Odnosi dva naroda i dve države

Tako se i desio, u istoriji diplomatije i međunarodnih odnosa nezabeležen slučaj jednog od prvih školovanih diplomata moderne Srbije, Konstantina Magazinovića (1819-1891). Naime, knez Mihajlo Obrenović poslao je Magazinovića je 1862. na dvor rumunskog kneza Kuze da isposluje dozvolu za uvoz oružja iz Rusije preko Rumunije, ali i da ispita mogućnost sklapanja saveza između Rumunije i Srbije. Rumunija je tek 1868. potpisala ugovor o savezništvu sa Srbijom, a te iste godine Konstantin Magazinović postao je otpravnik poslova Sjedinjenih Američkih Država u Rumuniji. Tako je Magazinović 1868. ušao u istoriju diplomatije kao jedini diplomatski predstavnik i otpravnika poslova dve države koje nisu uspostavile međusobne diplomatske odnose. Ovo je samo jedan od primera poverenja i saradnje između dve tada mlade države.

Počasni konzulat

Još pre formalnog ustanovljenja diplomatskih odnosa „po milosti Božijoj i volji narodnoj knjaz Milan odlučio je da se u NJujorku u Americi ustanovi počasni konzulat“. Istog dana, 1. juna 1879, knez je doneo i ukaz o postavljenju Gerharda Jensena za počasnog srpskog konzula. Jensen je izabran na predlog beogradskog trgovca Riste Paranosa koji se bavio izvozom suvih šljiva za SAD preko svog partnera Jensena. Zato i ne čudi da je prvi izvozni posao Kraljevine Srbije za SAD ostvaren 1897. kada je izvezeno 37.500 tona suvih šljiva. Ovaj poslovni uspeh, koji je u budžet Kraljevine Srbije doneo više od 30 miliona dolara deviznih prihoda više nije ponovljen. Kraljevina Srbija je međutim mudrom međunarodnom i trgovinskom politikom svaku godinu 20. veka do „Velikog rata“ završavala sa trgovinskim suficitom, pa je 1911. taj suficit iznosio milion i po dolara „u korist“ Kraljevine Srbije.

Avanturistički duh

Jedan od najvažnijih Srba koji su prešli „Atlantik“ i ostavili pečat u američkoj istoriji je svakako Đorđe Šagić (1795-1873), poznatiji kao George (Jeorge) Fisher. Đorđe je rođen u Sekešfehervaru (poznatiji još kao Stolni Beograd) u tadašnjoj Habzburškoj monarhiji. Svoje školovanje za sveštenika u Sremskim Karlovcima prekinuo je 1813. i pridružio se ustanicima u „Prvom srpskom ustanku“. Nakom sloma ustanka 1814. odlazi u SAD i naseljava se u Filadelfiji. Do 1829. gubi mu se trag kada dobija meksičko državljanstvo i dozvolu da naseli 500 američkih porodica u Teksas. Do izbijanja „Teksaške revolucije“ obavlja posao načelnika carine. Na početku ustanka učestvuje kao jedan od istaknutijih vođa, a zatim prelazi u NJu Orleans gde se bavi propagandom za potrebe ustanika. Godine 1940. postaje odbornik grada Hjustona i do 1870. obavlja niz odgovornih administrativnih poslova među kojima je i zvanje sudije. Nakon povlačenja iz aktivne službe postaje počasni konzul Kraljevine Grčke u SAD. Avanturistički duh Đorđa Šagića ga je doveo do jedinstvene časti da bude učesnik dva značajna pokreta za slobodu u 19. veku, „Prvog srpskog ustanka“ i „Teksaške revolucije“.

Američki heroji srpskog porekla

Najznačajniji američki ratnici koji su poreklo bili Srbi su svakako Aleksa Mandušić – Jake Allex Mandusich i Mihajlo Pejić – Mitchell Paige, obojica nosioci najvišeg vojnog odličja „Medalje za hrabrost“ („Medal of Honour“). Aleksa Mandušić svoju „Medalju“ zaslužio je tokom „Prvog svetskog rata“ služeći u američkoj vojsci na Zapadnom frontu. Ovaj Srbin, poreklom sa Kosova i Metohije, samostalno je pod teškom neprijateljskom vatrom uništio mitraljesko jezgro ubivši pet neprijatelja i zarobivši još 15 nemačkih vojnika. Mihajlo Pejić svoju „Medalju za hrabrost“ zaslužio je u „Drugom svetskom ratu“ u toku bitke za Gvadakanal kad je sam dejstvujući iz četiri mitraljeza uspeo da zaustavi celokupni japanski puk. Ovaj podvig je toliko odjeknuo u američkoj javnosti i od Pejića načinio nacionalnog heroja te je njegov lik iskorišćen za pravljenje akcione figurice „G.I. Joe“, među srpskom decom poznatijom kao „džijadžojac“. Pored dvojce pripadnika pešadije i mornaričke pešadije važno je istaći i Lazara Šijana – Lance Sijan, koji je prvi pripadnik „Vazduhoplovnih snaga SAD“ koji je dobio „Medalju za hrabrost“ – posthumno mu je dodeljena za podvige tokom rata u Vijetnamu. Mandušić, Pejić i Šijan samo se neki od više od 15 dobitnika najvišeg vojnog odličja Sjedinjenih Američkih Država koji su srpskog porekla.

Srbi u Holivudu

Jedan od najznačajniji stvaraoca zlatne ere Holivuda bio je i Srbin Mladen Sekulović – Karl Malden. Malden je dobio „Oskara“ za sporednu ulogu u filmu „Tramvaj zvani želja“. Označen je kao jedan od najvećih metodskih glumaca uz Marlona Branda, Dastina Hofmana, Hita Ledžera, Danijela Dej Luisa, DŽeka Nikolsona, Al Paćina, Kristijana Bejla i drugih. Karl Malden bio je predsednik „Američke filmske akademije“ koja dodeljuje „Oskara“, od 1989. do 1992. Glumice Mila Jovović i Stana Katić su takođe srpskog porekla.

Telegram predsednika Vilsona

Upućen 31. jula 1918. Nikoli Pašiću, vršiocu dužnosti premijera Srbije / ministru inostranih poslova, Krf

Telegram koji ste mi poslali 28. jula me je vrlo dirnuo i siguran sam da će izazvati podjednako emotivne reakcije kod svih u Sjedinjenim Državama. Upoznati smo sa velikim patnjama kroz koje je Srbija prošla i naše saosećanje, kao i naše iskreno prijateljstvo i velika želja da pomognemo, su uz vaše hrabre ljude u svakom trenutku tokom ovog tragičnog rata. Siguran sam da se pravda za Srbiju nalazi u vrhu prioriteta svakog mislećeg i patriotskog stanovnika Sjedinjenih Država. Molim Vas primite moja najsrdačnije lične pozdrave.

Vudro Vilson

Centar za društveni dijalog i regionalne inicijative