OrbaniZacija Balkana: O Orbanu – Vučićevom prijatelju – i Trampovom povratku u Belu kuću

Viktor Orban nije samo nacionalni lider Mađarske; on je ključni igrač u globalnim političkim igrama koje direktno utiču na Zapadni Balkan. Njegovo savezništvo s Trumpom otvara vrata za nove geopolitičke izazove u regionu, jer bi povratak američkog predsjednika sklonog izolacionizmu mogao ostaviti Balkan pod većim uticajem Moskve i desničarskih lidera. U vremenu kada regija pokušava pronaći stabilnost i integraciju u EU, Orbanov upliv dodatno komplikuje put ka miru i demokratskoj konsolidaciji, piše forbs.ba.

Viktor Orban, premijer Mađarske, poznat je kao simbol neliberalnog autoritarizma unutar Evropske unije. Njegova vladavina, zasnovana na nacionalizmu, autoritarnosti i pragmatičnim savezništvima, posebno s desničarskim liderima poput Milorada Dodika i Aleksandra Vučića, ima duboke posledice za Zapadni Balkan. Ova povezanost s regijom nije samo ideološka već i geopolitička, jer Orban predstavlja ključnu kariku u prenošenju ruskog uticaja na jugoistok Evrope.

Povratak Donalda Trampa u Belu kuću mogao bi značajno uticati na političke i ekonomske odnose zemalja Balkana sa Sjedinjenim Američkim Državama.

Za zemlje Balkana, to bi moglo značiti manju pažnju na pitanja demokratizacije i vladavine prava, a veću fokusiranost na geopolitičke prioritete poput smanjenja uticaja Rusije i Kine u regionu. Trampova pobeda takođe bi mogla promeniti pristup SAD-a prema evropskim integracijama balkanskih zemalja, s obzirom na njegovu raniju skeptičnost prema Evropskoj uniji.

Međutim, nije izvesno kako bi njegova potencijalna nova administracija balansirala između tradicionalnih saveznika u regionu i novih političkih realnosti. Ključno pitanje ostaje: hoće li Tramp ponovo staviti Balkan u fokus svoje vanjske politike, ili će region ostati na marginama američkih interesa?

“Stari saveznici”

Odnosi između Donalda Trumpa i mađarskog premijera Viktora Orbana obeleženi su međusobnim uvažavanjem i sličnim političkim vizijama, posebno kada je reč o nacionalnom suverenitetu, migracijama i skepticizmu prema globalnim institucijama. Orban je bio jedan od prvih evropskih lidera koji je otvoreno podržao Trampovu predsedničku kandidaturu 2016. godine, nazivajući ga “najboljim izborom za Evropu i Mađarsku.”

Za vreme Trampovog mandata, odnosi između Mađarske i SAD-a su se poboljšali u poređenju s prethodnim administracijama, koje su često kritikovale Orbana zbog kršenja demokratskih normi i slobode medija. Tramp je Orbana nazivao “jakim liderom” i pokazivao razumevanje za njegovu tvrdokornu politiku prema migrantima i fokus na očuvanje nacionalnog identiteta.

Orbana i Trampa povezuje i otpor prema multilateralizmu te težnja za jačanjem bilateralnih odnosa, zaobilazeći tradicionalne okvire Evropske unije i međunarodnih organizacija. Orban je u Trampu vidio saveznika u promovisanju desničarskih politika i izazivanju liberalnih normi koje dominiraju zapadnom politikom.

Međutim, Trampov odlazak iz Baele kuće doveo je do promjene u američkom stavu prema Mađarskoj, s administracijom Dozefa Bajdena koja je ponovo otvorila pitanja vladavine prava i ljudskih prava u ovoj zemlji. Sada kada se Tramp vraća na mesto predsednika, postoji velika verovatnoća da će se partnerstvo između njega i Orbana ponovo intenzivirati, što bi moglo dodatno uticati na odnose Mađarske s Evropskom unijom i susjednim državama.

No, ruski uticaj na zemlje zapadnog Balkana i dalje teče u vidu krajnje desničarskog mađarskog premijera, Viktora Orbana, koji je, kako je tvrditi prema analizama stanaka koje je u posljednje vrijeme imao s predsednikom Republike Srpske, Miloradom Dodikom, kao i predsednikom Srbije, Aleksandrom Vučićem, nemoguće zanemariti. No, ovakva jaka veza koju Kremlj uživa u Evropi, temelji se na snažnim zajedničkim interesima koje Orban, Dodik i Vučić pak dele unutar svojih interesnih grupa.

Ko je Viktor Orban?

Viktor Orban, glasan zagovornik onoga što sam naziva “neliberalnim” oblikom vladavine, korača daleko i od onoga što bi demokratski sistem jedne članice Evropske unije trebao izgledati. Nepoželjan u Briselu, ali neophodan. Prijatelj Aleksandra Vučića, zagovornik politike Vladimira Putina. Omiljen u Trampovim krugovima. Orban nije uvijek bio poznat kao ultra-desničar, njegova metamorfoza u konzervativca dogodila se 90-tih godina.

Orban je svoju političku transformaciju započeo 90-ih godina, prelaskom iz liberalne u desničarsku retoriku, a dolazak na vlast 2010. godine omogućio mu je da redefinira Mađarsku kao državu koja prkosi demokratskim normama EU-a. Njegovi bliski odnosi s Dodikom, čije se političke aktivnosti često preklapaju s interesima Kremlja, te Vučićem, liderom Srbije, oslikavaju Orbanovu viziju Balkana kao tampon-zone između Rusije i Zapada.

Šta bi Trampov povratak značio za Zapadni Balkan?

Povratak Donalda Trumpa u Belu kuću mogao bi dodatno osnažiti Orbana i njegove saveznike na Zapadnom Balkanu. Trampov neintervencionizam i ignorisanje tradicionalnih evropskih saveza često su omogućavali jačanje desničarskih lidera širom sveta. U tom kontekstu, Orban bi mogao postati most za intenziviranje ruskog uticaja u regionu kroz političke i ekonomske veze s Dodikom i Vučićem.

Trampova administracija, fokusirana na unutrašnje interese SAD-a, verovatno bi dala više prostora lokalnim akterima poput Orbana da oblikuju politiku Balkana. Ovakav scenario mogao bi imati destabilizirajuće posljedice za regiju, posebno s obzirom na to da Orban i njegovi saveznici već godinama narušavaju demokratske procese, podstiču etničke podele i ometaju euroatlantske integracije.

Orbanova kontrola nad EUFOR-ovim mandatom u Bosni i Hercegovini dodatno osnažuje ovu dinamiku. Njegovo približavanje Dodiku, koji se otvoreno protivi državnom suverenitetu BiH, kao i Vučiću, čija politika balansira između EU i Rusije, oslikava strategiju usklađivanja desničarskih interesa u korist destabilizacije Balkana i širenja ruskog uticaja.

Da li će Zapad konačno odlučno odgovoriti na sva pitanja kako bi sprečio daljnju destabilizaciju Balkana i očuvao demokratske procese?