Film koji je i pre premijere izazvao skandal: Koja je prava svrha “Heroja Halijarda”?

Iako je tamo letos prezentovan tek u formatu trejlera, odmah je prepoznat kao sadržaj koji se bavi četničkom propagandom. Film je priča o 508 savezničkih pilota koje su pripadnici četničkog pokreta, članovi njihovih porodica i neuniformisane pristalice čiča Draže, spasili od Nemaca i uspešno vratili kući u operaciji kodnog imena „Halijard“.

Ne ulazeći u njegove umetničke domete što prepuštamo kompetentnoj filmskoj kritici, sama tema je isprovocirala deo javnosti imajući u vidu da se spašavanjem savezničkih pilota već godinama maše kao krunskim dokazom da je Ravnogorski pokret od 1941-45. bio na pravoj strani.

Procesi istorijskog revizionizma započeti sa padom Berlinskog zida u postkomunističkoj Evropi, imali su snažnog odjeka ne samo u Srbiji već i u ukupnom “srpskom svetu”, pre svega u Republici Srpskoj i Crnoj Gori.

Što se tiče kvinsliške dijaspore ona nikada nije ni izlazila iz svog “filma” i svojih ratnih uniformi, ogorčeno ližući gubitničke rane iz Drugog svetskog rata po dalekim Australijama i Amerikama, Severnim i Južnim.

To je onaj isti svet koji će krajem osamdesetih i početkom devedesetih puniti džepove Vuka Draškovića i Vojislava Šešelja, dok su “torbarili” na turnejama po pomenutim kontinentima, sakupljajući svoj “prvi milion”.

Oni će decenijama uspevati da zatome svoju saradnju sa nacifašističkim okupatorima u otadžbini krijući je iza radikalnog antikomunizma, uspostavljajući tako jedan socijalni okvir koji se pokazao prihvatljivim za njihovo tamošnje okruženje.

Ta ista dijaspora će već devedesetih, a pogotovo nakon 5. oktobra, opet biti izdašna i prikupiti veliki novac ovoga puta za pojedine ovdašnje istoričare koji će fabrikovati istorijsku publicistiku, prebogatu najpodlijim oblikom falsifikovanja – prećutkivanjem i/ili negiranjem zločina i kolaboracije.

Mi, koji smo krajem osamdesetih smatrali sebe antikomunistima, i posle Miloševićeve “8. sednice”, Jogurt i Antibirokratske revolucije krenuli u formiranje Demokratske stranke, nestrpljivo smo čekali da se otvore arhive i dosijei.

Bili smo na antikomunističkim steroidima sve očekujući da se konačno utvrdi kako su čiča Draža, zatim đeneral Nedić zvani “srpska majka” (danas Arkanova udovica Ceca nosi tu titulu), kao i Mita Ljotić, čija je “desna ruka” privodila sa Nemcima narod na streljanje u Kragujevcu, tek nevine žrtve višedecenijske komunističke propagande.

Kad ono – ćorak! Naknadno češljanje dokumentovane istorije dokazalo je da je zločina bilo i više no što smo znali i učili.

Dodatno iziritirani antifašisti, doduše retki, svojski su se potrudili da javnost upoznaju sa krvavim epizodama iz rata o kojima do tada nismo bili obavešteni.

U tom traganju za dokazima obeju strana nabasali smo na neočekivanu istinu koja je brižljivo prikrivana i gurana “pod tepih”, što se i danas vešto čini.

Naime, indikativno je bilo da je neformalna politička i formalna pravna rehabilitacija Ravnogorskog pokreta kroz poništavanje sudskog procesa Draži Mihailoviću, naišla na mnogo veću podršku nego na suprotstavljanje.

Ništa drugačije nije prošla ni pozorišna predstava Siniše Kovačevića posvećena đeneralu Nediću, predsedniku ratne kolaboracionističke Vlade u okupiranoj Srbiji.

Konačno, možda najupečatljivija i najskandaloznija rehabilitacija, iz senke, dogodila se indirektno, proglašenjem Vladike Nikolaja za sveca.

Njegova ideološka bliskost sa šefom pronacističkog “Zbora” Dimitrijem Ljotićem, nad čijim je grobom u Sloveniji održao poslednje opelo pre no što je utekao u “satansku i čivutsku (židovsku)” Ameriku, apsolutno se može protumačiti i kao svojevrstan oblik amnestije za saborca i intimusa Mitu.

Inače, proglašenje Nikolaja za sveca, sedam nedelja nakon ubistva premijera Đinđića, simbolički je označilo i suštinsku promenu vrednosne paradigme srpskog društva – početak kontra evolucije od proevropskog ka antivropskom i antizapadnom.

Danas to toksično bilje buja po “kolektivnoj pameti srpskog sveta” pažljivo zaliveno sa po nekoliko kapi plemenitog, mirotočivog znoja Vladimira Vladimiroviča.

Dakle, odakle decenijama nakon jugoslavenske pobede u svetskom ratu potreba da se poraženi nacionalni pokreti prevedu na pobedničku stranu?

Kako je moguće da savremenici tih pokreta nisu u realnom vremenu sagledali njihovu ulogu?

Možda im je nedostajalo “treće oko” koje se, eto, nebeskom narodu otvorilo nakon više od pola veka?

Što bi rekla sjajna i duhovita istoričarka Dubravka Stojanović, ne bez sarkazma i ironije: “Ravnogorski četnički pokret je jedini antifašistički pokret koji je izgubio Drugi svetski rat”.

Kada je nestalo Jugoslavije, koja je između ostalog mnogima služila i kao “smokvin list” za sakrivanje i potiskivanje ratnih nedela, ukazao se čist prostor u kome se analitički jasnije mogla sagledati uloga Srba, kao i svih ostalih nacija, na jugoslovenskom ratnom prostoru.

Radi se o ulozi Srbije u Drugom svetskom ratu, pre svega pozicije većine Srba u Srbiji, ali i u Crnoj Gori, s jedne, i ulozi Srba sa teritorija ratne, zločinačke NDH, s druge strane.

Najveći broj Srba iz Srbije, a pogotovo Srba iz Crne Gore su izgubili Drugi svetski rat zbog svoje pretežne pripadnosti četničkom pokretu, ali i drugim skupinama i okupatorskim administracijama pod kontrolom Milana Nedića i Dimitrija Ljotića.

Njima se može dodati i manji broj dinarsko-dalmatinskih četnika pod kontrolom mog imenjaka vojvode Đujića, koji su, ne lezi vraže, imali zajedničku komandu sa talijanskim okupatorima i oficijalnim ustašama u, tada, crvenom Splitu.

To su isti oni koji su bili lojalni Poglavniku tako da im nije padalo napamet da, recimo, oslobode braću iz Jasenovca i drugih ustaških logora.

Ostaje velika skupina Srba sa tadašnje teritorije NDH (Hrvatska, BiH, Srem) koji su kao većinski deo partizanskog pokreta spašavali živu glavu od ustaša i učestvovali, uz uglavnom ukrajinsko krilo Crvene armije, u operacijama za oslobođenje Srbije od kasnog leta 1944. do ranog proleća 1945.

Tako su se, zajedno sa Dalmatincima, Zagorcima, Slavoncima, bosanskim muslimanima, ali i drugim antifašistima pre svega iz urbanih ćelija pokreta otpora, revanširali braći za oslobodilačku misiju koju je srpska pobednička vojska izvela 1918.

Dovoljno je pogledati samo imena oslobodilačkih brigada (Šesta Lička brigada, pa nadalje) koje su učestvovale u operacijama za oslobođenje Srbije kao i datume njihovog formiranja (najvećim delom 1941-42.godine!).

Ipak, da bi slika bila celovita i utisak zaokružen nije loše pogledati i spisak srbijanskih borbenih jedinica u operacijama za oslobođenje, a pogotovo datume njihovog formiranja (daleko najvećim delom 1944.godine!).

Tišina koja je obavijala Srbijicu od pada Užičke republike pa sve do početka operacija za oslobođenje – skoro pune tri od nepune četiri godine rata! – gde se pucalo po neprijateljima samo u serijama “Otpisani” i “Balkan ekspres” – i danas ovde predstavlja temu o kojoj se najradije ćuti.

U toj i takvoj sablasnoj tišini koju narušava povremeno škljocnje vilica kostura u ormarima naše istorije, u senci neprijatnih istina najbolje uspevaju i izrastaju plodovi poput “Heroja Halijarda”.

Filmovi i serije koji su poslednjih godina služili da mobilišu i ujedine naciju kao što su “Nemanjići” i “Dara iz Jasenovca”, poslužili su i opet će poslužiti u dnevno-političke svrhe jer, ispostaviće se, drugoj svrsi nisu ni bili namenjeni.

S obzirom na scenaristu i reditelja koji se proslavio svojom pećinskom epopejom “Selo gori a baba se češlja”, kao i izmišljanjem tradicionalnih srpskih ženskih imena (Petrojka), teško da možemo očekivati bilo kakav ozbiljniji iskorak u odnosu na prethodno pomenute “bisere”.

Prava uloga i svrha “Heroja Halijarda” postaće potpuno jasna ukoliko ga patriotska javnost izviče i bezuslovno uzme u zaštitu, a potencijalne kritičare proglasi izdajnicima i autošovinistima.

Posebnom zapletu može doprineti radikalniji sloj patriotskih snaga koje su se, povodom teme, još ranije oglasile smatrajuće da je spašenim pilotima, naprotiv, trebalo suditi jer su, pre pada, učestvovali u operacijama bombardovanja okupiranih srbijanskih gradova (!?). Kakogod, projekcije su krenule, čekamo prve utiske i relevantne kritike. Živi bili pa videli.