Prinudno raseljavanje u Azerbejdžanu

Prinudno raseljavanje u Azerbejdžanu posledica je vojne agresije od strane Jermenije i etničkog čišćenja koje je sprovedeno na teritorijama Azerbejdžana početkom 1990-ih. Usled sukoba, više od milion Azerbejdžanaca je prisilno raseljeno iz svog zavičaja, među njima je bilo stotine hiljada azerbejdžanskih izbeglica koje su pobegle iz Jermenije i kojima je potom odobreno državljanstvo Azerbejdžana.

Sva prinudno raseljena lica u Azerbejdžanu privremeno su smeštena u više od 1600 punktova u 12 izbegličkih kampova i u naseljima poniklim na teretnim vagonima, nedovršenim zgradama, javnim objektima i sl.

Ponovni pokušaj agresije od strane Jermenije prošle godine još jednom je ozbiljno ugrozio živote stotina hiljada ljudi u Azerbejdžanu. 84 hiljade lica bilo je primorano da privremeno napusti svoje mesto boravka, među njima i interno raseljena lica koja su u više navrata preživela tragediju prisilnog raseljavanja.

Iako se većina ovih ljudi vratila svojim domovima zahvaljujući brzoj i efikasnoj reakciji Vlade na njihovo nedavno raseljavanje, 85 raseljenih porodica u azerbejdžanskom regionu Tartar, koje su pretrpele strahovitu štetu od ciljanog artiljerijskog granatiranja civilnih objekata, još uvek se nalaze u prihvatilištima.

Problem raseljenih lica u Azerbejdžanu specifičan je iz nekoliko razloga. Prvo, u zemlji sa nešto više od 10 miliona stanovnika (7 miliona tokom raseljenja), Azerbejdžan je jedna od država sa najvećim brojem raseljenih lica po glavi stanovnika na svetu.

Štaviše, za razliku od mnogih drugih zemalja koje se suočavaju sa problemom prinudnog raseljavanja, u Azerbejdžanu interno raseljena lica uživaju ista prava kao i ostali građani i nisu izloženi diskriminaciji.

Druga važna odlika je da je Vlada Azerbejdžana, s obzirom na to da je od početka 2000-ih ostvarila značajan ekonomski rast, preuzela punu odgovornost za poboljšanje životnih uslova IRL, podstičući kontinuirani angažman međunarodnih organizacija.

Azerbejdžan je, vodeći razboritu ekonomsku politiku, doživeo čudesnu transformaciju od primaoca humanitarne pomoći do donatora.

Od 1998. godine, Vlada Azerbejdžana sprovodi strategiju za poboljšanje životnih uslova prisilno raseljenog stanovništva, pružajući im socijalnu pomoć i beneficije, kao i izgradnju više od stotinu novih, kompaktnih i modernih stambenih područja za njihov privremeni smeštaj.

Državne institucije postigle su značajan napredak u poboljšanju životnih uslova interno raseljenog stanovništva eliminisanjem svih kampova pod šatorom i vagon-naselja, obezbedivši privremeni smeštaj u novoizgrađenim naseljima za 315.000 lica koja su živela u užasnim uslovima, bez ugrožavanja njihovog prava na dobrovoljan, bezbedan i dostojanstven povratak, a koji se više od 25 godina traži u diplomatskim pregovorima za mirno rešavanje sukoba između Jermenije i Azerbejdžana.

Pravo na bezuslovan i siguran povratak azerbejdžanskog raseljenog stanovništva potvrđeno je desetinama rezolucija i odluka Generalne skupštine UN, Saveta bezbednosti, OIS-a, PACE-a, OEBS-a, Evropskog suda za ljudska prava itd.

Istovremeno, međunarodna stručna zajednica pohvalila je progresivne mere Azerbejdžana za efikasnu pomoć raseljenom stanovništvu i postavljanje primera dobre prakse u ovoj oblasti.

Specijalni izvestilac UN za ljudska prava interno raseljenih lica pohvalio je Vladu Azerbejdžana 2014. godine za njenu posvećenost pitanju internog raseljavanja i za nastavak preuzimanja primarne odgovornosti za zaštitu i pomoć interno raseljenim licima u oružanom sukobu i ukazao da „jedna od glavnih prepreka u potrazi za trajnim rešenjima za IRL u Azerbejdžanu ostaje nepostojanje političkog rešenja za nerešeni sukob u regiji i oko regije Nagorno-Karabah Republike Azerbejdžan”.

Posebno je pozvao međunarodnu zajednicu i sve zainteresovane strane da rade na postizanju mirnog rešenja sukoba, s ciljem potpunog vraćanja ljudskih prava IRL u Azerbejdžanu, posebno njihovog prava na dobrovoljni povratak u sigurnosti i dostojanstvu.

Glavni prioritet Vlade Azerbejdžana nakon oslobađanja teritorija 2020. godine nakon tri decenije okupacije je razminiranje i uklanjanje neeksplodiranih ubojnih sredstava sa ovog područja, obnavljanje gradova i drugih naselja koja su potpuno uništena tokom sukoba i stvaranje neophodnih uslova za dobrovoljan, bezbedan i dostojanstven povratak IRL u rodne krajeve.

Nažalost, Jermenija još uvek ometa ovaj proces odbijanjem da azerbejdžanskoj strani preda mape miniranih područja na nedavno oslobođenim teritorijama.

Ovo je apsolutno neophodno kako bi se spasili ljudski životi i ubrzao postkonfliktni proces rehabilitacije i obnove. U periodu nakon potpisivanja trilateralne izjave o prestanku vojnih aktivnosti između Jermenije i Azerbejdžana prošlog novembra, više od stotinu građana Azerbejdžana stradalo je od eksplozija mina, među njima i interno raseljena lica koja su bila nestrpljiva da se vrate na oslobođene zemlje nakon tri decenije nasilnog razdvajanja i čežnje, uprkos upozorenjima o opasnosti od mina na ovim teritorijama. Od početka sukoba umrlo je ili je teško povređeno više hiljada ljudi iz Azerbejdžana usled eksplozija mina.

Uprkos tvrdokornom stavu Jermenije po pitanju razminiranja, koje je neophodno za obnovu teritorija potpuno opustošenih 30-godišnjom ilegalnom okupacijom, Vlada Azerbejdžana, dok s pravom čeka da međunarodna zajednica izvrši neophodan pritisak na Jermeniju u cilju postizanja saradnje na uklanjanju humanitarnih posledica njenih ilegalnih aktivnosti na ranije okupiranim teritorijama Azerbejdžana, već je započela radove na razminiranju i obnovi tog područja, kako bi se interno raseljenim licima pružila mogućnost sigurnog i dostojanstvenog povratka.

Uzimajući u obzir ogromne razmere „Velikog povratka” u oslobođene zemlje, proces se trenutno realizuje kroz nekoliko pilot projekata. Eksperimentalni projekat „Prvi korak“ sproveden je za prikupljanje potrebnih informacija za povratak i reintegraciju u 10 sela u regiji Agdam.

Projekat ima za cilj ispitavanje operativnih mehanizama za povratak i reintegraciju u oslobođenim zemljama, izvlačenje neophodnih zaključaka i upotrebu ovog pilot projekta kao modela za budući proces postupnog povratka u skladu sa Vodećim principima UN o internoj raseljenosti, osnovnim konvencijama o ljudskim pravima i najbolje primenjivim praksama, uz aktivno učešće interno raseljenog stanovništva. Trenutno se sprovode i inicijalne ankete kako bi se procenio broj ljudi koji su spremni da se vrate na svoja ognjišta.

Takođe će se primeniti uspešno iskustvo rehabilitacije i povratka u selo Džodžug Mardžanli koje je zaštićeno od direktnog vojnog ciljanja Jermenije nakon oslobađanja strateških pozicija od okupacije u aprilu 2016. godine. Džodžug Mardžanli predstavlja jedinstveni projekat koji je prvi put sproveden u Azerbejdžanu, gde je stvoreno povoljno okruženje za povratak 150 porodica u svoje rodne krajeve nakon 23 godine.

Tridesetogodišnji rat na teritoriji Azerbejdžana je završen. Narod Azerbejdžana želi dugotrajni mir i prosperitet u regionu. Neophodno je preduzeti sve humanitarne mere za ublažavanje ljudskih patnji izazvanih tridesetogodišnjim sukobom kako bi stanovništvo pogođeno ratom počelo da živi pristojno. Narod Azerbejdžana očekuje od međunarodne zajednice da podrži napore njihove zemlje koji su usmereni na održivi mir i prosperitetnu budućnost u regionu.