Obeležavanje 1.700 godina jevrejskog života u Nemačkoj

U 4. veku nije bilo lako izdati carski dekret, i zbog same logistike. Video objavljen na internet stranici 1700jahre.de pokazuje na duhovit način kako se to možda odigravalo u Rimskom carstvu. Udaljenost Rima od Kelna, tada glavnog grada germanske provincije pod slavnim imenom Colonia Claudia Ara Agrippinensium, u 4. veku je bila ogromna.

U Rimu je car Konstantin primio upit kelnskog gradskog veća koje je želelo da popravi jedan most. Grad na Rajni bio je siromašan, a u pomoć je hteo da priskoči jedan Jevrejin po imenu Isak. No, da bi to mogao, morao je da ima neku dužnost u gradskom veću, pisali su predstavnici Kelna caru Konstantinu s obzirom da Jevreji do tada nisu mogli da budu birani u veća.

Prvi dokaz jevrejskog života severno od Alpa

Car veroatno nije ni slutio kakav je istorijski važan dokument stvorio svojim dekretom. To je, naime, najstariji očuvani pisani izvor o jevrejskom životu u Evropi severno od Alpa. U dekretu stoji: „Zakonom koji važi u celom carstvu dopuštam svim gradskim većnicima da u gradsko veće imenuju Jevreje.“ Taj dokument, poslat u Keln, jasno dokazuje da su u tom gradu živeli Jevreji.

Već 50-ih godina prošlog veka arheolozi su pronašli prva blaga jevrejske opštine ispod trga Rathausplac u Kelnu. Tada su naišli na ostatke sinagoge iz 11. veka. No, kada je taj trg za vreme obnove grada stradalog u Drugom svetskom ratu pretvoren u parkiralište, nalazi su nekoliko narednih decenija nestali pod zemljom. Arheolozi su tek 2007. ponovo raskopali trg.

I naišli na otkriće veka: mreža uličica, zidova, podruma i stepeništa činila je kompletnu srednjevjekovnu jevrejsku četvrt. Da li su njeni delovi postojali i 321. godine? Istoričari su otkrili da su Jevreji barem jedno vreme živeli usred društva i bili integrisani. To dokazuje blizina jevrejskih građevina palati rimskog upravitelja Kelna. Iznad tih arheoloških nalaza trebao bi do 2024. godine da bude izgrađen muzej. A Keln se takmiči i za uvrštavanje tih nalaza na listu Uneskove kulturne baštine.

I u drugim gradovima su pronađena svedočenja o jevrejskom životu koja potiču od ranog srednjeg veka. U Augsburgu su arheolozi otkrili jednu uljanu lampu iz 4. ili 5. veka na kojoj je naslikana menora, jevrejski svećnjak. Jevreji su živeli i u Triru, kako dokazuje jedan edikt cara Valentijana I. (364.-375.), kojim je zabranjeno smeštanje vojnika u sinagogama.

„Jevrejski život je obogaćivao društvo, umetnost i nauku“

Konstantinov dekret iz 321. godine je najstariji izvor i time povod za jubilarnu godinu, pojašnjava Ulrike Lubek, koja je odgovorna za aktivnosti oko proslave „1.700 godina jevrejskog života u Nemačkoj“. U Staroj sinagogi u Esenu ona je zajedno s drugim organizatorima predstavila program obeležavanja. Kako je rekla, upravo je u današnje doba posebno važno „učiniti vidljivim jevrejski život“, kako bi se istakla kulturna raznovrsnost. Najkasnije napad u Haleu je jasno pokazao da su Jevreji u Nemačkoj ponovno postali „žrtve desnog ekstremizma“, naglasila je.

Jubilarna godina biće svečano započeta u februaru. No, zbog pandemije koronavirusa već je otkazana planirana svečanost na kojoj je trebalo da učestvuje nemački predsednik Frank-Valter Štajnmajer. Među planiranim manifestacijama biće postavljena i izložba, zasnovana na dekretu cara Konstantina, koja će, osim u Kelnu, gostovati i u drugim gradovima pokrajine Severna Rajna Vestfalija i u Berlinu.

Jevrejska svakodnevica i istorija u Nemačkoj biće predstavljeni tematski pod motom „Pravo i nepravda“, „Život i suživot“, „vera i duhovna istorija“ te „Lica, priče i osećaji“. „Tokom mnogih decenija jevrejski život je obogaćivao društvo, jezik, umetnost i nauku u Nemačkoj“, rekao je na predstavljanju projekta Matijas Leb, direktor saveza gradova Vesfalen-Lipe. Zbog pandemije se planira i analogno i digitalno. U slučaju lokdauna biće ponuđene onlajn-alternative.

Uklanjanje antijevrejskih prikaza

„1.700 godina jevrejeskog života u Nemačkoj“ je manifestacija koja ne želi samo da gleda unazad. Tu spadaju i progon Jevreja i Holokaust, ali tokom ove jubilarne godine ne bi trebalo da stoje u centru pažnje. Na katedrali u Kelnu nastaće novo umetničko delo na temu današnjeg odnosa Jevreja i hrišćana.

Osim toga, kelnska nadbiskupija želi da da svoj doprinos manifestaciji i raspravom o antisemitskim skulpturama poput tzv. „jevrejske svinje“ na katedrali. Jehiel Brukner, kelnski rabin, traži radikalan pristup: „ Bilo bi odlično kada bi se odlučilo, potpuno hrabro i revolucionarno, raskinuti s antijevrejskim prikazima na katedrali.“

Već i u vezi s drugim crkvama bilo je rasprava o sličnim pogrdnim prikazima, no nijedan još nije uklonjen. Podsticanje diskusije može da pomogne u rasvetljavanju duboko ukorenjenih predrasuda. No u ovoj jubilarnoj godini treba se prikazati ono lepo u suživotu religija.