirao SAD i koji je poslao milijarde dolara u obliku grantova i zajmova da se rekonstruiše ratom razorena Evropa.

Taj novac nije bio deo nekog dobronamernog humanitarnog projekta.

Delom su ti resursi otišli na borbu protiv širenja sovjetskog uticaja. Resursi su slati u države koje su prihvatile američke investicije i kupovali američke proizvode, dok su takođe pristale da unaprijede proizvodne prakse i odbace komunizam.

Ne možeš ga iskoreniti, ali ga možeš potisnuti

Bilo da ga gledate kao mjere za izgradnju američkog uticaja ili kao koordinirane napore da se svet učini sigurnim za demokratiju, neporecivo je da je Marshallov plan pomogao Evropi da se ponovo izgradi.

Zajedno sa mnoštvom masovnih, hrabrih projekata, u različitim državama 1930-ih i 1940-ih, Marshallov plan je bio dio javne politike koji je pokazao kako inovativne vladine inicijative na značajnom nivou mogu unaprediti živote miliona ljudi.

Nisu katolici bili problem, već siromaštvo. Okrivljavanje Jevreja za nezaposlenost ne kreira radna mesta, reforma proizvodnih tehnika i ulaganje u infrastrukturu kreira.
Ozbiljne javne politike sa dokazanim rezultatima potisnule su rast ultradesničarskih pokreta u to vrijeme.

Rasizam nije poražen, međutim – rasisti su samo imali manje šanse da žrtvuju specifične grupe u društvu. Dokaz je to što, uprkos proširenim vladinim programima, od zdravstva do nezaposlenosti, konzervativne ultradesničarske grupe su se i dalje pojavljivale s vremena na vreme.

Na primer, kako se vidi na primeru udruženja John Birch u SAD-u, sa svojim antikomunističkim zaverama koje su razvijene 1950-ih, krajnja desnica je razrijeđena unutar Republikanske stranke koja je pristala na centralne principe socijalne države New Deala koju je FDR omogućio. Eisenhower, prvi Republikanac koji je izabran nakon Drugog svetskog rata, nije pokušavao poništiti politike iz ere FDR-a, već je zapravo gradio na njima.

Smanjen pritisak na ljude

Ku Klux Klan je također učinio svoje prisustvo vidljivim, posebno na jugu SAD-a, kada se protivio desegregaciji 1960-ih. Pa ipak, nasilna koliko je ova grupa bila, nikada nije uspela ponoviti uspeh koji je postigla 1920-ih u pogledu članstva ili geografskog dometa.

Rasizam i zavereničko razmišljanje nisu poraženi, daleko od tog, ali njihov je pritisak na ljude bio reduciran.

Desnica u Evropi u ovo vreme takođe je bila donekle marginalizovana. Marshall Phillipe Petain, koji je predvodio kolaboracionističku Francusku tokom nacističke okupacije, osuđen je za izdaju 1946. i dobio je doživotnu kaznu. Pušten je na slobodu 1951, u dobi od 95 godina, zbog lošeg zdravlja. Umro je te iste godine. Drugi, mlađi skorojevići na krajnjoj desnici, kao što je Pierre Sidos, započinjali su različite pokrete tokom 20. stoljeća, ali nikada nisu uspeli okupiti više od nekoliko hiljada pristalica. U Italiji, ne samo da je Fašistička stranka zabranjena u novom državnom Ustavu 1946, već je jedna od njenih ispostava – talijanski Socijalni pokret – uspela osigurati svega nekoliko desetak predstavnika u Parlamentu tokom 1950-ih i 1960-ih od ukupno 630 zastupničkih mjesta koliko ih ima u italijanskom Donjem domu Parlamenta.

Pozadina marginalizacije krajnje desnice bilo je vreme održivog ekonomskog rasta.

Većina većih političkih stranaka u Evropi i u SAD-u, podržala je centralne elemente socijalne države. To je uključivalo ulogu sindikata u pregovorima oko plata i uslova rada, kao i mesta vladine intervencije u pružanju zdravstvene nege. Čak je i SAD, koji ostaje jedina velika napredna kapitalistička država bez javnog zdravstvenog sistema za svakog građanina, doživeo uvođenje Medicarea i Medicaida 1965. Iako ovi programi ne osiguravaju zdravstvenu negu kao legalno pravo, oni pružaju subvencionirano zdravstveno osiguranje starijima, ljudima s invaliditetom i siromašnim Amerikancima.

Ukratko, konsenzus, koliko god nesavršen bio, obuzdao je proterivanje krajnje desnice u mnogim državama u severnoj Americi i u Evropi. I dalje su, međutim, postojali teoretičari zavere, neonacisti i ultradesničarski huškači koji su ostali aktivni.

Poništen konsenzus iz 1970.

Stagflacija – kovanica ekonomskih termina koja označava stagnirajuću produktivnost sa rastućom inflacijom – pojavljivala se u većini diskusija u SAD-u i Evropi u vezi ekonomskih pitanja 1970-ih.

Radnici u naprednim kapitalističkim državama stupili su u štrajk da zahtevaju veće plate kao vid da se nose sa načinom na koji je inflacija u to vrijeme cepkala njihovu kupovnu moć. U međuvremenu su vlasnici želeli veću produktivnost i, naravno, veći profit, a ipak su se mučili da se takmiče sa jeftinim uvozom od izranjajućih ekonomija, kao što je bio Japan. Nezadovoljna radna snaga samo je pojačala njihove glavobolje.
Ultradesničarski pokreti niti su prouzrokovali stagflaciju niti su pronašli odgovor na nju. Oni su, kao što ćemo videti, se okoristili merama preduzetim da se adresira ekonomska boljka 1970-ih.

U suštini, u ovo vreme nalazimo upotrebu nezgrapnih taktika od strane vlada u SAD-u, Velikoj Britaniji i drugdje u Evropi da uguše radničke sindikate. Kako su se suprotstavili sindikatima, promenila se i monetarna politika, s odgovorom na inflaciju koji je došao od ekonomista čikaške škole kao što je Milton Friedman, koji je zagovarao minimiziranje uloge vlade u ekonomskim pitanjima.

„Laissez faire“, što znači „pustiti“ smatrano je najboljim pristupom za razmišljanje o ekonomskoj politici.

Zagovornici čikaške škole verovali su da je ključ za ekonomski rast u poreskim rezovima i deregulaciji. Programi socijalne države, kao što su osiguranje od nezaposlenosti, trebali su proći „reformu“, što je značilo uključenje uslova podobnosti za posao ili ograničavanja pristupa sveukupno. Sindikati nisu prikazani kao protuteže ekonomskim i političkim elitama već, umjesto tog, kao specijalne interesne grupe koje je trebalo staviti na njihovo mjesto.
Rezultat ovih promjena bila je sigurna stabilnost. Inflacija je dovedena pod kontrolu dok je produktivnost porasla. Pa ipak, zajedno sa proizvodnim dobicima desio se i porast socioekonomske nejednakosti.

Značaj kolektivnog cenkanja – to jeste, kada su sindikati bili rašireni i smatrani legitimnim u periodu poslije Drugog svjetskog rata – bio je u vezivanju ekonomske produktivnosti za ispregovarana povećanja plata. Sa potisnutim sindikatima, kompanije su mogle donositi odluke bez da moraju ozbiljno razmotriti ulazne informacije od svojih radnih snaga. Nadalje, sa Kinom koja je prigrlila promjene slobodnog tržišta i tražila strane investicije i sa bivšim komunističkim državama koje su uradile isto kada je pao Sovjetski savez, kompanije su mogle tražiti prilike za investicije na globalnom nivou što je bilo nezamislivo 1960-ih.

Priliv migranata kao gorivo

Pozornica je postavljena za uspon desnice.

Prvo, ovaj porast stranih investicija, posebno u istočnu Evropu i Latinsku Ameriku, poremetit će lokalne ekonomije na takav način da će podstaknuti ljude da napuste te države. Ovo zajedno sa proširenjem laissez-faire ekonomija na globalni jug, dovelo je do smanjena socijalnih sigurnosnih mreža širom sveta. Od Meksika do SAD-a, ili Poljske i Ukrajine do NJemačke, kao i Velike Britanije, ekonomske transformacije značile su porast migracija.
Priliv migranata u Evropu i SAD pružio je gorivo za demagoge okrenute ka teorijama zavere.

Ovi novopristigli ljudi, jesu li krali poslove, uništavali nacionalno nasleđe ili, još gore, donosili zarazne bolesti? Nacionalisti su pronašli u migrantima ranjive, često politički obespravljene ljude, koji bi postali sirovi materijal za mrzilačku politiku i mobilizaciju.

Ovo se vidi danas u izvesnim tačkama zapaljenja, koje se, naprimer, tiču izbjeglica na grčkom otoku Lezbosu. Ultradesničari, naoružani svojim profilima na društvenim mrežama, uspeli su preokrenuti prisustvo hiljada ljudi koji bježe od očajnih situacija u svojim domovinama u poziv da se zaštiti evropski identitet.
U međuvremenu je ekonomska nejednakost kreirala, u određenim državama kao što je SAD, način provođenja politika koje su zahtijevale velike sume keša. Sa sindikatima koji su se povukli, efikasne protuteže kontroli elite su značajno oslabljene.

Ekonomska nejednakost je postala politička otuđenost.

Pokreti desnice su u međuvremenu, gradili moć. U SAD-u je poraslo članstvo u milicijama tokom 1990-ih. Timothy McVeigh je 1995. organizovao bombardovanje Oklahoma Cityja, što je do napada 11. septembra 2001. smatrano najgorim terorističkim napadom koji se desio u SAD-u, kada je ubijeno 168 ljudi, a više od 700 je povređeno.

Meta, federalna zgrada Alfred P. Murrah  je odabrana jer je bila sedište različitih agencija uključujući Urede za socijalnu sigurnost, američko Ministarstvo za smještaj i urbani razvoj i Zavod za alkohol, duhan i vatreno oružje (ATF).

Ovaj poslednji zavod, posebno, je privukao pažnju nekih desničara zbog onoga što je percipirano kao federalno prekoračenje.
Posebno, 1992. i 1993, ATF i FBI su koordinirali opsade na dvije lokacije – prva u Idahu na mjestu Ruby Ridge i druga blizu Wacoa u Teksasu, u kompleksu Branch Davidians.

Oba događaja su se ticala vatrenog oružja, u Ruby Ridgeu se ilegalno proizvodilo oružje, a u Wacou se skladištilo.

Obje ove epizode su pogodne za zavereničko razmišljanje.

Ko je prvi pucao?

Poznato je da su ljudi smrtno stradali, pet, uključujući jednog federalnog agenta u Ruby Ridgeu; i 86 uključujući žene, djecu i četiri vladina agenta u Wacou.
Pitanja kao što su ko je prvi pucao, ko je kriv, ko je šta napravio i zašto su bila teme različitih dokumentaraca koji su od tada proizvedeni.

Za mnoge ultradesničare, ovi događaji su potvrdili sumnje da je vlada postala prevelika i da je izmakla kontroli. Ne samo da je htjela oduzeti oružje, već je spremna i ubiti ljude koji joj se ispreče na tom putu. Prirodna prava kao što je samoočuvanje su bila na kocki. Toliko je potvrđeno u svedočenjima različitih antivladinih lidera milicija koji su, 1995, pozvani da svedoče pred dvostranačkim senatskim podkomitetom za borbu protiv terorizma.

Ova saslušanja su delom dovela do usvajanja kontroverznog Antiterorirstičkog i zakona o efikasnoj smrtnoj kazni iz 1996. Ovaj zakon, u nastojanju da bude „strog prema zločinima“ i uključi osumnjičene za domaći i međunarodni terorizam, ograničio je pravo Habeas Corpusa optuženih, dok je povećao kazne. Ovaj zakon koji je potpisao predsjednik Clinton, uz podršku tadašnjeg senatora Joea Bidena, također je utjecao i na pravo na pošten proces ubrzavši pogubljenja.
Ovaj prijedlog zakona nije ništa učinio da adresira osjećaje političke otuđenosti ili ekonomske nejednakosti unutar američkog društva.

Potom su napadi na Svjetski trgovinski centar u New York Cityju 2001, usmjerili pažnju na međunarodni terorizam, uvukavši mnoge evropske vlade u rat u Afganistanu koji je predvodio SAD. Gdje ekonomsko prilagođavanje nije navelo migrante i izbjeglice da napuste svoje domove, vojne intervencije jesu.
U međuvremenu, u Evropi su ultradesničarske grupe prešle sa hvaljenja Hitlera u oblačenje sebe i svoje ideologije u njihove zastave.

Vidimo takve napore u Jean-Marie Le Penu, ocu Marine Le Pen, koji je osnovao političku stranku Nacionalni front 1972, postavši višegodišnji predstavnik ove ultradesničarske stranke 1980-ih i 1990-ih.

Na neki način pionir u Evropi, druge desničarske stranke, kao što je Alternativa za NJemačku i Zlatna zora u Grčkoj, će se pojaviti kasnije, u 2010-im.
Levica ostavlja prazninu

Ekonomska kriza nije samo pogoršala ekonomsku nejednakost, već je i bila i prošla a da elite nisu kažnjene što su je uzrokovale. Izgleda kao da su bankari s Wall Streeta i izabrani političari bili u dosluhu, i da su se pomagali, dok se „obični čovjek“ mučio. Kuće su izgubljene, ali bonusi su isplaćeni, direktorima.
Levičarske snage su mogle uskočiti u ovo vrijeme da unesu politike koje podsjećaju na New Deal, možda da ulože u infrastrukturne projekte. Imigracija, tada kao i sada, je bila problem, i možda je tada bilo vrijeme da se promene uslovi za državljanstvo. Ili još, korporativni divovi kao što su Facebook ili Apple, su mogli biti natjerani da poštuju nove regulative o privatnosti.

Ali nijedno od ovih pitanja nije adresirano. Bogati bankari i investitori nisu čak ni istraženi zbog potencijalnih grešaka.

Do ovog vremena, levica je postala politički slaba i povezana sa ekonomskim elitama.

Ovo nije počelo sa Obamom 2008, već sa Clintonom 1992. i Tonyjem Blairom, koji je postao premijer 1997 i koji je prigrlio centralniji, element posla na prvom mjestu u okviru Laburističke stranke.

U isto vreme su se pojavile društvene mreže kao provodnik za probleme i za podizanje svijesti.

Pa ipak, umesto da dovedu do stvarne promjene politike, Facebook i Twitter su dali bojažljivim silama i ljevici i desnici, neprirodan, lažni osjećaj političkog uspjeha kada su neprijatelji osuđivani, a pokreti prihvatani. Disciplina koja je potrebna da se grade koalicije kako bi se unapredila javna politika zamenjena je lakoćom žaljenja iz udobnosti svog dnevnog boravka.

U međuvremenu je kriza bilo u izobilju, od rastuće ekonomske nejednakosti do klimatskih promjena. Pandemija COVID-19 nas je dovela u globalnu zdravstvenu i ekonomsku katastrofu kao direktan rezultat laissez-faire politika štednje koje su zapadnjačke vlade provodile već duže od decenije.

Pa ipak, vlada se ne posmatra u pozitivnom, konstruktivnom svjetlu već decenijama.

Sile desnice, uključujući Trumpa, nisu se prihvatili besneće pandemije, gurajući ljude da se vrate na posao dok su ublažavali opasnost virusa. Proaktivni potezi koje su desničarski lideri napravili izgledali su usmjereni više na raspirivanje teorija zavjere nego na suzbijanje virusa. Orban je u Mađarskoj, usvojio zakon koji mu je proširio ovlasti otkako je počela pandemija korona virusa. Iako su njegovi postupci ograničili slobodu govora, premijer je naredio mnoge od istih mera kao i u drugim državama – policijski sat i zamrzavanje kirije.

Ovi napori nisu mobilizirali značajne resurse ili ljude da se uključe u suočavanje s virusom i njegovim posljedicama, već su podstakli na više zavjereničkog razmišljanja i mržnje.

Pogled ka napred

Širom sveta, ultradesničarske sile u mnogim državama su uspele svoje prednosti i uvjerenja uklopiti u održive izborne projekte. Zavere, ne više na rubovima, su upotrebljene kao oružje i iskorištene da se mobilizuju ne hiljade, već milioni ljudi. U međuvremenu je levica odustala od svoje bivše pozicije pokretanja hrabrih, sistematskih politika.

Ovo je uopćeni kontekst u koji možemo smestiti pobunu od 6. januara u Washingtonu.

Dugo se pripremala, sadržavajući elemente koji su bili centralni za nastojanja krajnje desnice već decenijama.

Ovo takođe znači da će efikasno predstavljanje protuteže desnici tražiti više od pukog, slabašnog i bezuspješnog pokušaja opoziva.

Još važnije – krize pružaju prilike za stvarnu promjenu. Levica je u prošlosti bila na nivou zadatka sa raširenim javnim politikama koje su unapredile život miliona ljudi. Budući da je pandemija COVID-19 stavila pred nas niz izazova, pitanje će biti da li levica može odgovoriti na desničarske teorije zavjere i žrtvovanja ili će biti bezuspešna zbog manjka inicijative i vizije.

Tekst preuzet sa balkans.aljazeera.net.