Odnosi Grčke i Turske – između krsta i polumeseca

Da bi shvatili samu genezu sukoba između Grčke i Turske treba se vratiti na 1821. godinu, kada je izbila grčka revolucija protiv otomanske vladavine. U to vreme, Aleksandros Ipsilantis (ruski oficir grčkog porekla), je sa 500 dobrovoljaca prodro u Kneževinu Moldaviju, koja je bila pod kontrolom Osmanlija i time označio početak grčke revolucije (1821-1830). Turci su reagovali masakrom grčkih stanovnika u Konstantinopolju. U brutalnom ratu, desetine hiljada ljudi je izgubilo život na obe strane. Sama pobeda je usledila nakon trijumfa anglo-francusko-ruske eskadre nad egipatskom otomanskom flotom 1827. godine . Grčka je priznata kao suverena država u Londonskom protokolu 1830. godine, a Turska je bila država naslednica Otomanskog carstva od 1923 godine.

Tokom Prvog svetskog rata u savezu sa Britanijom i Francuskom, grčke trupe su se od 1916. godine borile protiv turskih snaga. Kao pobednička sila Prvog svetskog rata, Grčka je 1919. godine otpočela Grčku kampanju (1919- 1922) sa ciljem osvajanja preostalih delova Turske, koja se završila vrlo neslavno. Masakar grčke vojske u Izmiru 1922. godine postao je simbol neuspeha. Nakon toga usledio je mirovni sporazum u Lozani 1923. godine zaključen između Mustafe Kemala Ataturka i pobedničkih sila u prvom svetskom ratu koji je postavio granice nove turske nacionalne države.

Iako su se obe zemlje pridružile NATO-u 1952. godine, neprijateljstvo između ove dve države se znatno pogoršalo. To je uglavnom bilo zbog sukoba između grčkih i turskih etničkih grupa na Kipru. Državni udar na Kipru je izvršen 1974. godine, a tadašnji prvi predsednik Republike Kipar arhiepiskop Makarios III otišao je u egzil u London.(Arhiepiskop Makarios III je bio i duhovni vođa pokreta ENOSIS (ujedinjenje) koji je imao za cilj oslobođenje od Britanske kolonijalne vlasti). Kao rezultat toga , turske trupe su se iskrcale na ostrvo, pod izgovorom zaštite turskog stanovništva, zauzele sever i proglasile svoju državu. Ovo je dovelo do podele Kipra na, Kiparsku Republiku koja obuhvata južni deo ostrva, Tursku Republiku Severni Kipar (priznata samo od strane Turske i Pakistana) koja obuhvata severni deo ostrva i zelenu liniju koja razdvaja severni i južni deo koje su pod kontrolom Ujedinjenih nacija.

Uprkos različitim političkim ciljevima, oba nacionalizma na Kipru su imala isti oblik. Bio je to etnički nacionalizam, koji je naglašavao sličnosti sa ljudima iz “matičnih zemalja” Turske i Grčke u smislu istorije, porekla , jezika, kulture i religije. Zajednička traumatična istorija opredelila je bilateralne odnose ove dve zemlje sve do današnjeg dana.

Nakon 1974. godine, ovaj oblik nacionalizma podržavale su desničarske stranke kiparskih Turaka i kiparskih Grka, posebno tursko-kiparski UBP ( Partija nacionalnog jedinstva ) i grčko-kiparski DISI (Demokratski sabor ). Dve levičarske stranke, grčko-kiparski AKEL (Ustanička stranka radnog naroda) i republičko-turski CTP usvojili su drugačiji model nacionalizma nazavši ga građanski nacionalizam.

Ovo se fokusiralo na geopolitičku oblast Kipra i naglasilo zajedništvo svih naroda u nadi da će jednog dana doći ponovo do ujedinjenja. CTP i njegove pristalice zagovarale su ponovno ujedinjenje i kritički gledale na Tursku.

Kada je CTP došao na vlast 2003. godine, politički pravac se promenio i sada se zagovarala podela. Model istorije usmerene na Tursku sada je postao model orijentacije. Dve leve partije zagovoravaju ideju pre svega kao Kiprani, dok dve desničarske stranke koriste termine Grci i Turci.

Najveći problem Kipra kroz istoriju je stalno uplitanje velikih sila, uključujući i britansku političku podelu i podrška vojnoj hunti u državnom udaru 1974. godine na Kipru. Sa tim su i povezane posledice grčkog i turskog nacionalizma na Kipru, akcije desničarskih ekstremista i destruktivnih intervencija Grčke (državni udar 1974.) i Turske (vojna ofanziva iz 1974.).

Nepisani deo istorije Kipra je nasilje nacionalističkih desnica protiv levice u svojoj etničkoj grupi. Obe levičarske stranke dele averziju prema nacionalističkim diskursima. Kompromis se takođe doživljava prilično negativno, iako obe strane zaista cene politički sistem kao što je Evropska unija (EU) koja se u velikoj meri zasniva na vrednostima kompromisa. Međutim ova reč izaziva negativne emocije i na jednu i na drugu stranu. To se zasniva na paradigmi da se svaka strana oseća kao jedina žrtva, jedva uzimajući u obzir da su i drugi patili i da je svaka strana odgovorna za nanošenje patnji.

Autor je spoljnopolitički analitičar