Kakve poslediće će parlamentarni izbori u Srbiji 17. decembra imati po regionalne odnose?

Ipak, sagovornici Danasa nemaju jedinstven stav o mogućnosti promene na polju regionalne politike Srbije. Od stava da je generalna promena politike Srbije ka regionu je moguća, ali samo promenom garniture na vlasti i biranjem takozvane građanske opcije, pa do toga da se nikakve značajne promene u regionalnoj politici Srbije ne bi dogodile „koji god ishod izbora da bude“.

Srbija: Brojna otvorena pitanja

Srbija poslednjih godina ima veoma zategnute odnose sa većinom država regiona.

Srbija i Hrvatska su nedavno međusobno proterale savetnike u diplomatskim predstavništvima u Beogradu i Zagrebu, pod optužbom da su se bavili špijunažom.

Sa Crnom Gorom dok je na vlasti bila Demokratska partija socijalista na čelu sa Milom Đukanovićem, prvo je Crna Gora proterala tadašnjeg ambasadora Vladimira Božovića, dok je Srbija zauzvrat otkazala gostoprimstvo crnogorskom predstavniku Tarzanu Miloševiću.

Odnosi Srbije i BiH se tradicionalno zategnu u periodu obeležavanja genocida u Srebrenici.

Sa većinom ovih zemalja Srbija ima brojna nerešena pitanja koja datiraju iz vremena raspada SFRJ – od problema nestalih, pa do nesuglasica oko granica, neregulisanog statusa proteranih, njihove imovine, odnosa prema zločinima, slavljenje ratnih zločinaca kao heroja…

Jedna od najčešćih optužbi na račun Srbije je da se meša u unutrašnje stvari pomenutih zemalja i da, kako je to rekao tadašnji ministar odbrane Srbije Aleksandar Vulin – stvara „srpski svet“.

Ipak, Srbija, kao i preostale države regiona želi da uđe u Evropsku uniju.

Aleksandar Popov, predsednik Centra za regionalizam i kopredsednik Igmanske inicijative, navodi da se izbori u Srbiji uvek odražavaju na region, u najmanju ruku kroz korišćenje štetne nacionalne retorike u predizbornoj kampanji, gde se akcenat najčešće stavlja na brigu o nacionalnoj bezbednosti.

– U polju regionalnih odnosa ova garnitura vlasti se nije proslavila. Međusobne posete između zvaničnika iz Beograda i Zagreba imaju više manifestacioni značaj, kao što su bile Dačićeva poseta Zagrebu početkom ove godine, susret Ane Brnabić i Andreja Plenkovića 2016. godine i poseta Aleksandra Vučića Zagrebu i njegov susret sa tadašnjom predsednicom Hrvatske Kolindom Grabar Kitarović 2018. godine, kaže Popov.

Prema njegovim rečima, jedini način da se ovakva priroda odnosa između Beograda i Zagreba prevaziđe jeste rešavanje otvorenih pitanja između ove dve zemlje, za šta bi najznačajnije bilo osnivanje nekakve komisije za otvorena pitanja.

– Ukoliko se na tome ne bude radilo, pogoršanje odnosa je neminovno, ističe Popov.

On ukazuje na specijalan odnos Banja Luke i Beograda, ali i da odnosi sa Bosnom i Hercegovinom u celini takođe pate zbog mnoštva otvorenih pitanja između ove dve zemlje.

Popov kao jedan od primera o slici ovog odnosa navodi Vulinovu posetu Sarajevu 2021. godine, kada je otvoreno govorio o „srpskom svetu“.

Ono što se na neki način pojavljuje kao trend od 2017. godine u odnosu između Srbije i Bosne i Hercegovine, ističe Popov, je činjenica da se sve zvanične posete i susreti odvijaju na nižim nivoima.

U odsustvu formalnih diplomatskih odnosa, Popov podseća na specijalne odnose Beograda i Podgorice i ukazuje da se u nekim situacijama Srbija mešala u unutrašnje poslove Crne Gore.

Kao razlog za bliske odnose Beograda i Podgorice navodi postojanje pojedinaca koji su odani Beogradu, kao na primer aktuelni predsednik skupštine Crne Gore Andrija Mandić.

Popov navodi da je Mandić otvoreno naklonjen Beogradu i otvoren za specijalne odnose Podgorice i Beograda.

Generalna promena politike Srbije ka regionu je moguća, promenom garniture vlasti i biranjem takozvane građanske opcije, navodi Popov.

Sa druge strane, Cvijetin Milivojević, politički analitičar, rekao je za Danas da ne vidi da će doći do značajne promene u regionalnoj politici Srbije koji god ishod izbora da bude.

– O regionalnoj politici Srbije ne možemo govoriti a da ne spomenemo pitanje Kosova koje je u ovom predizbornom ciklusu, kao i u prethodnim, goruće. Istraživanja direktno i indirektno govore da je stav građana po pitanju Kosova maltene jedinstven i da je to ono protiv čega nijedna izborna lista neće ići. Svi politički akteri se ponašaju u skladu sa voljom građana, kaže Milivojević.

Ističe da se oko ovog pitanja ne slaže ni najveća proevropska izborna lista između sebe te da je malo verovatno da će se na tom polju bilo šta promeniti i nakon izbora.

Kako navodi, od devedesetih do danas promenilo se nekoliko garnitura na vlasti, ali da je regionalna politika Srbije, bar po ovom pitanju, ostala ista.

Kada je u pitanju regionalna politika Srbije na polju odnosa sa bivšim jugoslovenskim republikama, Milivojević navodi da smatra da Srbija poštuje teritorijalni integritet i suverenitet svih bivših jugoslovenskih republika.

– Ono što standardno narušava te odnose je što aktuelna vlasti pojačava nacionalnu retoriku u svakoj predizbornoj kampanji, kaže Milivojević.

Slično razmišlja i Aleksandar Ivković, istraživač Krovne organizacije mladih (KOMS). On navodi da se u kampanji jako malo pominje region i da se učesnici na izborima ne određuju prema tim temama, ako se zanemari pitanje Kosova i priznavanje francusko-nemačkog plana, zašta bi većina učesnika reklo da je to unutrašnje pitanje.

On smatra da odnosi sa Hrvatskom, BiH, Crnom Gorom i drugim državama regiona „trenutno nisu toliko važni glasačima u Srbiji u odnosu na druge teme koje se plasiraju“.

– Videli smo trzavice sa Hrvatskom oko proterivanja navodnog špijuna, ali takve stvari su sada gotovo redovni deo izbornog folklora i ne govore ništa novo, navodi Ivković.

Sagovornik Danasa ukazuje da vlast zloupotrebljava genocid u Srebrnici u predizbornoj kampanji kako bi se „ocrnila opozicija“, ali da to takođe ne predstavlja novitet.

– Ko god da pobedi na izborima, ne verujem da će susedne zemlje smatrati da je kampanja u Srbiji posebno pogoršala ili poboljšala međusobne odnose, kaže Ivković.

Prema njegovim rečima, jedini scenario gde je pobeda opozicije u Srbiji zanimljiva je momenat formiranja tehničke, odnosno prelazne vlade, budući da opozicione

liste čine jedan širok politički spektar.

– Takva vlada ne bi trajala pun mandat, i ona bi se fokusirala na unutrašnje probleme – rešavanje pitanja izbora, korupcije, medija, dok bi sve druge politike, po mojoj proceni, bile na autopilotu, kaže Ivković.

Navodi i da i u slučaju formiranja prelazne vlade ne bi dolazilo do donošenja odluka koje bi promenile trenutni status kvo, budući da ni među strankama opozicije ne postoji konsenzus oko tih pitanja i da „ne vidi da bi bilo promene po regionalnu politiku, bar ne posle ovih izbora“.

Ivković ističe da je jedini razlog zbog kog bi se takva vladajuća koalicija bavila ozbiljnije regionalnim temama izbijanje neke veće regionalne krize, ali da bi takva situacija stavila prevelik pritisak na vladu u takvom sastavu, te da ona ne bi dugo ni opstala.

BiH: Do pola odjek, od pola muk

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i predsjednik Skupštine Srbije Vladimir Orlić raspisali su vanredne parlamentarne i izbore u više gradova i opština, uključujući i glavni grad, Beograd.

Izbori će biti održani 17. decembra 2023. zajedno sa pokrajinskim izborima. Nema nikakve sumnje da će se i u Bosni i Hercegovini, barem jednom njenom dijelu (onom manjem, ali boljem) izborna trka u Srbiji pratiti sa kladioničarskom groznicom.

Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik najavio je podršku Aleksandru Vučiću, iako je u intervjuu za beogradski NIN kazao kako je prvi čovjek Srbije radio protiv njega na prošlim izborima u BiH.

Ipak, Dodik je istakao da je njegova podrška Vučiću i SNS-u neupitna. Podršku vođi naprednjaka dala je i Dodikova protivkandidatkinja na prošlim opštim izborima i predsjednica Narodnog fronta Jelena Trivić.

U redu onih koji traže svoje mjesto pod naprednjačkim suncem našao se i gradonačelnik Banje Luke Draško Stanivuković koji se prije nekoliko dana sastao sa potpredsjednikom srpske Vlade i ministrom odbrane Srbije Milošem Vučevićem.

Vučević godinama važi za jednog od najodanijih ljudi Aleksandra Vučića, a prije nego što je sjeo u ministarsku fotelju upravljao je Novim Sadom.

Izvjesno je, ipak, da će se izbori u Srbiji daleko više pratiti u Republici Srpskoj nego u Federaciji Bosne i Hercegovine.

Politički analitičar Tanja Topić kaže za „Oslobođenje“ da je dodvoravanje Vučiću omiljena politička disciplina ovdašnjih političara i to od njegovog preuzimanja suverenog vladanja Srbijom.

– Jednim dijelom zato što im je čvrsta ruka omiljeno političko sredstvo i sa obožavanjem se identifikuju sa autokratskim stilom Vučićevog vladanja. Drugim dijelom je to dodvoravanje tako strasno zato što je blagoslov iz Beograda poželjan uslov da biste se našli u vlasti u Republici Srpskoj, kazala je Topić.

Republika Srpska, dodaje ona, ne očekuje ništa od izbora u Srbiji za razliku od političara. Pobjednik u Srbiji, kaže Topić, ništa neće značiti građanima, dok mnogim političkim opcijama će predstavljati pitanje života i smrti. Građani u Srpskoj ništa više ne očekuju ni od domaćih političara, a kamoli od političara iz Srbije.

– Za BiH u cjelini izbori u Srbiji nose skrivenu želju da pobjednik bude ona opcija koja se neće pridržavati destruktivne politike koja automatski znači i dodatne tenzije u BiH. Mislim da su očekivanja generalno zacementirana u „status quo“ stanje, a to znači nastavak političke depresije i eventualni raskid starih političkih ljubavi i uspostavljanje nekih novih, istakla je Tanja Topić.

Lider Liste za pravdu i red Nebojša Vukanović kaže za „Oslobođenje“ da nijedna politička stranka u BiH ne bi trebala da se miješa u izbore u Srbiji. On kaže da je upravo Lista za pravdu i red jedina politička organizacija u Srpskoj koja neće dati podršku nijednoj opciji u Srbiji 17. decembra.

– I Dodik i Trivić i Stanivuković pozivaju da se glasa za SNS. Mi nikada nismo podržavali ni Vučića, ni prethodnu vlast. Građani Srbije o tome treba da odlučuju. Ako dozvolimo da građani sa dvojnim državljanstvom glasaju u Srbiji, onda će Vučić uvijek odlučivati pobjednike izbora u Srpskoj. Dodiku su pomagali svi, pa mu tako isto sada pomaže i Vučić. To je nedopustivo. Istu stvar rade i poglavari Srpske pravoslavne crkve kada odlikuju Dodika. To je kao da su izašli na liturgiju i rekli narodu da glasa za SNSD, kazao je Vukanović.

Crna Gora: Vučić kao „datost“

Najjača crnogorska opoziciona stranka, Demokratska partija socijalista (DPS), voljela bi da predstojeći parlamentarni izbori u Srbiji donesu „dugo željenu“ promjenu odnosa Beograda prema Podgorici. To je Vijestima rekao šef poslaničkog kluba DPS-a, Andrija Nikolić.

„Da se u punoj mjeri poštuje suverenitet naše države, i da se odustane od svih pokušaja hibridnog upliva i uticaja na političke prilike u Crnoj Gori“, istakao je.

Prijevremeni državni izbori u Srbiji zakazani su za 17. decembar, i na njima će učestvovati 18 izbornih lista.

Srbijom od 2012. vlada Srpska napredna stranka (SNS) aktuelnog predsjednika Srbije Aleksandra Vučića. Predstojeći izbori biće četvrti od njenog dolaska na vlast.

Nikolić ocjenjuje da bi u DPS-u voljeli promjenu odnosa prema Crnoj Gori jer smatraju da aktuelna srpska vlast i najveći broj stranaka tamošnje opozicije često imaju stavove koji se, kaže, suštinski mnogo ne razlikuju. Navodi da se pristup da svi Srbi u regionu poštuju i slijede odluke Beograda, ne mijenja decenijama.

„Srbija na taj način šalje poruku Zapadu da je u stanju da proizvede regionalne probleme, ukoliko joj Zapad uskrati mogućnost da nastavi da sjedi na dvije stolice, taktizirajući u odnosima s Moskvom“, napominje Nikolić.

Šef kluba partije koju je doskora predvodio Milo Đukanović, poručuje da ta stranka očekuje da izbori u Srbiji budu slobodan izraz volje građana te zemlje.

Dodaje da bi za stabilnost Balkana bilo važno „da nova srpska vlast bude iskreno orijentisana ka evroatlantskim integracijama, da slijedi strateške politike EU, kao i da se odupre uticajima onih centara koji žele da ovaj region ostane trajno van zajednice demokratskih evropskih država“.

Tu, kaže, prije svega misli na „vječite težnje Rusije da spriječi logično pridruživanje zemalja Balkana EU“.

„Što predstavlja stalnu prijetnju zapadnoj orijentaciji ne samo Srbije, već i Crne Gore. Zato mislim da bi iskrenija evropska politika vlasti u Srbiji, koja stabilizuje region umjesto da od njega kreira zonu konstantne nestabilnosti, donijela cijelom Zapadnom Balkanu napredak, stabilnije političke prilike, bolju ekonomiju i životni standard građana“, konstatuje Nikolić.

Lider Ujedinjene Crne Gore Goran Danilović, rekao je da u toj partiji žele da na predstojećim izborima u Srbiji bude što veći odziv, kako bi se dobilo na legitimitetu, te miran izbor dan.

„Da građani Srbiji na demokratski način biraju i da se na demokratski način prebroje glasovi. To je sve što najiskrenije želimo. Potpuno je nedopustivo da saopštavamo naše želje i prohtjeve. Volja građana Srbije se mora poštovati, vjerujem i iznutra i spolja. Mislim da smo svi, bez obzira na to kakve odnose ko želi sa Srbijom, dužni da prihvatimo rezultate tih izbora, ma kakvi oni bili“, saopštio je Danilović Vijestima.

On je kazao da se nada da dolazi vrijeme u kom će se odnosi između Srbije i Crne Gore podići na nivo koji zaslužuju građani dviju država. Podsjeća da su Beograd i Podgorica u proteklih dvadesetak godina prošli kroz „toplo-hladne faze“, koje su, naglašava, uvijek zavisile od dobrih odnosa političkih lidera, odnosno onih koji su obnašali funkcije predsjednika vlada i država.

„Smatram da će političke elite u skorijoj budućnosti prihvatiti realnost da su građani Crne Gore i Srbije jedni drugima najbliži, te da politički odnosi između lidera ne smiju uticati na odnose između država. Znam da zvuči utopistički, ali zbog specifičnih istorijskih odnosa, rodbinskih i prijateljskih, grijeh je dovoditi u pitanje te odnose zbog toga što se dvojica ili trojica političkih lidera u nekom trenutku ne razumiju“, podvukao je Danilović.

Građanski aktivista Stefan Đukić, ocijenio je za Vijesti da vjeruje da se oni crnogorski politički akteri koji idu na Vučićeve skupove nadaju njegovoj pobjedi, dok je ostalima „uglavnom svejedno“.

Skupu Vučićevog SNS-a, koji je prošle sedmice održan u beogradskoj Areni, prisustvovao je jedan od lidera koalicije Za budućnost Crne Gore (ZBCG) Milan Knežević. Međutim, ni on ni njegove kolege iz Nove srpske demokratije, drugog konstituenta ZBCG, nisu željeli da govore za Vijesti šta izbori u Srbiji znače za Crnu Goru i kakva su njihova očekivanja.

Đukić kaže da se predstojeći izbori ne prate u Crnoj Gori s pretjerano velikom pažnjom. Dodaje da su ti izbori, imajući u vidu to koliko se priča o odnosima dviju država, sporedna tema.

„Vjerujem da većina građana ne bi ni umjela identifikovati više od dva, eventualno tri političara iz Srbije. Da li je to iz razloga što se ne očekuju promjene pa su svi prihvatili Vučića kao ‘datost’ ili je neki drugi razlog u pitanju, ne mogu reći sa sigurnošću“, naveo je sagovornik.