Šta je Nagorno-Karabah za koji su vođena dva rata?

Jermenija i Azerbejdžan su ranije vodili dva rata oko Karabaha u tri decenije od raspada Sovjetskog saveza čije su bili članice.

Rojters nudi kratak istorijski pregled sukoba i poslednja dešavanja.

Šta je Nagorno-Karabah?

Nagorno-Karabah, koga Jermeni nazivaju Artsakh, planinska je regija na južnom kraju planinskog lanca Karabah, unutar države Azerbejdžan. Međunarodno je priznat kao deo ove države, no ogromna većina od 120.000 njegovih stanovnika su etnički Jermenci. Oni imaju svoju vladu koja je bliska sa Jermenijom, ali je ni Erevan ni bilo koja druga država ne priznaju.

Jermeni, hršćani, pozivaju se na svoje jako dugo prisustvo u ovom području, odnosno na nekoliko vekova pre nove ere. Azerbejdžan, čiji su stanovnici većinom turkijski muslimani, takođe tvrdi kako ima duboke istorijske veze sa regijom koja je u istoriji bila na udaru Persijanaca, Osmanlija, Rusa… Krvavi sukob dva naroda star je više od veka.

Za vreme Sovjetskog saveza, Nagorno-Karabah je postao autonomna regija u okviru republike Azerbejdžana.

Prvi rat

Kako se SSSR raspadao, tako je došlo do Prvog karabaškog rata (1988-1994) između Jermenaca i susednih Azerbejdžanaca. Blizu 30.000 ljudi je poginulo, a više od milion raseljeno.

Većinom je reč o Azerbejdžancima koji su proterani iz svojih domova, te je jermenska strana na kraju preuzela kontrolu nad Nagorno-Karabahom i velikim delom sedam okolnih distrikta.

44-dnevni rat 2020. godine

Nakon decenija povremenih okršaja, 2020. je Azerbejdžan lansirao vojnu operaciju koja je na kraju postala Drugi karabaški rat i u kojem je brzo probio jermensku odbranu. Baku je ostvario veliku pobedu za 44 dana, preuzevši nazad sedam distrikta i trećinu samog Nagorno-Karabaha.

Upotreba bespilotnih letelica koje je kupio od Turske i Izraela, smatraju analitičar, bila je jedan od glavnih razloga azerbejdžanske pobede. Najmanje 6.500 ljudi je ubijeno.

Rusija, koja ima sporazum o odbrani sa Jermenijom, ali i dobre odnose sa Azerbejdžanom, vodila je pregovore o prekidu vatre. Dogovor je podrazumevao raspoređivanje 1.960 ruskih mirovnjaka da čuvaju ključnu vezu teritorije sa Jermenijom: put kroz Lačinski koridor koji jermenske snage više nisu kontrolisale

Mirovni razgovori

Analitičari navode kako su brojne runde razgovora, kojima su posredovali Evropska unija, Sjedinjene Američke Države i Rusija, približile dve strane stalnom mirovnom sporazumu više nego ikada proteklih godina, ali nije došlo do konačnog dogovora.

Najosetljivije pitanje bilo je status 120.000 etničkih Jermena u Karabahu kojima je poštovanje prava i sigurnost tražila Jermenija kroz garancije. Premijer Nikol Pašinijan je kazao kako Jermenija priznaje suverenitet i teritorijalni integritet Azerbejdžana, no iz Bakua navode kako nisu sigurni da je taj potez iskren i optužuju Erevan da potpaljuje separatizam.

Humanitarna kriza

Decembra 2022. su azerbejdžanski civili, koji su se predstavljali kao borci za zaštitu okoline, počeli sa blokadom Lačinskog koridora, da bi aprila 2023. Azerbejdžan uspostavio zvanične kontrolne tačke uz objašnjenje da pokušava sprečiti šverc naoružanja. Tim potezom je protok ljudi i dobara između Jermenije i Nagorno-Karabaha uglavnom prekinut.

Iz SAD-a su upozoravali na „rapidno pogoršanje humanitarne situacije“. Ove sedmice je Međunarodni komitet Crvenog krsta (ICRC) uspeo istovremeno dostaviti pomoć i kroz Lačinski koridor i drugim putem koji povezuje Karabah sa azerbejdžanskim gradom Agdamom.

Uprkos tomu, tenzije su ovog meseca žestoko porasle, sa obostranim optužbama za masovno okupljanje vojske. Jermenija se glasno žalila kako je ruski rat u Ukrajini skrenuo pažnju Moskve sa uloge, kako iz Kremlja navode, garanta sigurnosti na Južnom Kavkazu, prenosi Al Džazira.