Sandej tajms: Rusi u Ukrajini pokrali najviše umetnina još od doba nacista

Oni su lutali pašnjacima današnje Rusije i Ukrajine između 7. i 3. veka pre nove ere, ostavljajući za sobom izvrsno ukrašene uzde, oružje i ukrase od zlata.

Mnoga od ovih blaga, piše Sandej tajms, koja su važan deo ukrajinskog kulturnog nasleđa, bila su lak plen za ruske trupe: krali su nacionalne starine i umetnička dela u najvećem slučaju kulturne pljačke još od Drugog svetskog rata.

Ostavljajući za sobom trag polomljenog stakla i praznih vitrina, vojnici su odneli neprocenjive skitske ukrase, kao i antičke skulpture, slike, ikone i biste vredne milione evra.

Racije u oko 30 muzeja širom zemlje predvodili su ruski kustosi u, kako stručnjaci kažu, sistematskom pokušaju krađe ukrajinskog kulturnog blaga.

„Naređenja dolaze od nekoga sa prilično visokog nivoa u Kremlju. Propaganda Vladimira Putina je da Ukrajina kao država ne postoji, da je deo Rusije – tako da mogu da zgrabe šta hoće“, rekao je ser Antoni Bivor, istoričar i autor knjige „Rusija: revolucija i građanski rat“, prenosi Jutarnji list.

Robert Servis, još jedan britanski istoričar, opisao je pljačku kao sponzorušu ruske države i različitu od puke krađe.

Za ukrajinske zvaničnike, pljačka je napad na kulturni identitet njihove zemlje uporediv sa identitetom nacista.

„To je smišljena politika uništavanja istorijskog sećanja ukrajinskog naroda, usmerena je na ponižavanje pobeđenih“, smatra Aleksandar Simonenko, ukrajinski arheolog i stručnjak za skite iz Nacionalne akademije nauka Ukrajine.

I sam je iskopao nešto od blaga pokradenog iz grada Melitopolja i ističe da su gubici značajni.

Neki od najpoznatijih ukrajinskih skitskih artefakata, uključujući zlatni oklop ukrašen slikama konja i drugih aspekata stepskog života, čuvaju se u muzeju u Kijevu i premešteni su u trezore na čuvanje pre napada na prestonicu.

Ali drugi muzeji su bili iznenađeni kada je Rusija izvršila invaziju 24. februara prošle godine.

„Još nemamo tačne brojke, ali važan deo ukrajinskog kulturnog nasleđa je izgubljen“, rekla je Regina Uhl, nemačka arheologinja koja je radila na skitskim nalazištima u Ukrajini i čiji je nemački arheološki institut obezbedio sredstva i materijale za ukrajinske kolegama.

Prva pljačka kulturnih dobara dogodila se u martu prošle godine, kada su vojnici predvođeni ruskim stručnjakom zaplenili stotine artefakata, među kojima i zlatni skitski ukras, iz Melitopolja.

Ukradeni su i predmeti od Huna, drugog nomadskog naroda ratnika koji je napao Evropu u 4. i 5. veku.

Prema rečima svedoka, civilni veštak u belom laboratorijskom mantilu pincetom je izvadio 198 zlatnih predmeta iz kartonskih kutija u podrumu muzeja, gde su muzejski radnici pokušali da ih sakriju krajem februara prošle godine.

„Ovi skitski artefakti su zadivljujuće, istorijsko blago. Mnogi od najlepših datiraju iz 4. veka pre nove ere, kada su Grci bili u interakciji sa Skitima“, rekao je ser Bari Kanlif, profesor arheologije na Univerzitetu Oksford i autor knjige Skiti: Nomadski ratnici stepe“.

Čini se, piše Sandej tajms, da su ovi „trofeji” posebno cenjeni u Rusiji, čija kolekcija u muzeju Ermitaž u Sankt Peterburgu sadrži neprocenjive predmete iskopane u 18. veku na jugu Ukrajine po nalogu Katarine Velike.

Fascinacija zemlje drevnim ratnicima ravnice ogleda se u stihu Aleksandra Bloka, čija je proslavljena pesma „Skiti” iz 1918. godine istakla njihovu vojnu snagu, aludirajući na vekovni sukob zemlje između „zapadnjaka” i „evroazijaca” oko kulturnih identitet.

Danas su „evroazijci“, duboko neprijateljski raspoloženi prema zapadnoj kulturi, izgleda pobedili u raspravi u Rusiji.

Za autora knjige „Zima u Kremlju: Rusija i drugi dolazak Vladimira Putina“ Roberta Servisa „ovi Rusi se ponašaju kao Skiti“ svojom vojnom avanturom u Ukrajini.

Nakon pljačkanja Melitopolja, ruske snage su opkolile Mariupolj, još jedan južni grad, gde se jedan odred vojnika pojavio u lokalnom muzeju tražeći slike Arhipa Kuindžija, poznatog umetnika iz 19. veka.

Pratili su platna do kuće muzejskog radnika koji ih je sakrio i odvezao se sa nekoliko njih, uključujući izuzetno vrednu „Crveni zalazak sunca na Dnjepru“, ranu verziju čuvene slike koja visi u njujorškom Metropoliten muzeju umetnosti. Druga verzija je u Ruskom Ermitažu.

Osim Kuindžijevih, iz muzeja je odneto više od 2.000 drugih umetničkih dela, navode ukrajinske vlasti.

Zatim, u svojoj najvećoj pojedinačnoj pljački, Rusi su gađali dva velika muzeja u Hersonu pre nego što su se povukli.

Desetine vojnika blokirale su ulicu u centru grada. Pet velikih kamiona stiglo je u, kako se činilo, pažljivo planiranom napadu na Regionalni umetnički muzej u Hersonu.

Tokom narednih nekoliko dana, vojnici u pratnji ruskih kulturnih zvaničnika i lokalnih saradnika odneli su hiljade slika na brzinu umotanih u čaršave.

Ukupno su ukrali više od 15.000 umetničkih dela, prema ukrajinskim tužiocima, uključujući neka od ser Pitera Lelija, koji je bio dvorski slikar Čarlsa II.

Jedno platno je ostavljeno jer je bilo preveliko da stane kroz vrata.

U blizini ulaza nalazio se i napušteni prastari top, pretežak da se pomeri.

Muzej folklora preko puta ulice koji sadrži stotine skitskih artefakata takođe je opljačkan – i to ne prvi put.

Iste hersonske muzeje su nacisti opljačkali tokom skoro tri godine nemačke okupacije od 1941. do 1944. godine.

Nacisti su, piše The Sundai Times, bili jednako marljivi u pljački drugih okupiranih zemalja širom Evrope, krađu slika, keramike, knjiga i verskog blaga.

Tada je Staljinova vojska, po ulasku u Berlin, divljala po muzejima.

Današnja ruska pljačka „vrlo liči na Crvenu armiju 1945. godine“, rekao je Bivor.

Više od 2,5 miliona predmeta je poslato nazad u Moskvu.

Neki su vraćeni u komunističku Istočnu Nemačku kao gest dobre volje 1950-ih, ali ostali, uključujući Gutenbergovu Bibliju i zlato iz Troje, ostali su u Moskvi uprkos nemačkim zahtevima za njeno vraćanje.

Putinovo odbijanje da vrati ono što su Staljinove trupe opljačkale iz Nemačke povezano je sa dugotrajnim negodovanjem zbog nacističkog uništavanja i pljačke ruskih muzeja i palata, tokom kojih je na hiljade umetničkih dela izneto iz zemlje.

Ali od pljačke Troje do ratnog plena prikazanog na pobedničkim vojnim paradama starog Rima, pljačka je bila uobičajena tokom istorije.

Napoleon je bio poznat po tome; imao je vagone natovarene remek-delima iz zemalja koje je osvojio za Pariz.

Međutim, mnoga arheološka blaga koja su Francuzi zaplenili u Egiptu, uključujući Rozetski kamen, izgubljena su posle bitke sa Britancima na Nilu 1798. godine, pa je i taj kamen završio u Britanskom muzeju.

U nekim slučajevima, piše Tajms, nacisti su krađu umjetnina pravdali tvrdnjom da je štite od oštećenja tokom rata.

Ovo je upravo isti izgovor koji koriste današnji ruski pljačkaši u Ukrajini.

Kada je u oktobru nekoliko bronzanih statua izvučeno iz centra Hersona, Kiril Stremousov, regionalni administrator kojeg je postavila Rusija, poručio je građanima: „Ne paničite… sve se radi zarad očuvanja istorijskog nasleđa grada“.

Obećao je da će statue biti vraćene. Mnoge slike ukradene iz Hersona kasnije su se pojavile u muzeju na Krimu, poluostrvu koje je Rusija oduzela Ukrajini 2014.

Njegov direktor Andrej Malgin blizak je Putinu, a jedan od njihovih razgovora ukazuje na to da rusko interesovanje za ukrajinska kulturna blaga seže unazad godine.

Naime, na sastanku 2014. godine Malgin je ruskom lideru poručio: „Ukrajina nema ni novca ni želje da brine o stvarima i lokacijama koje su deo naše sovjetske, carske, ruske istorije.

Tamošnji muzeji imaju veoma bogate zbirke koje se bave našom herojskom prošlošću, našom kulturom i književnošću“, odgovorio je Putin.

Malgin je kasnije izjavio da je 10.000 slika iz Hersona pohranjeno na Krimu radi njihove „zaštite“.

Ali hiljade drugih delova iz hersonskog muzeja folklora nestalo je bez traga.

Ukrajina je oglasila alarm. Kustosi i arhivisti sastavljaju spiskove nestalih predmeta, a Međunarodni savet muzeja sa sedištem u Parizu objavio je „crvenu listu ugroženih kulturnih objekata u Ukrajini”.

Međunarodni muzeji, aukcijske kuće i trgovci umjetninama upozoreni su da ne kupuju predmete iz regiona „a da prethodno pažljivo i temeljno ne istraže njihovo porijeklo“.

Međutim, stručnjaci nisu previše optimistični u pogledu izgleda Ukrajine da povrati svoja ukradena umetnička dela ili arheološko blago.

„Gubici su, bojim se, nenadoknadivi. Rusi još nisu vratili ono što su 1945. godine ukrali iz evropskih muzeja“, zaključili su.