Misaona okretljivost američkih umetnika

U Umetničkom Paviljonu Cvijeta Zuzorić bili su postavljeni slikarski i vajarski deo izložbe, u Galeriji ULUS na Terazijama prikazan je razvoj američke grafike od 1940. godine, a u Galeriji fresaka savremena američka arhitektura i savremena američka fotografija. Domaći mediji su veoma prilježno izveštavali o događaju i neretko navodili reči direktora MoMA, Rene Arnakura iz uvodnika kataloga izložbe, kada govori o značaju kulturnog nasleđa Jugoslavije, pominjući neke od njegovih najznačajnijih primera kakvi su praistorijski spomenici, Dioklecijanova palata, bazilika Efrosijana, gotske palate u Poreču kao i neuporedive freske u srednjovekovnim manastirima. Pisano je, naravno, najviše o izložbi, koja je za ovdašnje prilike bila nešto potpuno novo. Neki od autora kao, recimo Radoslav Putar u Narodnom listu, analizirali su izbor dela i njihove estetske domete. Tako Putar u svom tekstu ocenjuje da postavka u Umetničkom Paviljonu Cvijeta Zuzorić, gde je bilo izloženo više od stotinu dela modernog slikarstva i kiparstva Amerike predstavlja veoma dobro smišljen, sređen i informativni presek kroz istorijski period od poslednjih nekoliko decenija. Ta panorama sadrži sva glavna strujanja koja su karakteristična za razdoblje od početka 20. veka do danas, koja su značila i još uvek znače žive likovne snage suvremene Amerike – napisao je Putar. Prema njegovim rečima, ovde su zastupljeni svi pravci: od kasnog impresionizma do ekspresionizma, neakademskog naturalizma do kubizma, nadrealizma i geometrijske ekspresionističke apstrakcije. Posebnu manju dvoranu zauzima nekoliko dela slikara i kipara samouka, koji pokrivaju naivno stvaralaštvo, dok savremena likovna umetnost Amerike, svoje korenje nalazi, naravno, u umetnosti Evrope.

– U stvari mnoge su novije tendencije, refleksi događaja na Starom kontinentu. I danas je likovno stvaralaštvo te zemlje otvoreno utjecajima, koji stižu iz svih krajeva svijeta, napose Evrope i krajnjeg Orijenta – zapaža Putar. On skreće pažnju i na podrijetlo mnogih pojedinaca koje nije američko.

– Nemali je broj umjetnika čije se stvaralaštvo ubraja u likovnu kulturu Amerike, preselili su se onamo tek nakon toga što su se formirali u drugim zemljama. Ali očito je, i to, da ona, doduše otvorena, no ipak cjelina koju nazivaju američkom umjetnošću pokazuje sve više znakova nezavisnosti, sve je osebujnija i dublje je prožimaju određeni duhovni elementi, a njihova nam se suma ukazuje kao mentalni profil unutrašnjeg preseka savremenog američkog slikarstva – kaže Putar. Prema njegovim rečima delovi linije tog profila odaju čestu sklonost za romantično, osećajno, pa i za ono što zovemo sentimentalnošću. Ekspanzivna izražajnost, pronicljivo opažanje, jednako su karakteristični za osetljivi broj umetnika, kao i tehnička umešnost i prilježnost u izvedbi

– Kad je američki umetnik raspoložen – nazovimo tako tu zamišljenu ličnost, meditativno, nije mu strana mistika ili bar izvesna mera tajanstvenosti. NJihova misaona okretnost, bliža je dosetljivosti, nego duhovitosti galskoga tipa – zapaža Putar uz konstataciju da su sve to tangente koje dodiruju zavojitu liniju širokog i komplikovanog profila, a ne tačke koje je tvore.

Tekst, objavljen u Politici, pod naslovom Težnje i rezultati potpisan inicijalima P. V, govori više o samim autorima. U početku, među delima koja datiraju iz 17 veka su uglavnom anonimni, ponekad naivni portretista, a jedan od najstarijih, poznatih američkih umetnika je DŽon Snajberg (1684-1751). Kasnije su američki slikari odlazili u Ameriku na studije gde su zauzimali vidno mesto kao slikari istorijskih motiva (Kopli, Vest). Među portretistima s kraja 18. veka najčuveniji je bio DŽilbert Stjuart.

Evropsko slikarstvo posle 1800, uticalo je i na američke umetnike, kad se javlja interesovanje za predeo (Hadson River School). Od sredine veka Amerikanci su studirali u Dizeldorfu – kao što su DŽ. K. Bingam slikar trapera, splavara i lađara na Misuriju. Posle 1870, centri u kojima su nova saznanja sticali slikari Novog sveta su Minhen i Pariz, a pojedini američki umetnici su stekli ime u Evropi, kao Lajinel Fejninger (1871-1956) zahvaljujući kubizmu. On je stvorio originalni izraz u slikarstvu, slikajući motive sa mora u kristalno-geometrijskim površinama, prožete plemenitom kolorističkom harmonijom i izvesnim lirizmom. Fajninger je 1919. zajedno sa V. Gropijusom bio jedan od osnivača čuvene škole u Vajmaru – Bauhausa, i prvi od američkih umetnika čije je ime prešlo lokalne granice. Sličan je slučaj i sa M. Raselom i Magdonaldom Rajtom, koji su bili među pionirima apstraktnog slikarstva kao i sa Men Rejom, predstavnikom dadaizma u Americi – navodi se u Politici. U istom tekstu tih novina piše se da je sledeći period bio ispunjen raznim težnjama među kojima se ističe interesovanje za teme industrije (J. Stel), za socijalne motive (Ben Šan, DŽ. Levin), sklonost ka konkretnom i objektivnom, koja je u delu P. Blama svojom sugestivnošću zašla u nadrealno (Večni grad, 1934-1937).

Što se tiče apstraktnog slikarstva koje je naročito važno za američku umetnost, ono je došlo u nekoliko navrata 1913, 1920. i 1940, da bi u trenutku odigravanja izložbe u Beogradu doseglo svoju kulminaciju i to kroz apstraktni ekspresionizam (A. Gorki, M. Tobi, F. Klajn). Apstraktne težnje našle su svoj odraz i u vajarstvu kod čitave grupe umetnika na čelu sa Aleksandrom Kolderom, vajarom svetskog glasa, tvorcem pokretnih skulptura tzv. Mobila. Materijal kojim se služe ovi umetnici su metal, žice koje se neposredno zavaruju. U grafici su, kako se navodi, dugi period prvu reč imali slikari Prendargast, Fajninger, Veber i drugi, ali od 1939. počinje novi polet u tehnici bakroreza. Ovo interesovanje se prenelo i na drvorez mada je najčešće primenjivana tehnika serigrafija – otisak svilene mreže koja je pronađena u Americi. Među autorima ove likovne discipline se ističu radovi Baskina, Danija, Dezeja, Fulera, Haltnera, M. Kana. M, Kona, A. Levina… U medijima se nije mnogo pisalo o delu izložbe posvećenog fotografiji i arhitekturi, ali u jednom od retkih tekstova pod naslovom Arhitektura, grafika, fotografija, skrenuta je pažnja i na ove umetnosti. Recimo, za fotografiju za koju je Muzej moderne umetnosti u NJujorku imao posebno odeljenje.

– Izbor djela, koji je izložen na Terazijama, opširno nas informira o glavnim strujanjima ove likovne produkcije u periodu od četiri do pet decenija unatrag – navodi se u Narodnom listu.

– Ne može se tu, dakako vidjeti sve, ali sve su tendencije zastupljene, tako da se zamalo jednim pogledom može obuhvatiti tok događaja na tom planu djelatnosti u Americi. Od originalne pronicave reportaže H. Levitove, potresnog realizma D. Dunoana, do klasičara moderne fotografske umjetnosti Mena Reja i A. Stieglisa, do suvremenih majstora, koji se služe superponiranjem pojedinih snimaka i čak do onih koji u krug fotografije unose načela nefiguracije. Nadrealističke se sklonosti naziru u djelima F. Samera, V. Buloka, V. Garneta i P. Stranda. U salonu se mogu vidjeti fotografije, koje su već poznate kao značajna djela u razvitku moderne umjetnosti crne kamere, a poneka je od njih i dokumenat prvoga reda u svom vremenu i mjestu – navedeno je o fotografiji u Narodnom listu. 22. jula 1956. godine.

Podržala Ambasada SAD u Beogradu. Stavovi izneti u tekstu su stavovi autora i nužno ne izražavaju stavove Vlade SAD