„Udžbenici koji propovedaju mržnju prema Ukrajini i Zapadu“: Učenici u Rusiji i na okupiranim ukrajinskim teritorijama dobili nove knjige iz istorije

Kako piše novinar Aleksej Kovalev u analizi za Foreign policy najznačajniji od udžbenika jeste za 11.razred o novoj ruskoj istoriji iz 11. razreda, na brzinu napisan po nalogu pomoćnika Kremlja kako bi se opravdalo ono što ruska vlada naziva „specijalnom vojnom operacijom“ u Ukrajini.

Ovo označava najnoviji korak u dugogodišnjem nastojanju Kremlja da prepiše rusku i sovjetsku prošlost u svrhu istorijskog beljenja i patriotske indoktrinacije.

Novi udžbenik pod nazivom „Istorija Rusije: od 1945. do početka 21. veka“ služi očiglednoj svrsi: da se sledećoj generaciji utisne verzija Kremlja o ratu u Ukrajini, uključujući hiljade mladih Ukrajinaca na teritorijama koje Rusija drži pod okupacijom.

Nakon što je početkom prošlog meseca predstavljen ruskim obrazovnim vlastima, sadržaj udžbenika je procureo na internet a zapadni stručnjaci i ruski novinari u egzilu kritikovali su ga kao falsifikaciju opšteprihvaćenih činjenica – čak i mnogih činjenica koje su ranije bile prihvaćene u Rusiji.

Amnesti internešenel je u petak osudio knjigu kao „očigledan pokušaj da se nezakonito indoktriniraju školska deca u Rusiji i na ukrajinskim teritorijama koje je okupirala Rusija“, ističući da su nastavnici u okupiranim delovima Ukrajine „u opasnosti od nasilja, proizvoljnog pritvaranja i lošeg tretmana“ ako odbiju da predaju gradivo.

Ako je poslednje poglavlje knjige koje veliča brutalni rat Rusije s pravom privuklo pažnju, ono što je još više osvetljava je opsesija cele knjige Ukrajinom.

Na više od 400 stranica, Ukrajina se pominje češće nego bilo koja druga bivša sovjetska država. Njena navodno centralna uloga u istoriji Rusije se nedvosmisleno promoviše, dok su ukrajinska nezavisnost i usklađivanje sa Evropom „nezamislivi“ i „prekidaju civilizaciju“.

Zanimljivo je da koautor i glavni pokretač knjige, Vladimir Medinski, nije istoričar, već bivši novinar i operativac za odnose s javnošću koji je nekada bio ruski ministar kulture.

Kao propagandista, bio je deo Komisije ruskog predsednika Vladimira Putina za suzbijanje pokušaja falsifikovanja istorije na štetu ruskih interesa – tela koje je pokrenulo različite napore da se prepiše ruska istorija i sadašnji režim prikaže u boljem svetlu. Istoričar ruske diplomatske akademije Anatolij Torkunov je imenovan kao drugi autor, ali je nejasno koliku je ulogu imao u stvaranju knjige.

U velikoj meri u tradiciji sovjetske konspirativne paranoje, knjiga takođe gradi narativ o stalnoj perfidnosti Zapada i njegovih saradnika.

Medinski i njegov koautor predstavljaju Moskvu kao opsednutu domaćim i stranim neprijateljima koji neprestano nastoje da njene akcije prikažu u lošem svetlu. Najzloglasniji periodi sovjetske istorije – genocidi, masovne deportacije, politički zatvori, masovna pogubljenja – jedva da se pominju.

Ako se i spomenu prraćeni su komentarima koji umanjuju zverstva i okrivljuju žrtve ili Zapad. Umesto da osvetli istoriju, nova knjiga je briše — i to nigde više nego kada govori o Ukrajini.

Kada se opisuje navodno „istorijsko“ vlasništvo Rusije nad ukrajinskim poluostrvom Krim, na primer, knjiga tvrdi da etnički Rusi čine „apsolutnu većinu“ stanovništva Krima. Ali Rusi su postali dominantna etnička grupa na Krimu tek kroz politiku kolonizacije i etničkog čišćenja – posebno nakon 1944. kada je sovjetski lider Josif Staljin naredio deportaciju autohtonog krimskotatarskog stanovništva, koje je lažno optužio za kolektivnu saradnju sa nacistima.

Desetine hiljada Tatarskih žena, dece i staraca – procene su čak 250.000 – prevoženo je u vagone za stoku i bačeno u stepe Centralne Azije; mnogi su ili poginuli na jezivom putovanju ili na svom odredištu, dok su Tatari koji su se borili na frontu demobilisani i zatvoreni u radne logore.

Medinski samo usputno pominje deportacije, zgodno izostavljajući činjenicu da je uklanjanje Tatara bilo praćeno masovnim programom preseljenja koji je ispražnjene krimske gradove, sela i obradivo zemljište predao uglavnom etničkim ruskim doseljenicima.

Iako je sovjetska vlada sa zakašnjenjem priznala ovo etničko čišćenje kao „varvarske akcije staljinističkog režima“ 1989. taj čin istorijskog poštenja je temeljno opozvan u današnjoj Rusiji.

Ponavljajući staljinističku propagandu, u udžbeniku se cinično tvrdi da su sovjetske vlasti učinile „maksimalne napore da osiguraju da deportovani budu adekvatno hranjeni i smešteni“.

Opisujući sovjetski disidentski pokret 1960-ih i 1970-ih, udžbenik ukratko priznaje cenzuru koja je gušila kreativnost u Sovjetskom Savezu. Ali to je znak Medinskog da prekori cenzurisane i proganjane umetnike, pisce, filmske reditelje, plesače i muzičare zbog toga što su o njihovoj nevolji izveštavali zapadni mediji i što su emigrirali u potrazi za „slobodom izražavanja“ – termin koji on stavlja u zastrašujuće citate, da ne bi bilo ko pomislio da su proganjani umetnici imali legitiman razlog da okrenu leđa Sovjetskom Savezu.

Knjiga zadržava posebnu nostalgiju za navodno zlatnom Brežnjevljevom erom, ranije poznatom kao vreme velike stagnacije i imperijalne prevlasti koje je utrlo put sovjetskom kolapsu.

Knjiga slavi industrijski i tehnološki napredak tog doba, uspon Sovjetskog Saveza do statusa supersile i ono što je za obične sovjetske građane bio nivo stabilnosti i relativnog prosperiteta bez presedana.

Kada udžbenik priznaje da stalna nestašica i nedostatak robe široke potrošnje ne mogu da zadovolje rastuće zahteve stanovništva, on se predvidljivo okreće ka okrivljavanju Zapada: strani filmovi i reklame su navodno širile lažnu „sliku zapadnog načina života“, stvarajući nerealna očekivanja među sovjetskim masama.

Neće biti iznenađenje da knjiga kanališe Putinove frustracije zbog kolapsa sovjetske imperije. Odluka sovjetskog lidera Mihaila Gorbačova da povuče sovjetske trupe iz drugih sovjetskih satelitskih država u centralnoj i istočnoj Evropi na kraju Hladnog rata bila je „posebno loše promišljena“, pišu autori.

Oni takođe dovode u pitanje neuspeh konzervativaca koji su organizovali puč protiv Gorbačova 1991. da silom potisnu prodemokratske demonstrante.

Kad god pristupe nekoj osetljivoj temi, autori su se postarali da učenik zna da nisu Rusija ili Sovjetski Savez uradili nešto loše, već podli Zapad koji je na neki način primorao Rusiju da izgleda loše.

Ništa na ovom svetu se ne dešava samo od sebe, a svaka akcija je uvek vođena nekim skrivenim planom.