Najstarija i najveća drvena džamija u Evropi

Jedinstvena građevina sagrađena od drveta i bez ijednog eksera.

I jedinstven je to primer istorijske građevine u regionalnim okvirima. Posebna je i zbog činjenice da je najveća drvena džamija u BiH, verovatno i šire.

Pleni pažnju ljepotom kojoj se dive svi stanovnici, ali i putnici namernici, koji je pohode i redovno molitve obavljaju u njoj, gotovo puna dva stoleća. Vezana je za Džemat „Stari grad Bužim“, koji je najstariji, najugledniji i po tradiciji najbogatiji na širim prostorima.

Najstariji džematlija i stanovnik ovoga dela bužimske opšine Ibrahim Šahinović se seća priča o njenoj gradnji.

„Neki pisani dokumenti, a više predanja koja su sačuvana prenoseći se s kolena na koleno govore da je ovde na Starom gradu Bužim formiran prvi džemat – zajednica muslimana vernika još 1571. godine. I kako je tada formiran postoji do danas, odnosno nikada nije prestao delovati i u njemu je koren svih ovdašnjih džemata u Krajini, koji su kasnije nastajali.“

Zadužbina Mehmed Vedžihi-paše

Drvena džamija u ovom obliku je sagrađena 1838. godine. „Međutim, na tom mestu prema dostupnim podacima je već postojala džamija. Sagradio ju je i iz temelja rekonstruisao Mehmed Vedžihi-paša, tada namesnik bužimske kapetanije“, kaže Emin ef. Grošić, imam u Džematu „Stari grad Bužim:“Vedžihi-paša je to uradio kako bi smirio Krajišnike, budući je u to vreme počela oružana pobuna  protiv vlasti. Time je sprečio daljnju eskalaciju i Vedžihi-paša je odlučio nagraditi Krajišnike novom džamijom.“

Prema njegovim rečima džamija je sagrađena od drveta, tačnije endemske i jako kvalitetne vrste hrasta, koji jedino uspeva u ovim krajevima i to u području Šajrovače uz samu granicu sa Hrvatskom. Prilikom gradnje nisu korišteni ekseri, već useci i drveni klinovi.

Efendija Grošić dalje podseća da je ovo „najstarija  i najveća drvena džamija u Evropi, a verovatno i u celom islamskom svetu, jer sličnih je građevina vrlo malo. Postoji nekih sličnog arhitektonskog izraza u Turskoj, te u Aziji i zemljama prema Kini, gde se drvo mnogo koristilo. Međutim, nema ni jedne ovog tipa na „četiri vode“ i da je sva od drveta i drvenih dasaka, te da je u gradnji primenjen sistem višerednih stubova, na koje je oslonjena cela konstrukcija džamije.“

Džamije sa redovima drvenih stupova su veoma retke i vode poreklo od anadolskih seldžučkih džamija, među kojima su najznačajnije džamije u Bešišeheru sa sedam redova drvenih stupova i Ali Eivan džamija u Ankari sa tri reda drvenih stupova. Međutim, drveni stubovi u ovoj džamiji protežu se od suterena pa sve do krova  i ima ih 78, a ritam ravnomerno raspoređenih pendžera-prozora dovodi optimalnu količinu svetla čineći ambijent u njoj mističnim.

Nadalje u njenim su temeljima rasuti potočni oblutci, materijalni dokaz starih običaja zazivanja kiše u kišnim dovama.

Dimenzije džamije su 18 sa 16 metara i ona može primiti na molitvu i do hiljadu vernika.

Dignuta u zrak

Podsećajući da je više puta obnavljana efendija Emin Grošić kaže: „Prvi put je to bilo 1937. godine, stotinu godina nakon gradnje. Tada je skinut krov, koji je od šindre, a stavljen je crep. Pored tog skraćen je minaret, a šerefa iz zatvorene galerije pretvorena u otvorenu, orijentalnog stila, podsećajući na stare kamene otomanske džamije. Ipak, najspecifičnija adaptacija urađena je šezdesetih godina prošlog veka, kada je cela džamija podignuta u vazduh  iz temelja. Trebalo je zameniti dotrajale grede tzv. jastuke  koji su bili u temeljima. Ovdašnji majstori koje je predvodio poznati Dedo Šahinović uspio je bukvalno džamiju podići u zrak, kako bi sazidali zid ispod drvene konstrukcije. Trajalo je to nekoliko meseci, ali zanimljivo da se celo to vreme u njoj normalno obavljala molitva. I nakon što su urađeni novi temelji džamija je bez ikakve skele ili čega drugog vraćena ponovo na tlo.“

Sa stanovišta arhitekture i građevinarstva zaista bio je to jedinstven primer, čak bio je to fenomen da cela džamija mesecima stoji u zraku i da se ponovo vrati u početnu poziciju.

U džamiji se čuvaju i stare knjige te još neki, posebno vredni, predmeti iz vremena njene gradnje. Naime, u njoj su sačuvana dva vredna dokumenta- vakufname i tarih koji je napisan nakon završetka gradnje. Tu su i dve posebno vredne levhe, koje je za džamiju ispisao njen vakif Siri-baba, koji je bio prijatelj sa Vedžihi-pašom.

Emin efendija Grošić navodi da su levhe bile na utvrđivanju autentičnosti i da je malo ko verovao da su ispisane rukom Siri-babe. „Danas se originali tih levhi čuvaju u Gazi Husrev-begovoj biblioteci  u Sarajevu, a replike su ovde u džamiji,“ kaže ef. Grošić,“ Uz ovo u džamiji su sačuvani i stari tepisi nastali u vreme njene gradnje.“

Pored ovog za džamiju se vezuju i određene legende i prvog njenog imama efendiju Halila Halija, koji je pripovedao da je na mahfilu džamije njenom prvom mujezinu Salki, melek-anđeo šapnuo radosnu vest da će mu sinovi postati hafizi, ali i da će se do kijametskog dana u ovoj džamiji čuti ezan – poziv za molitvu. Jedino da to može prekinuti kuga, glad ili  raseljavanje džamata.

Nacionalni spomenici

Džamija je sa starim gradom, kao celinom,  2003. godine proglašena nacionalnim spomenikom BiH, prepoznata je konačno vrednost ovog Bogom danog objekta i važnog kulturno-historijskog i verskog spomenika. Tada je adaptiran minaret, obložen je drvetom kao što je i bio i  na krov je vraćena šindra.

„Međutim, kako je to po Božijim zakonima,“ kaže efendija Grošić, „i pored tog što je sada pod zaštitom države i što su nam mogućnosti za održavanje i očuvanje veće, ipak, o njoj u njenom celom trajanju brinu vernici-džematlije, oni koji u Boga veruju i u njoj se mole. I tako će biti dok je nje i ovoga džemata.“

Završavajući sećanja i priču o gradnji ove, uistinu posebne, drvene džamije, efendija Grošić podseća na legendu i meleka-anđela koji prema njoj i danas bdije i donosi bogobojaznim samo dobre vesti. Ali, podseća i na onu prvog imama Halila Halija, da će se ezan čuti u njoj do kraja sveta. Osim ako ga ne bi zaustavila kuga, glad ili raseljavanje. „A danas je od sedamdeset kuća u džematu gotovo polovina prazna. Odlaze nam džematlije,“ kaže efendija Grošić, dok mu pogled zastaje na staroj, drvenoj džamiji, koja odolevajući vremenu pleni lepotom podno zidina Starog grada Bužima.

Preuzeto sa sajta Al Jazeera Balkans