Nova era za Japan

Dolaskom Naruhita počinje nova era za Japan. Po svemu sudeći počinje period ekonomskog oživljavanja, počevši od Olimpijskih igara u Tokiju 2020. godine, ali i borbe protiv izazova demografskog pada.

Uspon Japana tokom dvadesetog veka bio je referenca za azijske nacije, pokazujući da industrijalizacija i napredak nisu bili monopol Zapada. Dok su Egipćani, Persijanci i Osmanlije pali u ekonomsku zavisnost od zapadnih zemalja u svojim naporima da se modernizuju, Japan je postao ekonomska i vojna sila sposobna da pobedi, ništa manje nego Rusiju 1905. godine u rusko-japanskom ratu (1904-1905). U tom ratu ruska vojska je doživela težak poraz, izgubila je paifičku i baltičku flotu. Na taj način došlo do potpune promene  odnosa snaga u Istočnoj Aziji. Japan se nakon ove pobede uvrstio u vodeće svetske sile.

Japan je trijumfovao korišćenjem principa modernosti sa sopstvenom kulturnom tradicijom. Na tom putu prevazilazio je duboke krize kao što je oporavak posle Drugog svetskog rata, takozvanog ,,japanskog čuda”, što je dovelo do toga da Japan postane treća najveća ekonomija na svetu.

Politički odnos  Japana sa svojim najvećim susedom Kinom je nešto poput odnosa ljubavi i mržnje. Sa jedne strane, dve zemlje održavaju bliske ekonomske odnose, Kina je najveći trgovinski partner Japana. Sa druge strane, postoje stalne tenzije na političkom nivou, koje su posledice različitih stavova u vezi sa obradom Drugog svetskog rata, sporova oko ostrva, kao i same sfere uticaja u Istočnom kineskom moru. Pogotovo od devedesetih godina, kada su se ideološki antagonizmi povećali, a sa njima i diplomatske debate o Drugom svetskom ratu. Razlozi za to su eufemizmi koji su se koristili u Japanu, na primer, invaziju na Kinu su nazivali „posetom vojnika“, a masovna ubistva kao „incident“.

Pored ovog spora, postoje i teritorijalni sporovi oko ostrva Senkaku koje je pod kontrolom Japana, međutim, Kina zahteva da joj se ostrvo vrati, imajući u vidu da je ovo ostrvo od 14. veka pa sve do 1895. godine bilo pod kontrolom Kine. Samo ostrvo je bogato velikim količinama gasa i nafte, pa to dodatno zaoštrava sukob.

Brzi ekonomski uspon dovodi i do trke u naoružanju i moguće eskalacije sukoba. Takvim strahovima često su suprotstavljene činjenice da će Japan i Kina zbog svojih bliskih veza učiniti sve što je u njihovoj moći da do toga ne dođe. U stvari, Kina je najveće svetsko tržište za Japan. Bilateralna trgovina iznosi oko 340 milijardi dolara godišnje. Japanske kompanije su uložile stotine milijardi dolara u Kinu i otvorile poslove za desetine miliona Kineza. Ali isto tako pre sto godina Engleska i Nemačka bili su najvažniji trgovinski partneri. No, ipak, to ih nije sprečilo da ratuju jedni protiv drugih. Ekonomski razlozi ne prevladavaju uvek.

Američki odnosi u Pacifiku su ambivalentni. Sa jedne strane, Tramp ima važnog saveznika u regionu premijera Šinzo Abea, a sa druge strane, Vašington ima vrlo loše odnose sa Kinom uključujući sve veće zaoštravanje u vezi trgovinskog spora.

Kada govorimo o odnosu između Japana i Sjedinjenih Američkih Država možemo reći da su sami odnosi u nekom nedefinisanom stanju. Imajući u vidu da saradnja Japana i Kine ugrožava monopolski položaj SAD. Druga tačka za diskusiju jeste Okinava. Iako je Okinava pod japanskim suverenitetom, ona je u fokusu zbog američke vojne upotrebe. Naime tamo se nalazi oko 30.000 američkih vojnika. Japan se obavezao da će podržati SAD u slučaju vanrednog stanja vojno i u oblasti logistike. Ali japanske jedinice ne bi trebalo da učestvuju direktno u vojnim sukobima.

Japansko-američki odnosi su u velikoj meri ojačani, a Japan se više ne smatra pretnjom američkoj ekonomiji nakon što je Kina preuzela tu ulogu. Tamo gde su se dve države neprestano borile jedna protiv druge u ratu, sada pokušavaju da idu istim putem. Ali još uvek postoje mnogobrojna pitanja koja ovaj odnos čine izuzetno teškim. Bilo da se radi o pitanju mentaliteta ili političkog uticaja na Pacifiku.

Devedesetih godina Japan je ušao u fazu ekonomske recesije, koja je dodatno pogoršana ekstremnom demografskom krizom, tipičnom za bogate zemlje – brojnost stanovništva je počela da opada. Rešenje je uključilo podsticanje učešća žena na tržištu rada i promovisanje politike rađanja. Kao rezultat toga bilo je važno uključiti muškarce u kućne odgovornosti i podizanje dece. Premijer Šinzo Abe, zagovornik mere poznate pod imenom „womenomics“, imao je za cilj maksimiziranje uloge žena u ekonomiji, prepoznajući poteškoće u menjanju podela rodnih uloga. Četri godine kasnije, prema istraživanju Instituta Brukings, učešće žena na tržištu rada bilo je znatno veće.

Era Akihita bila je okarakterisana stalnim koracima pomirenja u Aziji, međutim, sada će se Japan suočiti sa novim izazovima. Kada je njegov otac došao na tron pre trideset godina, Japan je bio na vrhuncu ekonomske moći. Danas zemlja, iako treća po veličini ekonomija na svetu, pala je u decenije stagnacije.

Naruhito će morati da odredi kako da inspiriše stariji i konzervativniji Japan, a u isto vreme da inspiriše i podstakne mlađe generacije koje su danas malo zastupljene u političkom životu Japana. On će, takođe, morati da pomogne u oblikovanju države koja je sve kulturološki dinamičnija i ogromne meke moći koja je prisustna u japanskom društvu. Imajući u vidu raspon pacifizma njegovog oca i nacionalizma premijera Šinzo Abea moguće je da će jedan od njegovih najvećih interesa proizilaziti iz njegovih prioriteta, uključujući odbranu i podsticanje duha nacije.

Međutim, jedna stvar se neće promeniti, njen uticaj se mora izvršiti kroz moralna sredstva. Ustav ne dozvoljava političku ulogu i stavlja veto na cara da donosi odluke koje mogu uticati na život zemlje.

Njegove vizije su više kosmopolitske od prethodnih generacija. Imajući u vidu da je prvi naslednik prestola, nakon studija istorije na Univerzitetu Gakusen, studirao dve godine na Oksfordskom univerzitetu. Njegove studije i putovanja dali su mu kosmopolitski duh. Ovome je doprinela i njegova supruga carica Masako koja je takođe studirala na prestižnim stranim univerzitetima.

Po sadašnjem zakonu Japana, žene ne mogu da budu naslednici trona. Upravo ovo doba može biti ono koje uvodi promenu u japanskom zakonu, kako bi se ženama omogućilo da naslede tron. Inače, ovoj modifikaciji konzervativci se protive, ali prema istraživanjima građani podržavaju sve više i više. Ostaje da se vidi da li može da se prikupi dovoljno političke volje da se preduzmu tako velike reforme.

Autor je spoljnopolitički analitičar