„Vučićev šljam sanja Veliku Srbiju, Porfirije tu igra prljavu ulogu“: Boris Vukotić za hrvatski Index

Naravno, bivši nacionalsocijalisti i radikali ovoga puta su svoj ekstremizam upakirali u projekt drugačijeg naziva, ali identičnog cilja. Pogađate, reč je o agendi Srpski svet, piše Vukotić.

Agenda Srpski svet

Program Srpski svet, koji su u svojim javnim istupima do sada najčešće spominjali Vučićevi „megafoni“ Vulin, smenjeni komandant svih mogućih i nemogućih srpskih bezbednosnih službi od vojske do tajnih agenata, te bosanskohercegovački vojskovođa u miru i Putinov intimus Dodik, zapravo predstavlja ništa drugo do, kako sam gore već spomenuo, lepo upakiranu verziju stare hegemonijske ideje o velikoj srpskoj državi.

U korenu agende je narativ o ugroženosti Srba na teritorijima izvan Srbije, uglavnom u njenom susedstvu, na primer u Crnoj Gori, BiH i Hrvatskoj. Dakle, gde god bi beogradska „politička batina“ mogla nešto zamutiti, napraviti problem ili izazvati destabilizaciju.

Jer sa Srbima u Mađarskoj, na primer, nema nikakvih problema, a i u Nemačkoj ili Austriji izgleda odlično funkcionišu bez mešanja Dačićevog ministarstva spoljnih poslova. Sjedinjene Države ne treba ni spominjati.

Naravno, nije ovdje reč ni o kakvoj ugroženosti Srba, već o pokušaju njihove nove homogenizacije u susedstvu Srbije, nakon one neuspele početkom 90-ih, te istorijskom revizionizmu i, što je najgore, negiranju nacionalnog identiteta drugih naroda regije, pre svega Crnogoraca i Bošnjaka čije se poreklo želi vezati za srpski nacionalni korpus.

Time bi se u kasnijoj fazi realizacije projekta Srpski svet lakše osporile trenutne državne granice i revidirala celokupna državno-pravna arhitektura Zapadnog Balkana u korist apsolutne dominacije Beograda.

Nastanak agende

Agenda Srpski svet nastala je kao pandan programu Ruski svet (Russkiy Mir). Kreatori ruske spoljne i bezbdnosne politike su još 2007. godine institucionalizovali ovu inicijativu kroz istoimenu fondaciju Russkiy Mir, čiji je cilj formalno bio zaštita kulturnog nasleđa i ljudskih prava Rusa u neposrednom susedstvu, a suštinski sprovođenje strategije homogenizacije ruskog naroda, koja će u konačnici voditi osporavanju teritorijalnog integriteta država u kojima taj narod živi. Upravo se predsednik Putin, pravdajući aneksiju Krima 2014. godine, pozvao na koncept Ruski svet odnosno potrebu za obnavljanjem velike ruske civilizacije, zaštićene od uticaja Zapada.

Važno je napomenuti da je spomenuti karakter ruske spoljne politike bio relativno lako primetan čak i za površne promatrače koji su pratili aktivnosti Rusije u okviru međunarodnih foruma kao što su Generalna skupština UN-a, Savet za ljudska prava UN-a, UNESCO, OEBS ili Savet Europe.

U svim navedenim institucijama ruski su predstavnici insistirali na poistovjećivanju ljudskih prava s vrednostima tradicionalnog pravoslavlja. Time su, zapravo, samo potvrdili ideološki kontinuitet s politikom bivše komunističke države, jer su glavni ciljevi napada poput demokratije, slobode pojedinca ili univerzalnih ljudskih prava ostali nepromenjeni.

Šta više, prema napisanom može se konstatovati kako komunizam imperije za čijom propašću Putin toliko žali i rusko pravoslavlje dele iste vrednosti: ruski nacionalizam, antiliberalizam, duboko ukorijenjeni tradicionalizam i konzervativizam, odbojnost prema univerzalnim ljudskim pravima i oštru netrpeljivost prema zapadnim demokratijama.

Ruska pravoslavna crkva, direktno podređena Vladimiru Putinu, na tom je tragu 2008. godine formaliziovala svoju kritiku univerzalnih ljudskih prava u dokumentu „Temelji učenja Ruske pravoslavne crkve o dostojanstvu, slobodi i ljudskim pravima“.

Uloga Porfirija i Srpske pravoslavne crkve

Pre svega potrebno je istaknuti da su kreatori politike u Kremlju i Ruska pravoslavna crkva pravilno procenili kako u nacionalističkoj vlasti u Beogradu te Srpskoj pravoslavnoj crkvi imaju sjajnog partnera za širenje svojih ideja religijsko-političkog karaktera, koje su u biti podrivanje svega onoga što liberalna demokratija nosi sa sobom, prvenstveno ideje univerzalnih ljudskih prava.

Upravo, kako sam u jednoj od ranijih kolumni pojasnio, Putinov strah od promocije osnovnih ljudskih prava i njihovo uvođenje u ruski javni diskurs, što bi neminovno vodilo demokratizaciji zemlje, doveo je do niza njegovih ekstremno nasilnih poteza na unutarašnjem i spoljnom planu.

Konačno, jedna od očiglednih posledica te politike je i brutalna invazija na Ukrajinu. Rusi su, takođe, uvideli da je pozicija Srpske pravoslavne crkve u odnosu na predsednika Vučića identična poziciji Ruske pravoslavne crkve u odnosu na Kremlj, dakle podređena.

Javna je tajna da je patrijarh srpski Porfirije i pre ustoličenja bio favorit predsednika Vučića za mesto prvog čoveka Srpske pravoslavne crkve. Porfirijeve kontemplacije o odnosu Crkve i države svode se na zaključak da između te dve institucije postoji međusobno prožimanje.

Po njemu nikada ne treba smetnuti s uma ni zaboraviti da je prvi kralj bio jedan brat, a prvi arhiepiskop autokefalne Crkve drugi brat, što je „kod koji je utisnut u srpski narod“. Dakle, ni sam Porfirije nije skrivao kako će delovati u budućnosti.

Vučićeva marioneta

Ipak, i pored svega, očekivao sam od bivšeg mitropolita zagrebačko-ljubljanskog više. Posebno nakon onog krasnog intervjua s Romanom Bolkovićem na hrvatskoj televiziji početkom 2021. godine. Očekivao sam u najmanju ruku nezavisnost, karakter i jasnu distancu od retrogradnih politika koje su bile među glavnim uzročnicima tragedije 90-ih.

Možda će se neko tko je pratio njegovo delovanje u Zagrebu, a i ranije setiti ovih njegovih reči: „Monah sam postao jer sam u Crkvi tragao za onim što ona zaista nudi i zbog čega jedino postojimo na ovom svetu, jer Bog nije ni Hrvat, ni Srbin ni Nemac, on je ljubav, a Crkva nije na ovom svetu da bismo mi bili bolji ljudi, ili da bi se bavila socijalnom pravdom. Ona postoji jer nema čoveka koji se ne pita o smislu svojeg postojanja.“

U stvarnosti desilo se nešto potpuno drugo. Na čelo srpske Crkve došao je čovek koji je postao ni manje ni više nego jedan od glavnih Vučićevih poslušnika i važan zavrtanj u konstrukciji projekta Srpski svet.

Prljava Porfirijeva uloga

Je li patrijarh Porfirije mogao sprečiti da Vojislav Šešelj, osuđeni ratni zločinac i ratni huškač, koji je pred međunarodnim krivičnim tribunalom osuđen za ratni zločin proterivanja Hrvata iz Vojvodine, dobije visoko crkveno priznanje? Verovatno da, mada su pritisci s važnih adresa bili očiti.

Je li srpski patrijarh trebao ići „na noge“ predsedniku Vučiću kako bi ga podržao nakon tragedije u beogradskoj osnovnoj školi kada su nastradala nevina deca? Naravno da nije, premda je tamo blaženim rečima pokušao zalečiti duhovne rane roditelja ubijene dece.

Vučić i njegova vlada nosili su i nose teško breme objektivne odgovornosti i krivicu zbog sveprisutnog nasilja u javnom diskursu Srbije koje je prethodilo i na neki način bilo okidač za ubistva počinjena u Osnovnoj školi Vladislav Ribnikar u Beogradu.

Međutim, ono što bi jedan crkveni velikodostojnik, koji se brine da ljudima pokuša objasniti „smisao njihovog postojanja“, trebao izbeći po svaku cenu su redovne konzultacije s Vučićem i Dodikom gde se naširoko razglaba o svim vitalnim pitanjima za srpski narod, počevši od ekonomije, finansija, trgovine pa verojatno do nabavke vojne opreme i naravno, bez toga ne ide, za koju će ekipu pojedini košarkaši potpisati profesionalne ugovore. Makar je o svemu gore spomenutom javnost direktno ili indirektno informirao srpski predsednik.

Drugi deo razgovora s Vučićem

Onaj drugi do razgovora sa srpskim predsednikom, mnogo značajniji od, na primer, standarda građana Srbije, ipak ostaje skriven od javnosti. Ali patrijarhovo delovanje ga razotkriva. Pogodili ste. Srpski svet. Razaranje stabilnosti regije. Osporavanje identiteta drugih naroda. Alarmiranje Srba i pokušaj njihove ponovne homogenizacije.

Jer kako drugačije objasniti sledeće reči patrijarha Porfirija koji se 14. oktobra u Hramu Hristovog Vaskresenja u Podgorici direktno uključio u kampanju popisa stanovništva u Crnoj Gori, nego kao izvršenje naredbe od pretpostavljenog: „Pozivam Srbe u Crnoj Gori da u svakoj prilici s ponosom i dostojanstvom odlučno iskažu svoj identitet kao vernici Srpske pravoslavne crkve, govornici srpskog jezika i kao dični pripadnici srpskog naroda. To je pravo, odgovornost, obaveza i dužnost svakog od nas.“

Koliko je Porfirije zaista ostao veran sebi i svom duhovnom pregnuću? Setite se gore navedenog: „Monah sam postao jer sam u Crkvi tragao za onim što ona zaista nudi i zbog čega jedino postojimo na ovom svetu, jer Bog nije ni Hrvat, ni Srbin ni Nemac, on je ljubav…“ Samo da se još i Porfirije doseti vlastitih reči i vrati korenima. I naravno ostavi Crnogorce da sami odluče tko su.

Govor u Bijeljini

A što tek reći za njegov govor sredinom rujna 2022. godine, u Bijeljini, gradu koji se po mojim saznanjima i dalje nalazi u Bosni i Hercegovini. Tada je Porfirije kontemplirajući o granicama rekao kako su one promjenjiva kategorija: „Svi znamo da su se kroz istoriju granice država i mesta obitavanja našeg naroda menjale, a nismo sigurni da se u istoriji u kojoj je sve relativno neće menjati i ubuduće.“

Ne znam koji jezik još govori patrijarh Porfirije osim srpskog. Izvesno hrvatski, crnogorski, bošnjački. Možda i nemački. U svakom slučaju trebao bi pročitati na bilo kojem od ovih jezika (ako ne govori nemački, postoji prevod na ostala četiri) što piše nemačka štampa o Vučiću.

Oni misle da je predsednik Srbije „vešti lutkar čije vreme ističe“. To su oni isti ljudi koji su mu omogućili da ovoliko dugo maltretira regiju. Uz Amerikance, naravno. Ovome bih dodao svoj sud o Srpskom svetu.

Dakle, reč je o loše režiranoj predstavi koju su već jednom režirali po istom scenariju i doživjeli fijasko. Što pre patrijarh srpski shvati konstrukcijsku grešku spomenutog scenarija, to bolje za njega i Crkvu koju predstavlja. Ko zna, možda mu i dosadašnju, neslavnu ulogu okarakteriziraju kao sporednu.