„Govorimo istinu o Rusiji – inspiracija iz Hladnog rata“: Analiza Marka Pomara

S obzirom na zatvorenu prirodu Sovjetskog Saveza i njegovu drakonsku cenzuru, Hariman je zaključio da je „radio jedini medij preko kojeg SAD mogu slobodno i direktno razgovarati sa sovjetskim narodom“.

Harimanov poziv, koji je izričito podržala Trumanova administracija, rezultirao je uvođenjem emisija na ruskom jeziku na Glasu Amerike sa ciljem da se objasni politika vlade SAD, kao i američki život i kultura.

Što je najvažnije, američki kreatori politike, pre svega Robert Keli i Džordž Kenan, osmislili su novi oblik međunarodnih medija – „kućne usluge“ (ili surogat emitovanja).

Kako je general Lucius Klej, komandant američkih okupacionih snaga u Evropi, primetio, ove radio stanice „sa svakom zemljom iza gvozdene zavese razgovarale bi na svom jeziku i iz grla sopstvenog naroda koji je pobegao da spase svoje živote zbog verovanja u slobodu“.

Do 1950. Radio Slobodna Evropa (RFE) je emitovao program iz zemalja Centralne i Istočne Evrope pod sovjetskom kontrolom, a 1953. Radio Sloboda (RL) je emitovao program na ruskom i preko 20 jezika SSSR-a.

Tokom narednih 40 godina, američki emiteri su se uspešno suprotstavljali komunističkim režimima u borbi za vrednosti podržavajući autohtone demokratske pokrete, promovišući univerzalna ljudska prava, objašnjavajući zapadne politike i vrednosti, i negovajući nezavisnost zemalja i nacionalnosti pod sovjetskom vlašću.

Sada se Zapad ponovo suočava sa visoko autoritarnim ruskim režimom koji kontroliše sve domaće medije, odbacuje univerzalna ljudska prava i vodi agresivan rat protiv Ukrajine.

Emitovanje Hladnog rata, oličeno u RSE/RL, može pružiti korisne lekcije dok se SAD upuštaju u razvoj i implementaciju dugoročne globalne medijske strategije. Četiri osnovna principa ističu se kao posebno relevantna.

Prvi je istraživanje. RSE/RL je bio više od vesti. Bio je to trust mozgova, koji je zapošljavao stotine istraživača sa doktorskim diplomama sa američkih i evropskih univerziteta koji su pratili televiziju, radio i štampu širom istočnog bloka i pravili blagovremene analize političkih, društvenih, ekonomskih i kulturnih dešavanja za jezičke službe i šira politička zajednica.

U RSE/RL se nalazio i „Crveni arhiv“, jedinstvena zbirka nezvaničnih sovjetskih i istočnoevropskih dokumenata, kao i Arhiv samizdata (samoizdata dela).

Posebna kancelarija, sa sedištem u Parizu, sprovela je istraživanje publike kroz intervjue i fokus grupe sa putnicima i emigrantima.

Uzeti zajedno, istraživačke operacije su omogućile emiterima RSE/RL da komuniciraju sa svojim slušaocima na intimnom nivou bez premca u drugim velikim međunarodnim medijima.

Drugi element hladnoratovskog emitovanja bio je razvoj jezičkih usluga za etničke nacionalnosti unutar Sovjetskog/Ruskog carstva. Za razliku od većine međunarodnih medija koji su imali samo male servise na neruskom jeziku, RSE/RL (i, u manjoj meri, VOA) posvetio je značajno vreme emitovanja i istraživanja mnogim različitim nacionalnim entitetima, u rasponu od baltičkih država i Ukrajine do Jermenije, Gruzije, Kazahstan i Uzbekistan.

Ove jedinstvene jezičke službe su negovale nezavisne nacionalne kulture u vreme kada se sovjetski režim bavio „rusifikacijom“ i nametanjem standardne sovjetske kulture. Vremenom su doprineli raspadu ruske imperije po nacionalnim linijama.

Treća oblast se bavila ruskim imperijalizmom i nacionalizmom. Dok su poljske, češke ili rumunske službe RSE mogle da predstave svoje zemlje kao žrtve ruske agresije, a baltičke države ili Ukrajina mogle da se zalažu za nacionalni suverenitet, Ruska služba RL je morala da ospori rusku imperijalnu praksu i politiku bez otuđenja svojih slušalaca.

Ovo je bilo nezgodno, a lekcije iz programa istorije Hladnog rata mogle bi biti posebno korisne u oblikovanju današnjih emisija na ruskom jeziku.

Četvrta oblast — kultura u najširem smislu — leži u srcu bitke vrednosti. Vesti i aktuelni događaji predstavljali su otprilike jednu trećinu vremena emitovanja tokom Hladnog rata, ostatak se sastojao od programa u rasponu od muzike, književnosti i popularne kulture do religije, istorije i ekonomije.

Centralni deo programa netekućih događaja bio je fokus na univerzalnim vrednostima – među njima, vladavini prava, slobodnom preduzetništvu, zaštiti privatne svojine i ljudskim pravima.

Kroz ove programe, RSE/RL i VOA razvili su simbiotski odnos sa mnogim domaćim pokretima za ljudska prava, uključujući Povelju 77 u Čehoslovačkoj, Komitet za socijalnu samoodbranu (KOR) u Poljskoj i Moskovsku Helsinšku grupu.

Dokaz uspešne strategije RSE došao je sa krajem komunizma. Novoizabrani demokratski lideri u Istočnoj Evropi i bivšem Sovjetskom Savezu pozdravili su dva radija, ohrabrujući ih da otvore biroe širom regiona i emituju na lokalnim frekvencijama.

Ministar spoljnih poslova Estonije, u ime Poljske, Bugarske, Čehoslovačke i Mađarske, čak je i formalno predložio RSE/RL za Nobelovu nagradu za mir 1991.

Ali pravi uticaj RSE/RL je zabeležio predsednik Leh Valensa u pismu čestitke poljskoj službi RSE povodom njene 40. godišnjice: „Kada se u Poljskoj pojavila demokratska opozicija, RSE nas je pratio na svakom koraku – tokom eksplozije avgusta 1980, nesrećnih decembarskih dana 1981. i svih narednih meseci naše borbe.

To je bila naša radio stanica. Ali ne samo radio stanica. Predstavljajući radove koji su bili na „crvenoj cenzurnoj listi“, naše ministarstvo kulture.

Razotkrivajući apsurdne ekonomske politike, to je bilo naše ministarstvo ekonomije. Reagovanje na događaje promptno i relevantno, ali iznad svega, iskreno, to je bilo naše ministarstvo informisanja“.

Povlačeći direktnu liniju između vrednosti oličenih u programima RSE/RL i demokratske opozicije komunizmu, Valensa je proslavio osnovnu misiju hladnoratovskog emitovanja kako su je postavili njegovi osnivači 1940-ih.

Danas se ponovo suočavamo sa autoritarnim i ekspanzionističkim režimom u Kremlju koji sistematski usađuje tradicionalne imperijalističke vrednosti, dok osuđuje univerzalna ljudska prava i liberalnu demokratiju kao tuđe „anglosaksonske političke pojmove“.

S obzirom na genocidni rat Rusije u Ukrajini i njenu ratobornost na svetskoj sceni, na SAD i njihovim zapadnim saveznicima je da dođu do Rusa i drugih nacionalnosti unutar Ruske imperije i objasne ko smo i šta smo.

Ovaj zadatak je jednako kritičan danas kao što je bio u doba vrhunca Hladnog rata. Ali sada je mnogo teže. Tokom 1970-ih i 1980-ih, emitovali smo sve veću publiku koja nije verovala u komunizam, prezirala sovjetski sistem i žudela da bude deo zapadnog sveta. Sada smo suočeni sa porastom tvrdokornog ruskog nacionalizma i imperijalizma, koji je podstaknut tradicionalnim i društvenim medijima i koji pokazuje svoje previše poznate manifestacije antisemitizma, ksenofobije, diktature i nasilja.

RSE i VOA nastavljaju da rade odličan posao izveštavanja o ratu protiv Ukrajine, kao i o ekonomskim i socijalnim problemima sa kojima se suočava Rusija, ali mediji koje finansiraju SAD moraju da učine više.

Ponovo smo uključeni u egzistencijalnu bitku vrednosti sa Rusijom i moramo biti hrabri u razvijanju alata neophodnih da bismo izašli kao pobednici. Vijesti i izvještavanje o aktuelnim događajima su važni elementi te borbe, ali nisu dovoljni. Moramo da razvijemo program kako bismo dosegli i pridobili građane Ruske Federacije.

Sistematskim ispitivanjem kako je otvoreno i tajno emitovanje u SAD funkcionisalo tokom Hladnog rata, kao i nove tehnologije dostupne danas, Bajdenova administracija može da razvije i primeni sveobuhvatnu globalnu medijsku strategiju.

Tokom 1940-ih, američki kreatori politike razmišljali su veliko i stvorili nove institucije kako bi porazili Sovjetski Savez. Današnji izazovi ne zahtevaju ništa manje.