Potpaljivanje mokre slame

Nepobitno je utvrđeno da je u periodu od septembra 1943. kada je fašistička Italija kapitulirala, pa do kraja rata, a onda od maja 1945. do u naredne tri godine, na pomenutim teritorijama, bez suda i suđenja pobijeno i pobacano u kraške jame od pet do deset hiljada ljudi. Izvođači ovog masovnog pogroma bili su pripadnici Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije na čelu sa KPJ. U narednoj deceniji, usled permanentnog zastrašivanja i ostalih razloga koji su se ticali uspostavljanja potpuno novog i uz to nedemokratskog postrevolucionarnog sistema, u tadašnjoj Jugoslaviji, sa teritorija koje su do tada bile sastavni deo Kraljevine Italije iselilo se više od tri stotine hiljada ljudi, mada taj broj nikada nije sa sigurnošću utvrđen. Budući da se u lokalnom govoru ove kraške jame zovu fojbe, i sam Dan sećanja ima kao svoj sinonim naziv „Il giorno delle foibe“.

*

Na institucionalnoj ravni spora nema. Država je iz razloga koji zaslužuju poseban osvrt i obradu tek 2004. godine ustanovila obeležavanje ovog datuma. Tom prilikom se, u palati italijanskog Senata, okupe najviši državni rukovodioci na čelu sa predsednikom države, premijerom, ministrima, predstavnicima Vrhovnog suda… Održe se prigodni govori, uvek lako iznijansirani, zavisno od trenutnog odnosa političkih snaga i na tome se, na zvaničnom nivou, sve i okonča. Ali, u medijskom prostoru, tih dana sevnu polemičke sablje pošto su ovi događaji omiljena ideološka hrana onim političkim snagama koje, osim povratka u (slavnu ali tragičnu) prošlost, nemaju da ponude ništa drugo. Stoga se sukob vodi u formi „namirivanja istorijskih računa“ i to baš u zemlji gde mnogi drugi, mnogo važniji računi čekaju na naplatu uz debele kamate. A pravilo kaže „Što više problema u sadašnjosti – to žešće bavljenje problemima iz prošlosti“. Zvuči poznato, čini se.

Uobičajeno je već da ovim povodom prvi vrisak stigne sa desne strane političkog spektra u formi novinskih komentara u kojima će se ukazivati na zločinački karakter komunizma, kao i na poslovično slovensko varvarstvo. Uprošćena, osnovna fabula bajke o stradanju nesrećnog naciona ugroženog slovensko – komunističkom pošašću počiva na ideji da su se italijanskim teritorijama na severoistoku Jadrana, sve do 1943. godine valjale bujice meda i mleka, a onda su iznebuha naišli zli titoisti (na italijanskom – titini) i iz duga vremena i urođene zlobe počeli da masakriraju nedužno stanovništvo bacajući ih u jame. O tome šta se sve tamo zaista dešavalo od dana italijanske kapitulacije u septembru iste godine, kao i o tome šta se dešavalo u ostatku Italije, Evrope i sveta nema ni reči, odnosno, to je kao, opštepoznato pa ga ne treba ni pominjati.

Suština poruke je plasiranje teze da je zločin izvršen na nacionalnoj osnovi, te da su jugoslovenski partizani ubijali Italijane samo zato što su Italijani. Za razliku od Srbije i Hrvatske, gde nacionalističke podmetačine imaju laku prođu i veoma veliki broj očaranih konzumenata, u Italiji stvari stoje nešto malo drugačije. Osim što je do sada objavljen poveći broj veoma ozbiljnih istorijskih studija koje ova tragična zbivanja stavljaju u konkretan društveno istorijski kontekst (što nikako ne znači i da ih opravdavaju), u italijanskoj javnosti postoji sasvim solidan procenat, kako javnih ličnosti, tako i običnih ljudi koji nisu spremni da podlegnu desničarskom huškanju, smatrajući da je toga već bilo u sasvim dovoljnim količinama i da je rezultat više nego poznat.

Za razliku od Nemačke, Italija nije imala svoj Nirnberg, celokupna državna struktura iz vremena dvadesetogodišnje vladavine fašizma ostala je netaknuta uz neznatne kadrovske izmene. Mnogi zločinci i još brojniji zagovornici fašističkih zlodela su ostali nekažnjeni, a nastojanja da ih ruka pravde konačno dosegne istopila su se pod udarima antikomunističke propagande koja je kažnjavanje zločinaca predstavljala prvenstveno kao borbu za ostvarenje komunističkih ideala. Ovaj tragični kontinuitet zataškavanja i opravdavanja, gledanja kroz prste nasilnicima i uzurpatorima, bolećivosti prema „našima“ ma kakvi bili, pratio je Italiju sve do današnjih dana ispoljavajući se, s vremena na vreme, u burnim političkim lomovima, oružanim okršajima na ivici građanskog rata („Olovne godine“ početkom sedamdesetih), dominaciji organizovanog kriminala…

Drugi pol današnje italijanske javnosti čine ljudi koji su veoma svesni svega ovoga i koji postojećim stanjem nikako nisu zadovoljni. Oni spadaju u zonu levog političkog spektra, ali nakon rastapanja političke levice u čitav niz rukavaca i gubljenja osnovnih političkih orijentira, ovaj sloj ljudi nastavlja da misli i deluje po načelima zdravog razuma i elementarnog osećanja za pravdu. Otuda oni nacionalističke žalopojke nad hudom sudbinom „našeg naroda“ vide upravo onako kakve one i jesu – kao zbijanje redova oko koncepata koji će za svoju posledicu imati ponovno ukidanje slobode pojedinca i puko simuliranje demokratije, što je proces već odavno prisutan u celom zapadnom svetu.

Zato će i ovoga puta sve biti okončano na nivou oštrih komentara u medijima i na društvenim mrežama, pošto su zanimanja za istoriju kod običnog sveta, a pogotovo kod dolazećih generacija pod debelim naslagama neznanja, nerazumevanja i nadasve indolencije. Stoga su i pokušaji aktualizovanja nekih nekadašnjih političkih sporova i kopanje po starim ranama unapred osuđeni na propast, ali ne zato što je svet u celini postao bolji, već upravo suprotno.

Pomirenost sa sudbinom je pandemijskog karaktera.

Do daljeg.